مداحی

مداحی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: مداحی در حدیث - مداحی در تاریخ اسلامی - مداحی در معارف و سیره حسینی - پرسش‌های مرتبط

مقدمه

مدّاحان اهل بیت، که با ذکر مصیبت و ذکر فضایل خاندان وحی، مجالس حسینی را گرم و اشک عاشقانۀ شیعیان آل الله را جاری می‌سازند، از عوامل مهمّ بقاء فرهنگ عاشورایند. مدّاح، در اصطلاح شیعی، به کسانی گفته می‌شود که در ایّام ولادت‌ها و شهادت‌های ائمّه (ع) در مجالس جشن و عزا به خواندن اشعاری در فضایل و مناقب محمد و آل محمّد، یا در مظلومیّت آنان می‌پردازند. ولی اغلب، به مرثیه‌خوانان حسینی گفته می‌شود که با خواندن شعر مرثیه و ذکر مصیبت، اهل مجلس را می‌گریانند. "مداح روضه‌خوانی که ایستاده در پیش منبر به شعر، مدایح اهل بیت و مصائب آنان را خواند، آنکه ایستاده در کنار منبر در مجالس روضه‌خوانی، یا روان در کوی و بازار، اشعار مدایح اهل بیت را به آواز بخواند".

مدّاحی اهل بیت و نوحه‌خوانی در سوگ آنان، از جمله کارهایی است که حادثۀ عاشورا را زنده نگهداشته است. ائمّۀ نیز از مدّاحان و ذاکران، تقدیر و تشویق می‌کردند، صله می‌دادند، دعا می‌کردند و برای این کار، فضیلت و ثواب بسیار می‌شمردند. امام صادق (ع) فرموده است: «اَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي جَعَلَ فِي النَّاسِ مَنْ يَفِدُ إِلَيْنَا وَ يَمْدَحُنَا وَ يَرْثِي لَنَا»،؛ خدا را سپاس که در میان مردم، کسانی را قرار داده که به سوی ما می‌آیند و ما را مدح و مرثیه می‌گویند. و حضرت رضا (ع) در تشویق دعبل به مرثیه‌خوانی در ایام عزای حسینی فرمود: «يَا دِعْبِلُ أُحِبُّ أَنْ تُنْشِدَنِي شِعْراً فَإِنَّ هَذِهِ الْأَيَّامَ أَيَّامَ حُزْنٍ كَانَتْ عَلَيْنَا أَهْلَ الْبَيْتِ»؛ ای دعبل، دوست دارم برایم شعر بسرایی و بخوانی، چون این روزها، روز‌های اندوه ما اهل بیت است. همین‌گونه مجالس و برنامه‌ها، آن شهادت عظیم و حادثه شگفت را با مرور این همه سال، همچنان زنده نگهداشته و به برکت آن نیز، دین و احساسات دینی و انس و آشنایی مردم با خطّ اهل بیت زنده مانده است. به تعبیر امام خمینی: "روضۀ سید الشهدا، برای حفظ مکتب سید الشهدا است... این گریه‌ها و این روضه‌ها حفظ کرده مکتب را". مدّاحی، نوعی الگو دادن به مخاطبان و شخصیت‌پردازی اجتماعی و الگویی برای جامعۀ ارزشی است، سنگری برای پراکندن و نشر فضیلت‌ها در قالبی مؤثر و فراگیر نسبت به همه است و مدّاحان به خاطر اهمیّت کارشان در جامعه و در شکل‌دهی افکار و عواطف، نقش مهمّی دارند و فلسفۀ اساسی مدّاحی، ترویج خوبی‌ها و تبیین روحیّه‌های والای شهیدان کربلا و دمیدن روح تعهّد و حماسه در شیعه است و یک عشق و ایمان است، نه یک حرفه و شغل. به تعبیر آیت الله خامنه‌ای: "جامعۀ مدّاح و ذاکر و ستایشگران اهل بیت، طبقه‌ای هستند که در سایۀ این روش، بیشترین تأثیر را در تعمیق فرهنگ و معارف اسلامی در ذهن مردم دارند... قضیّه، فقط قضیّۀ شعرخوانی نیست. مسأله، مسألۀ پراکندن مدایح و فضایل و حقایق در قالبی است که برای همۀ شنوندگان، قابل فهم و درک باشد و در دل آنها تأثیر بگذارد".

مدّاحان، به لحاظ آنکه کارشان بر عنصر"صدا"، "شعر"، "اجرا" و "مخاطب" متّکی است، باید هر چه بیشتر نسبت به آموزش دیدن‌های لازم، پختگی اجرا، تمرین پیوسته، گزینش شعر‌های خوب و پرمعنی و زیبا و بدیع و ولایی، مطالعۀ مقتل‌های معتبر و منابع تاریخی، تکیه روی اشعار و مطالب اخلاقی، فکری و عقیدتی، پرهیز از غلوّ و مبالغه و گفتن حرف‌های اغراق آمیز و غیر قابل قبول که اثر منفی دارد، اهتمام ورزند، از دروغ و تصنّع و بازار گرمی بپرهیزند، خلوص و صداقت و مناعت طبع را فراموش نکنند، نوکری ابا عبدالله الحسین و اخلاص نسبت به آن حضرت را از یاد نبرند و از آنجا که شعر خوب از نظر مضمون، قالب و تعبیر، در دل‌ها و افکار، تأثیر ماندگار می‌گذارد، در شناخت و مطالعه و انتخاب شعر‌های پخته و عمیق و زیبا بکوشند تا بهتر بتوانند در این سمت، به ترسیم چهرۀ الگو‌های کمال و اسوه‌های پاکی، یعنی معصومین (ع) بپردازند و خود نیز الگوی اخلاق و تعهّد باشند. رسالت مقدس مدّاحان در عصر حاضر عبارتست از:

1. استفادۀ شایسته از عواطف پاک مردم و جهت دادن به آنها در مسیر پاکی و تهذیب و تقوا.
2. تعمیق محبّت‌ها و عشق‌های درونی به انسان‌های اسوه و پاک.
3. روشنگری افکار جامعه و هدایت به ارزش‌ها و خوبی‌ها و تقویت ایمان مردم.
4. حفظ و اشاعۀ فرهنگ شهادت از طریق یاد شهدای کربلا و شهدای انقلاب و جنگ و طرح معارف اسلام و انقلاب و خطّ امام و رهبری و مسئولیت‌های اجتماعی.
5. مدایح مراثی، منصب نوکری، آداب وعظ و منبر، ذکر مصیبت، گریه، ادبیّات عاشورا، عاشورا و شعر فارسی.

منابع

• محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا