واصل بن عطاء بصری

این مدخل زیرشاخهٔ بحث مفسران است. واصل بن عطاء بصری از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: واصل بن عطاء بصری در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

ابوحذیفه واصل بن عطاء غزال بصری مدنی مخزومی در سال ۸۰ه‍ در مدینه به دنیا آمد، ولی در بصره رشد یافت و زیست. گفته شده که وی مولای بنی مخزوم یا بنی ضبه یا بنی هاشم بود. با پشت سر گذاشتن دوران کودکی مدتی در مجلس درس حسن بصری، از سران معتزله شرکت کرد و از شاگردان و ملازمان او بود و از پیروان عقاید و افکار او محسوب می‌‌شد، اما از زمانی که با استاد خویش در مسئله ایمان (مرتکب کبیره) اختلاف نظر پیدا کرد، از استادش کناره جست و اعلان مخالفت کرد و سپس به همراه عمرو بن عبید که خود نیز از یاران و ملا زمان حسن بصری در سال‌های متمادی بود و با وی اختلاف پیدا کرده و عقاید واصل را پذیرفته بود، فرقه موسوم به معتزله را پایه‌گذاری کرد و به جهت کناره‌گیری از حسن بصری بود که به معتزله شهرت یافتند.

واصل متکلمی بلیغ بود و گفته شده که به سبب تسلط قوی و نیرومندی که بر لغت داشت، سخنان و خطبه‌های بلندی بدون به کار بردن حرف «راء» ایراد کرده است. وی در مقابل عقاید و افکار مخالفان خود مانند خوارج، دهریه، زنادقه و مرجئه ایستاده و سخنان ایشان را نقد و رد می‌‌کرد. گویند که زمانی به مدینه بازگشت و به همراه جمعی چون زید بن علی S و پسرش یحیی بن زید در بعضی مسائل کلامی با امام صادق S و اصحابش به مناظره پرداخت.

واصل دارای اصحاب و شاگردان بسیاری بوده که به نقاط مختلف دنیا مسافرت کرده و به تبلیغ عقاید و افکار خویش پرداخته‌اند که از آن میان عبدالله بن حارث به مغرب، حفص بن سالم به خراسان، قاسم بن سعدی به یمن، ایوب بن ابی تمیم به جزیره، حسن بن ذکوان به کوفه و عثمان طویل به ارمنستان مسافرت کرده‌اند.

او دارای آثار و تألیفاتی بوده که عبارت‌اند از: «المنزلة بین المنزلتین»، «کتاب التوحید»، «اصناف المرجئة»، «معانی القرآن»، «الخطب فی التوحید والعدل»، «کتاب خطبته التی أخرج منها الراء، «کتاب ما جری بینه وبین عمرو بن عبید»، «السبیل الی معرفة الحق»، «کتاب فی الدعوة»، «طبقات اهل العلم والجهل» و «کتاب التوبه».

ابوحذیفه در ۵۱ سالگی در سال ۱۳۱هـ درگذشت. در تاریخ وفاتش اختلاف است..

واصل بن عطاء

متکلم معتزلی و مؤسس فرقه معتزله است. وی به غزال شهرت داشته است و کنیه‌اش ابو حذیفه بوده است. واصل از تابعین بود. نخست در مدینه تربیت یافت و از صحابه و تابعین آنجا معارف اسلامی را آموخت؛ سپس از مدینه به بصره رفت و به مجلس درس حسن بصری پیوست. ولی پس از مدتی از او کناره‌گیری کرد. او در بصره با کسانی چون جهم بن صفوان و بشار بن برد شاعر آشنا شد و در سال ۱۳۱ هجری درگذشت.

منابع

1. جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱
2. حسینی، سید امیر، بصره و نقش آن در تحولات قرن اول هجری