بیماری در معارف و سیره سجادی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث بیماری است. بیماری از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: بیماری در قرآن - بیماری در حدیث - بیماری در نهج البلاغه - بیماری در اخلاق اسلامی - بیماری در سیره پیامبر خاتم - بیماری در معارف دعا و زیارات - بیماری در معارف و سیره سجادی - بیماری در معارف و سیره رضوی - پرسش‌های مرتبط

مقدمه

“بیماری” از پدیده‌های نامطلوب و گریزناپذیر زندگی هر موجود زنده و از جمله انسان است. در دو روایت از امام علی(ع) از بیماری به‌عنوان “زندان تن” و “یکی از سخت‌ترین بلاها” یاد شده است. بنابراین، کسی به صورت طبیعی و با اختیار خود به استقبال بیماری نمی‌رود. البته افراد مختلف به حسب نوع تعریف و تفاوت شناختی که از عوامل بیماری و نقش آن در حیات مادی و معنوی و روان و جسم دارند، واکنش‌های متفاوتی در برابر بیماری از خود نشان می‌دهند. خرَدپذیرترین واکنش در برابر بیماری بهره‌گیری از داروها و تغذیه مناسب برای تسکین درد، چیره شدن بر بیماری و تأمین سلامتی است. به موازات این واکنش طبیعی و از زاویه نگاه یک انسان موحد، واقعیت‌های دیگری نیز وجود دارد که تعریف آدمی را از بیماری دگرگون می‌سازد؛ این تغییر نگرش به بیماری را در چند سرفصل، به استناد صحیفه سجادیه دنبال می‌کنیم:

1. فرصت بیماری، همچون سلامتی، از نعمت‌های خداست و باید به درستی مورد بهره‌برداری قرار گیرد. چگونگی نعمت بودن بیماری از تأمل در بخش‌های بعدی مقاله روشن می‌شود.
2. لزوم سپاسگزاری از خدا، در زمان بیماری: «ای خداوند حمد باد تو را به سبب این بیماری که در تن من پدید آورده‌ای. ای خداوند، ندانم کدام یک از این دو حالت سزاوارتر به سپاسگزاری توست و کدام یک از این دو وقت به شکر تو اولی است... روزگاران تندرستی... یا اکنون که بیمارم و مرا به این بیماری آزموده‌ای و این دردها را چونان نعمتی بر من ارمغان داشته‌ای، تا بار گناهم را که بر پشتم سنگینی می‌کند سبک گردانی و از گناهانی که در آن غرقه گشته‌ام پاکیزه‌سازی و مرا به “توبه” هشدار دهی و یادکرد نعمت قدیم را سبب زدودن گناهان کنی!»
3. حکمت بیماری: چنان‌چه از تأمل در عبارت بالا روشن می‌شود، “بیماری” ابزاری برای آزمودن شکیبایی و بردباری انسان در برابر ناملایمات و مایه تربیت و رشد آدمی است. تحمل بیماری موجب کاسته‌شدن از بار گناهان و پاکسازی روح و روان آدمی است. ضعف ناشی از بیماری انسان را به خطاهای دوران توانمندی و گردن فرازی واقف می‌سازد و در نتیجه به توبه و بازگشت به پیشگاه خدا فرا می‌خواند. از رهگذر بیماری است که انسان به نعمت سلامتی پی می‌برد و روح سپاس‌گزاری در او زنده می‌شود و این به نوبه خود سبب زدودن گناهان می‌گردد. این کارکردها -و مواردی از این دست- امام زین‌العابدین(ع) را بر آن داشته است که از بیماری چونان نعمتی یاد کند که از خداوند به او به ارمغان رسیده است.
4. پاداش بیماری: تحمل درد موجب پاک شدن از گناه و نوعی کفاره لغزش‌های ماست، ولی اگر با شکیبایی بر بیماری، نالیدن به درگاه خداوند، و دعا کردن در پیشگاه او همراه شود پاداش بزرگ الهی را نیز برای بیمار در پی خواهد داشت. امام زین‌العابدین(ع) به این حقیقت اشاره می‌کند آنجا که می‌گوید: «ای خداوند! در خلال این احوال (بیماری) بسا اعمال پسندیده است که آن دو فرشته در نامه عمل من نوشته‌اند؛ اعمالی که نه هیچ دلی در آن اندیشیده و نه هیچ زبانی از آن سخن گفته و نه هیچ اندامی برای آن تحمل رنجی کرده است بلکه همه اینها فضل و بخشایش تو بوده است در حق من و احسان و انعام تو بوده است برای من».
5. آنچه باید هنگام بیماری از خدا بخواهیم: «بار خدایا، بر محمد و خاندانش درود فرست و در دل من بیارای آنچه را که تو خود برای من خواسته‌ای، و بر من آسان ساز آنچه را که تو خود بر سر من فرستاده‌ای، مرا از لوث گناهان پیشین پاک گردان، و بدی‌هایی را که زین پیش مرتکب شده‌ام از من بزُدای، و حلاوت عافیت را در من پدید آور و خنکی سلامت را به من بچشان، و اکنون که مرا شفا عنایت می‌کنی بهبود مرا با عفو خویش دمساز کن، و برخاستن از بسترم را با اغماض و گذشت خویش توأم فرمای، و بیرون‌شدن از چنبر اندوهم را با رحمت خود قرین گردان، و رهایی‌ام را از این محنت با گشایش خویش همراه کن».
6. بیماری دل: در فرهنگ قرآن و اهل‌بیت(ع)، «سخت‌تر از بیماری تن، بیماری دل است». در جای جای صحیفه سجادیه نیز از نشانه‌های این بیماری یاد شده و لزوم درمان آن خاطرنشان گردیده است، بیماری آلودگی به گناه، بیماری حسد، بیماری فریب شیطان، و بیماری‌های اخلاقی دیگر از این جمله است که به خاطر پرهیز از طولانی شدن مقاله از ذکر دعاهای مربوطه صرف‌نظر می‌شود

منابع

1. باقری‌فر، علی، مقاله «بیماری»، دانشنامه صحیفه سجادیه