زیارت ناحیه مقدسه در معارف و سیره حسینی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث زیارت ناحیه مقدسه است. زیارت ناحیه مقدسه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: زیارت ناحیه مقدسه در حدیث - زیارت ناحیه مقدسه در کلام اسلامی - زیارت ناحیه مقدسه در معارف مهدویت - زیارت ناحیه مقدسه در معارف و سیره حسینی - پرسش مرتبط ندارد

یکی از زیارت‌های امام حسین(ع) منسوب به امام زمان(ع)

«زیارت ناحیه مقدسه» از جمله مشهورترین زیارت‌های امام حسین(ع) و شهدای کربلا است که در مجالس عزاداری، معمولاً در دهه محرم توسط روضه‌خوانان و مداحان خوانده می‌شود.

«ناحیه مقدسه» اصطلاحی است که شیعیان از نیمه اول قرن سوم هجری به جای ذکر نام سه امام آخر ۔ امامان هادی(ع)، عسکری(ع) و مهدی(ع) - به ویژه آخرین امام به کار می‌بردند و نامیده شدن زیارت مذکور به این نام هم به جهت انتساب آن به امام زمان(ع) است.

زیارت ناحیه مقدسه به دو شکل در چند متن نقل شده است: شکل اول که مشهورتر است توسط یکی از ابواب امام زمان(ع) نقل شده است. این زیارت با سلام بر پیامبران الهی از آدم(ع) تا نوح(ع) و ابراهیم(ع) و پیامبر اکرم(ص) آغاز شده و پس از آن با سلام بر امام حسین(ع)، و ذکر خصایص و مجاهدت‌های آن حضرت و توصیف صحنه‌هایی از واقعه کربلا ادامه یافته و در ادامه بر همه دوازده امام شیعه یک به یک درود فرستاده شده است. پایان‌بخش زیارت، دعاهایی در حق زیارت‌کننده و صلوات است. پس از پایان زیارت هم دو رکعت نماز با آدابی مخصوص به جای آورده می‌شود. نخستین بار این زیارت در کتاب المزارالکبیر اثر ابن‌مشهدی (؟-ح ۵۷۴ق) آمده است. وجود برخی از عبارات در این زیارت، ابهام‌ها و چالش‌هایی را درباره سندیت آن ایجاد کرده است؛ ازجمله عبارت «بَرَزْنَ مِنَ الْخُدُورِ لِلشُّعُورِ نَاشِرَاتٍ وَ لِلْخُدُودِ لَاطِمَاتٍ وَ لِلْوُجُوهِ سَافِرَاتٍ» که به صحنه خروج زنان کاروان امام حسین(ع) از خیمه‌ها و مو پریشان کردن و بر صورت زدن آنان پس از دیدن مرکب خالی آن حضرت اشاره دارد. علاوه بر اشکالات محتوایی، ضعف‌های سندی هم باعث تردید در صدور این زیارت از جانب امام زمان(ع) شده است. در مجموع این زیارت از نظر روایی ضعیف است و بسیاری از علما به آن اعتماد نکرده‌اند. همچنان‌که ابوالحسن شعرانی در دمع السجوم هنگام سخن از قاتل امام حسین(ع) می‌نویسد «از اختلاف علما درباره قاتل آن حضرت معلوم می‌شود که اطمینان به صحت زیارت معروفه به ناحیه نداشتند. چون در آن زیارت نام شمر صریحاً مذکور است و اگر اطمینان داشتند به صحت آن خلاف نمی‌کردند».

شکل دوم از این زیارت بیشتر به نام «زیارت شهدا» مشهور است و توسط محمد بن غالب اصفهانی نقل شده است. در این شکل، زیارت با سلام بر حضرت علی‌اکبر آغاز شده و پس از ذکر نام ۶۳ تن از یاران امام حسین(ع) و یادکرد برخی از خصوصیات ایشان و سلام بر آنان، با نام بردن از قاتل هر شهید و لعن بر وی ادامه می‌یابد. این متن منبعی مهم در یادکرد اصحاب امام حسین(ع) در حادثه کربلا به شمار می‌آید و مورد استفاده منابع بعدی بوده است. متن این زیارت در کتاب‌های المزار الکبیر، اقبال الاعمال و مصباح الزائر نقل شده است. در منبع، زمان صدور این زیارت، سال ۲۵۲ ق - همزمان با دوره امامت امام هادی(ع) - ذکر شده است. البته محمدباقر مجلسی به جای این تاریخ، ۲۶۲ق را صحیح دانسته و احتمال داده است که این زیارت از ناحیه امام عسکری(ع) صادر شده باشد. اما این انتساب به نظر نادرست است. در مجموع، وجود برخی اشکالات سندی اعتبار این شکل دوم زیارت ناحیه را هم مخدوش کرده است. بر این زیارت، شرح‌های مختلفی نوشته شده که از آن جمله می‌توان به کشف الداحیة فی شرح زیارة الناحیة الشمس الضاحیة فی شرح الزیارة الواردة من الناحیة المقدسة و شرح زیارة‌الناحیة الکبری اشاره کرد..

منابع

1. زعفرانی‌زاده، سعید، مقاله «زیارت ناحیه مقدسه»، فرهنگ سوگ شیعی