پامنبری
مخاطب ثابت یا کمک‌رسان به واعظ و مداح
«پامنبری» از اصطلاحات مجالس عزاداری است و به فرد یا افرادی گفته می‌شود که در مجالس عزاداری همراه واعظ یا مداح حاضر می‌شوند و هنگام سخنرانی یا مداحی پایین منبر می‌نشینند و وظیفه کمک‌رسانی به واعظ و روضه‌خوان در «گرم کردن» و اداره بهتر مجلس و برقراری ارتباط با مستمعان را برعهده دارند. دهخدا می‌نویسد: شاگرد روضه خوان که پیش از استاد، به پای منبر ابیاتی در مصائب اهل بیت خواند. روضه‌خوان که پای منبر ایستد و اشعار صیبت خواند. آنکه... در فاصله فرود آمدن آخوندی از منبر و بر شدن آخوند دیگر، پای منبر ایستاده یا نشسته نوحه و اشعار مرثیه به آواز خواند[۱] به جوان یا نوجوانی که شبکلاهی بر سر نهاده، در پای منبر می‌نشست و گاه‌گاهی صدا در صدای واعظ انداخته، یا سخنان او را زمزمه می‌کرد، پامنبری گفته می‌شد. این افراد غالبا از فرزندان یا خویشان واعظ بودند که جهت آمادگی فن سخنرانی به مجلس آورده می‌شدند[۲].[۳]
این افراد بنابر تجربه در فواصل مختلف، در صدای واعظ و روضه‌خوان صدا می‌اندازند یا عبارت مرتبطی را زمزمه می‌کنند یا ابتدا و انتهای نوحه‌ها را تکرار می‌کنند یا با صدای بلند جملاتی تعریض‌گونه می‌گویند یا مستمعان را به فرستادن صلوات تشویق می‌کنند. معمولاً پامنبری‌ها از پیشکسوتها و افراد سرشناس هیئت یا از آشنایان، نزدیکان و شاگردان واعظ و روضه‌خوان‌اند. به مخاطبان ثابت و همیشگی یک مداح یا واعظ هم پامنبری گفته می‌شود. در گرگان، پامنبری نام مراسم چهل منبر است. این اصطلاح، از ادبیات مجالس عزاداری به ادبیات عمومی هم راه یافته است و به کسانی که از یک فرد دنباله‌روی می‌کنند و مرید او هستند، پامنبری‌های او می‌گویند[۴].
پامنبری خوانی
نوحه‌خوانی غیررسمی در فواصل بخش‌های مراسم عزاداری. «پامنبری خوانی» یا «پامنبری» اصطلاحاً به نوحه خوانی غیررسمی یک یا چند نفر از حضار پیش از آغاز مجلس با در فواصل زمانی کوتاه میان بخش‌های مختلف آن، ازجمله قبل از منبر یا فاصله پایین آمدن واعظ از منبر و آغاز مداحی، به عنوان مقدمه و به قصد زمینه‌سازی برای سخنرانی واعظ یا روضه‌خوانی مداح گفته می‌شود. پامنبری خوان‌ها - که معمولاً از پیشکسوتها و بزرگان هیئت یا شاگردان و آشنایان واعظ و مداح‌اند- در مقابل یا کنار منبر می‌نشینند و نوحه‌ای را به صورت جمعی همخوانی می‌کنند یا یکی از آنان نوحه‌ای را آغاز می‌کند و دیگران در پاسخ او نوحه را ادامه می‌دهند. به این نوحه‌ها - که معمولاً متفاوت از نوحه‌هایی است که مداحان می‌خوانند - «نوحه پامنبری» گفته می‌شود. تعداد پامنبری‌خوان‌ها محدود و معمولاً کمتر از پنج نفر است. به استناد برخی اسناد می‌توان گفت قدمت پامنبری خوانی به دوره صفویه برمی‌گردد؛ از جمله در وقف‌نامه موقوفه شاه سلطان حسین به سال ۱۱۲۳ ق در اصفهان برای «پامنبری» اجرت در نظر گرفته شده است. پامنبری خوانی امروزه هم در برخی مناطق ایران (ازجمله بوشهر، کاشان، زواره، دامغان، سیرجان و شاهرود) در اشکال و آداب مختلف به عنوان بخشی از مجلس عزاداری برگزار می‌شود[۵].
منابع
پانویس
- ↑ لغت نامه، دهخدا
- ↑ تاریخ تکایا و عزاداری قم، مهدی عباسی، ص ۱۷.
- ↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص ۹۲.
- ↑ مقاله «پامنبری»، فرهنگ سوگ شیعی، ص ۸۹.
- ↑ مقاله «پامنبری»، فرهنگ سوگ شیعی، ص ۹۰.