قتیبة بن سعید بلخی ثقفی در تاریخ اسلامی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث قتیبة بن سعید بلخی ثقفی است. قتیبة بن سعید بلخی ثقفی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: قتیبة بن سعید بلخی ثقفی در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
نام قتیبه را «علی» یا «یحیی» ذکر کرده‌اند و قتیبه لقب اوست. وی حدود سال ۱۵۰ ﻫ.ق در روستای (بغلان) (از توابع بلخ) ولادت یافت. می‌‌توان گفت که (بغلان) شهرت خود را مدیون محدث مشهور ابو رجاء، قتیبة بن سعید است. وی را به جهت آنکه جدّش جمیل مولای حجاج بن یوسف ثقفی بود، (ثقفی) نیز خوانده‌اند.
او را خوش سیما و دارای قامتی موزون وصف کرده و نوشته‌اند که از ثروت دنیا بهره فراوان داشت. پس از وی، برادرش صدقه، و عبدالله بن حمویه و شداد بن معاذ از محدثان بغلانی به شمار می‌‌روند. برای او برادر دیگری به نام (قدید) بر شمرده‌اند و فرزندش عبداللّه را از راویان او خوانده‌اند[۱].
قتیبه عمری طولانی داشت واز طبقات گوناگون محدثان، حدیث آموخت، همان گونه که چندین طبقه از محدثان، از وی اخذ حدیث و روایت کردند.
او در مدّت حیات خود به حجاز، شام، مصر و عراق سفر کرد و اوّلین سفر او در سال ۱۷۲ ﻫ.ق به بغداد بود و در آنجا به اخذ و نشر حدیث پرداخت. در این سفرها کسانی چون: احمد بن حنبل، ابو بکر بن ابی‌شیبه، ابن نمیر، یحیی بن معین و ابوحاتم رازی از وی بهره برده‌اند و نَسائی در سال ۲۳۰ ﻫ.ق مدت یک سال نزد او تلمّذ کرده است.
او در آغاز به اهل رأی تمایل داشت و پس از خوابی که دید و با هدایت شخصی به نام (مخضع بزّار) - که تعبیر خواب می‌‌دانست -دست از رأی و قیاس برداشت و به حدیث روی آورد.
طبقه و منزلت روایی قتیبه. و ی محدّث مشهور از طبقه دهم راویان حدیث و مورد وثوق غالب رجالیون اهل سنّت است.
روایات او در صحاح سته اهل سنت و نیز در برخی از کتب روایی شیعه آمده است[۲] در این روایات کسانی چون: احمد بن حنبل، علی بن مدینی، ترمذی، یحیی بن معین، ابو حاتم رازی، ابو زرعه، بخاری، مسلم و ابوداوود از وی روایت کرده‌اند و او از کسانی مانند: مالک بن انس، لیث بن سعد، حماد بن زید، معاویة بن عمار دهنی، حفص بن غیاث، فضیل بن عیاض، ابن عیینه و وکیع روایت دارد[۳].
ابن حجر می‌‌نویسد: بخاری ۳۰۸ حدیث و مسلم ۶۶۸ حدیث از وی نقل کرده‌اند[۴]. برخی، احادیث او را تا صدهزار برشمرده‌اند[۵].
او از راویان حدیث منزلت و حدیث غدیر است[۶]. و با سه واسطه از معاذ بن جبل نقل می‌‌کند که: رسول خدا(ص) در غزوه تبوک نماز ظهر و عصر و نیز مغرب و عشاء را با هم خواند[۷].
او پس از حدود نود سال زندگی در سال ۲۴۰ ﻫ.ق در زادگاه خود بغلان بدرود حیات گفت[۸].[۹]
جستارهای وابسته
- قدید بن سعید بن جمیل (برادر)
- عبدالله بن قتیبة بن سعید بن جمیل (فرزند)
منابع
پانویس
- ↑ الانساب ۱/ ۳۷۶ و تهذیب الکمال ۲۳/ ۵۲۴.
- ↑ امالی صدوق ۲۵۹ و ۲۹۵؛ امالی طوسی ۳۰۶؛ تهذیب التهذیب ۸/ ۳۵۸ - ۳۶۱ و بحار الانوار ۶/ ۳۰۵، ۷/ ۲۳۳؛ ۲۱/ ۱۰ و ۳۸/ ۱۰۱.
- ↑ تهذیب الکمال ۲۳/ ۵۲۴ - ۵۲۷ و تهذیب التهذیب ۸/ ۳۵۸ - ۳۵۹.
- ↑ تهذیب التهذیب ۸/ ۳۶۱.
- ↑ تاریخ بغداد ۱۲/ ۴۶۹.
- ↑ خصائص نسائی، ۹۵؛ امالی طوسی ۳۰۶ و بشارة المصطفی ۳۷.
- ↑ مسند احمد ۵/ ۲۴۱؛ الجامع الصّحیح ۲/ ۴۳۸ و سنن بیهقی ۳/ ۱۶۳.
- ↑ الانساب ۱/ ۳۷۶؛ تهذیب الکمال ۲۳/ ۲۶۱ و تهذیب التهذیب ۸/ ۳۶۱.
- ↑ عزیزی، رستگار، بیات، راویان مشترک، ج۲، ص 105.