فخ
موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد
مقدمه
«فخ» از وادی‌های بزرگ مکه است بین عمرة التنعیم و مسجد الحرام که «وادی الزاهر» نیز خوانده می‌شود.[۱] بین این دره تا مکه سه میل راه است.[۲] این موضع محل شهادت حسین بن علی معروف به شهید فخ و یارانش در سال ۱۶۹ هجری است.[۳] فخ را همچنین آبی گفته‌اند که پیامبر(ص) آن را به عظیم بن حارث محاربی اقطاع نمود.[۴].[۵]
شهدای فخّ
شهرت قبور شهیدان واقعه فخّ در مکه در وادی فخّ است که به «الشهداء» و «حیّ الشهداء» و «مسجد الشهداء» معروف شده است. یکی از حوادث جانسوز و اسفناک در تاریخ اسلام، واقعه فخ، و کشته شدن بیش از یکصد تن از سادات و نوادگان امام حسن و امام حسین(ع) است. هنگام خلافت هادی عباسی، حسین بن علی بن حسن بن علی بن ابی طالب]](ع) نواده بزرگوار امام حسن مجتبی(ع) «که پس از شهادت به شهید فخّ مشهور است» و چند تن از سادات و نوادگان امام حسن(ع) همراه قریب ۴۰۰۰ تن از سادات و مجاهدین مسلمان که از حکومت ستم پیشه عباسیان به ستوه آمده بودند، دست به قیام زدند. آنان پس از تصرف مدینه و تسلط بر این شهر از آنجا که زمان حج نزدیک بود، همراه سیصد تن از شیعیان و نزدیکانش به سوی مکه حرکت کرد. در مدخل ورودی مکه، (محل کنونی مسجد تنعیم) که به منطقه فخّ معروف است با سپاه عباسیان مواجه شدند. در این نبرد که در سال ۱۶۹ ه ق. رخ داد، سپاهیان عباسی به قتل عام پاک‌ترین فرزندان رسول خدا(ص) پرداختند.
مأموران خلیفه پس از قتل عام آنها، سرهای بیش از یک صد تن از شهدا را از تن جدا کرده و همراه اسرا نزد خلیفه سفاک عباسی فرستادند[۶]. زمانی که سرهای شهدا را نزد هادی آوردند، موسی بن جعفر و شماری از علویان حاضر بودند، حضرت درباره شهید فخ، فرمود: «مضى و اللَّه مسلما صالحا، صوّاما قوّاما، آمرا بالمعروف، ناهيا عن المنكر»[۷]؛ «به خدا سوگند، او مسلمانی صالح، روزه‌دار و شب زنده‌دار و امر کننده به معروف و نهی کننده از منکر درگذشت». بدن‌های بی‌سر شهدای فخ پس از سه روز در همان محل مدفون گردید. مزار این شهدا به علت عقاید جاهلانه وهابیت همانند سایر قبور و قبرستان‌ها مورد تعرض و بی‌حرمتی قرار گرفته، منهدم و با زمین یکسان گردید که قابل تشخیص نیست. این محل به مسجد شهدا معروف و در کنار جاده اصلی جده و در محدوده مسجد تنعیم که برای عمره در آن محرم می‌شوند می‌باشد. از امام جواد(ع) نقل شده است که برای ما اهل بیت بعد از کربلا قتل‌گاهی بزرگ‌تر از فخ دیده نشده است[۸]. فخّ یکی از نقاط آغازین ورود به حرم است و از این مکان کسی بدون احرام، حق ورود به مکه را ندارد. امام صادق(ع) قبل از ورود به این شهر در مکان مذکور غسل فرموده و به دیگران در انجام این عمل توصیه می‌کرده‌اند[۹].
شهید فخ، در شمار علویان حسنی، شهیدی است که از سوی امامان شیعه، مورد تأیید قرار گرفته است. به علاوه ضمن روایاتی که نقل شده خبر شهادت او از زبان پیامبر(ص) نیز نقل شده است. ابوالفرج اصفهانی روایتی از امام باقر(ع) نقل کرده است که حضرت فرمود: رسول خدا(ص) زمانی که از فخ می‌گذشت، ایستاد و چند رکعت نماز گزارد. بعد از نماز شروع به گریه نمود. اصحاب نیز گریه کردند، وقتی دلیلش را پرسیدند حضرت فرمود: جبرئیل به من خبر داد که: «يَا مُحَمَّدُ إِنَّ رَجُلًا مِنْ وُلْدِكَ يُقْتَلُ فِي هَذَا الْمَكَانِ وَ أَجْرُ الشَّهِيدِ مَعَهُ أَجْرُ شَهِيدَيْنِ»[۱۰]. ای محمد! مردی از فرزندان تو در این جا کشته می‌شود که اجر شهید همراه او، اجر دو شهید است. و نیز نقل کرده است که وقتی حضرت به موضع فخ رسید با اصحابش نماز میت خواند و سپس فرمود: «يقتل هاهنا رجل من أهل بيتي في عصابة من المؤمنين ينزل لهم بأكفان و حنوط من الجنة تسبق أرواحهم أجسادهم إلى الجنة»[۱۱].
در این جا شخصی از اهل بیت من با جمعی از یارانش به شهادت می‌رسند که کفن و کافور آنان از بهشت می‌رسد و ارواح‌شان زودتر از اجسادشان به سوی بهشت می‌شتابد. امام جواد(ع) به یکی از اصحاب فرمودند: وقتی به فخ رسیدیم، مرا آگاه گردان. وقتی به آنجا رسیدند، حضرت پیاده شده، وضو گرفته و نماز خواندند و سپس سوار شدند، آن صحابی، علت این کار را پرسیدند، حضرت روایت پیشین را برای او نقل کرد[۱۲]. محل شهدای فخّ؛ در حال حاضر این مقبره در خیابان شهدا قرار دارد که تمامی آن منطقه را به نام منطقه شهدا می‌شناسند و این نام هم دقیقاً به خاطر شهادت شهید فخ و یارانش در آن جاست. یک خیابان فرعی از خیابان شهدا به فاصله نزدیک از تقاطع شهدا به سمت مقبره می‌رود. مقبره مزبور در پایین کوهی قرار گرفته که اکنون یک سمت آن مقبره و سمت دیگر آن، میدان فوتبال است. این مقبره به عبارتی در پشت مسجد البوقری واقع است[۱۳]. خلاصه، فخ یکی از نقاط آغازین حرم است و از این مکان کسی بدون احرام، حق ورود به مکه را ندارد. از حلبی روایت شده است که «أَمَرَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(ع) أَنْ نَغْتَسِلَ مِنْ فَخٍّ قَبْلَ أَنْ نَدْخُلَ مَكَّةَ»؛ امام صادق(ع) قبل از ورود به این شهر در مکان مذکور، غسل فرموده و به آن امر می‌کرده‌اند[۱۴]. همان‌گونه که اشاره شد، حادثه فخ به حدی هولناک بود که پس از عاشورا، سخت‌ترین و دردناک‌ترین حادثه تاریخی خوانده شده است.[۱۵]
فخّ
«فخ» نام بیابانی است در شش میلی مکه به سوی مدینه که این منطقه، امروز جزو شهر مکه شده و خیابان آن محل، شارع الشهدا و بیمارستان آن محل، مستشفی الشهداء نامیده می‌شود. این منطقه که سرزمین شهدای واقعه خونین «فخّ» است یکی از میقات‌هاست و به میقات کودکان و افراد نابالغ معروف است. جنگ فخ چنین بود که حسین بن علی(ع) که از فرزندان امام مجتبی(ع) است در مدینه بر ضد خلیفه هادی عباسی قیام کرد و عده‌ای با وی در مبارزه با خلیفه وقت، بیعت و به سوی مکه حرکت کردند که در فخ با نیروهای خلیفه، درگیر و به شهادت رسیدند. سرهای شهدا را به نزد هادی فرستادند و اجسادشان سه روز در بیابان ماند و طعمه درندگان گردید و از این جاست که گفته‌اند: پس از فاجعه کربلا، هولناک‌تر از حادثه فخ نگردیده است[۱۶].[۱۷].
منابع
پانویس
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۲۳۷.
- ↑ بکری، معجم ما استعجم، ج۳، ص۱۰۱۴.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۱۳۶؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۸، ص۱۹۲-۲۰۰.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۲۳۸.
- ↑ بلادی، عاتق بن غيث، معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة ص۲۳۴.
- ↑ تاریخ و آثار مکه و مدینه، ص۸۴.
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۱۶۶ به نقل از مقاتل الطالبین، ص۳۸۰ و بحار الأنوار، ج۴۸، ص۱۶۴.
- ↑ تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ص۸۵.
- ↑ تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ص۸۴.
- ↑ مقاتل الطالبین، ص۳۶۷.
- ↑ مقاتل الطالبین، ص۳۶۶.
- ↑ مقاتل الطالبین، ص۳۶۶.
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان، ص۱۶۷.
- ↑ تهذیب، شیخ طوسی، ج۵، ص۹۹.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه، ص ۶۰۷.
- ↑ معجم البلدان، یاقوت حموی، ج۴، ص۲۳۸.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه، ص ۷۲۶.