حب خدا

حب خدا از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حب خدا در قرآن - حب خدا در حدیث - حب خدا در اخلاق اسلامی - حب خدا در معارف دعا و زیارات - حب خدا در معارف و سیره سجادی - حب خدا در معارف و سیره رضوی - پرسش‌های مرتبط

مقدمه

حُبّ، به معنی دوستی، علاقه و میل شدید است و ضد آن بُغض می‌باشد. متعلَّق حُبّ، اشخاص و اشیای گوناگونی می‌توانند باشند. ارزشمندترین مرتبه حب و عالی‌ترین سنخ محبّت آن است که به خدای بزرگ تعلّق پیدا کند. قرآن کریم از گروهی ممتاز سخن می‌گوید که وصف بارز آنان محبت متقابل ایشان و خداوند است؛ کسانی که خدا ایشان را دوست می‌دارد و آنان نیز دوستدار خدایند. بنا به توصیف قرآن، اهل ایمان خدا را بیشتر از هرچیز و هر کس دوست می‌دارند: ﴿وَالَّذِينَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ﴾. در سخنان اهل‌بیت و اولیای معصومین (ع) نیز محبّت خدا به شکل بارزی نمودار است. برای اولیای الهی محبت محبوب ارزنده‌ترین چیز است و فراق و جدایی او بزرگ‌ترین کیفر. امیرالمؤمنین (ع) در دعای کمیل خدایش را چنین می‌خواند: «ای معبود من، آقای من، مولای من و ای پروردگارم، گیرم که بر عذاب تو صبر کنم، چگونه بر دوری‌ات صبر نمایم؟!» و نیز: «وَ اجْعَلْ لِسَانِي‏ بِذِكْرِكَ‏ لَهِجاً وَ قَلْبِي‏ بِحُبِّكَ‏ مُتَيَّماً»؛ «زبانم را به ذکرت گویا کن، و دلم را به محبتت شیفته ساز».

امام سجاد (ع) نیز در دعاهای خویش حبّ الله را درخواست می‌کند: «معبودا! ما را از کسانی قرار ده که برای قرب و ولایت خود اختیار کردی و برای مهر و دوستی خود خالصشان نمودی و دلشان را برای دوستی‌ات فارغ ساخت». و همچنین: «از تو می‌خواهم که مرا از آنان قرار دهی که از دوستی‌ات سهم بیشتری می‌گیرند». حضرت در وصف محبّین، که محبّت شدیدی به ذات باری تعالی دارند، می‌فرماید: «اینان کسانی هستند که سوز محبت تو سراسر دلشان را پر کرده است». از حوض‌های دوستی با جام لطف جرعه می‌نوشند.

محبت الهی حقیقی و راستین

عده‌ای گفته‌اند که محبّت وصفی شهوانی است و لذا تنها به مادیات و جسمانیات تعلق می‌گیرد. و اگر در پاره‌ای آیات و روایات این کلمه به کار رفته، منظور از محبّت به خدا، اطاعت اوست؛ یعنی استعمال کلمه محبت در خدای تعالی مجازی است نه حقیقی. اما به حکم آیه ۳۱ سوره آل عمران این سخن باطل است و استعمال محبت در خدای تعالی آنجا که می‌فرماید: «بگو اگر خدای را دوست دارید از من پیروی کنید تا خدا نیز شما را دوست بدارد و گناهانتان را ببخشد و خدا آمرزنده و مهربان است». استعمالی است حقیقی. ما اگر به خودمان مراجعه کنیم می‌بینیم حتی محبتی که به انبیا و اوصیا (ع) داریم و همچنین علاقه‌ای که به بندگان صالح و اولیای پاک الهی داریم از آن روست که آنها را بندگان شایسته و محبوب خدا می‌دانیم. پس در واقع ریشه محبت ما به آنان، چیزی جز محبت فطری و پاک انسانی نسبت به خدای متعال نیست. این محبت ریشه در نهاد آدمی دارد که با معرفت خداوند و حب به او سرشته شده است، همان که آفریدگار ما، ولی نعمت ما و هادی ماست.

عوامل و زمینه‌های محبت خدا

بر اساس آیه ۳۱ سوره آل عمران و مطابق توضیحی که داده شد پیروی از بنده خالص و محبوب خدا یعنی پیامبر گرامی اسلام (ص) هم نشانه صدق ما در ادعای محبت خدا و هم عامل تعلّق محبت خدا به ما است که نتیجه آن آمرزش گناهان و پاکسازی وجود ما می‌باشد. با نگاهی به دیگر آیات قرآن می‌توان از احسان؛ توبه؛ پاکیزگی و طهارت؛ تقوا؛ صبر؛ توکل، قسط و عدالت و قتال و جهاد در راه خدا به عنوان عوامل جلب محبت الهی نام برد.

حبّ الهی در صحیفه سجادیه

محبت خدا در صحیفه سجادیه نمود آشکاری دارد و ابعاد گوناگونی را شامل می‌شود. امام سجاد (ع) از خداوند می‌خواهد که دلش را از هر محبتی جز محبت خداوند خالی گرداند: «فَرِّغْ‏ قَلْبِي‏ لِمَحَبَّتِكَ‏»؛ (بار خدایا بر محمد و خاندانش درود بفرست) و دلم از هر محبتی تهی گردان (تا تنها جای محبت تو باشد). وی آرزومندانه محبت الهی را طلب می‌کند: «ای خداوند من، تو خود در کتاب محکمت گفته‌ای که توبه بندگانت را می‌پذیری و گناهانشان را عفو می‌کنی و توبه کنندگان را دوست می‌داری، پس همچنان که وعده داده‌ای توبه من بپذیر و همچنان که برعهده گرفته‌ای از خطاهای من درگذر و آن سان که شرط کرده‌ای محبت خود نصیب من ساز».

هم‌چنین: «بار خدایا، بر محمد و خاندانش درود بفرست و ما را از پیش‌رو و پشت‌سر و جانب راست و جانب چپ و از هر طرف حفاظت فرمای، آن سان که از معصیت تو در امان مانیم و به اطاعت تو راه یابیم و هر چه کنیم در طریق محبت تو باشد». و نیز: «بار خدایا، درود بفرست بر محمد و خاندانش و در اوقات غفلتم به یادِ خود آگاهی ده و در ایام فرصتم به طاعت خود برگمار و برای وصول به آستان محبت خود راهی هموار پیش پای من گشای». با دقت در ادعیه صحیفه می‌بینیم که حضرت در سخن از محبت، آن را در گستره اجتماع و چگونگی برقراری روابط اجتماعی هم مطرح می‌کند: «بار خدایا،... قلبم را از بدسیرتان به بیم افکن و انس خود و دوستان خود و بندگان فرمانبردارت را نصیب من کن». هم‌چنین: «خدایا،... چنان مکن که دیدگانم از دیدن راه تو نابینا بود یا به خلاف محبت تو گام بردارم، یا به آنان که از تو بریده‌اند پیوندم، یا از آنان که به تو پیوسته‌اند بریده شوم». همان‌طور که در ابتدای نوشتار مذکور آمد افراد با ایمانی هستند که خدا را دوست می‌دارند و خدا نیز ایشان را دوست می‌دارد. لازمه محبت خدا به این افراد آن است که ایشان پروردگارشان را بر همه چیز ترجیح می‌دهند؛ بر هر چیزی، مثل مال و ثروت، شرف و منزلت، قوم و خویش و یاران و غیر اینها. در نتیجه در عرصه اجتماع آنان با هیچ‌کس از دشمنان خدا پیوند دوستی برقرار نمی‌کنند و پیوند ولایت و دوستی آنها تنها با اولیای الهی است. دعاهای اخیر که از امام سجاد (ع) نقل شد انعکاس همین فرهنگ قرآنی است..

منابع

1. رکنی یزدی، فاطمه، مقاله «حب خدا»، دانشنامه صحیفه سجادیه