شمایل پیامبر خاتم

این مدخل زیرشاخهٔ بحث پیامبر خاتم است. شمایل پیامبر خاتم از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: شمایل پیامبر خاتم در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

در توصیف سیمای پرفروغ و درخشان پیامبر سخنان بسیاری نقل شده است؛ به گونه‌ای که اگر نقّاشی بخواهد تصویری متناسب با آراستگی و زیبایی پیکر جسمانی رسول خدا (ص) ترسیم کند، ترسیمی زیباتر و گویاتر از روایات موجود در توصیف نبی اکرم (ص) نخواهد یافت.

سیمای رسول خدا (ص) در آینه روایات‌

در توصیف سیمای مبارک رسول خدا (ص) گفته شده است، ایشان مردی خوش اندام، چهارشانه و دارای سینه‌ای ستبر و فراخ بود. قامتش، متوسط و کوتاه یا بلند نبود؛ ولی از افراد معمولی بلندتر می‌نمود و چون همراه گروهی می‌آمد، از همگان برازنده‌تر و برتر به نظر می‌رسید؛ هیچ کس از مردم هر چند بلند قامت، با وی راه نمی‌رفت؛ مگر آنکه رسول خدا (ص) از او بلندتر و برجسته‌تر می‌نمود. لاغر اندام یا بسیار فربه نبود و خلقتی همگون و میانه داشت. بدنش فربه و در عین حال، سینه و شکمش در یک سطح بود. رنگ آن قسمت از پوست بدن حضرت که در معرض تابش خورشید و برخورد با هوا بود، مایل به سرخی بود؛ اما آن قسمت از بدن که در زیر لباس ایشان بود، سفید درخشان بود. عرقش بسیار و بوی عرق آن حضرت، پاکیزه‌تر و خوشبوتر از مشک بود و هیچ مشک و عنبری به خوشبویی بدن او نبود.

موهایش، مجعد یا کاملاً صاف نبود، بلکه چین و شکن اندکی داشت و موهایش از حد معمولی بلندتر، و از زلف، کوتاه‌تر بود. بلندای مویش تا نیمه گوشش بود و هیچ گاه موهایش از نرمه گوشش پایین‌تر نرفت. گاه موها را چهار رشته می‌کرد و هر گوشش را میان دو رشته قرار می‌داد و گاه موهایش را روی گوش هایش قرار می‌داد.

موهای سرش انبوه بود و با اینکه سن شریفش از شصت سالگی گذشته بود، اما موهایش کاملا سیاه بود، تا آنجا که اندک موهای سفیدی که بر سر و صورت ایشان روییده بود از بیست یا سی عدد بیشتر نبود؛ انس بن مالک، خادم آن حضرت، شمار این موها را فقط یازده یا چهارده و به نقلی، هفده یا هیجده عدد دانسته است. موهای سپید آن حضرت، بیشتر در کنار دو شقیقه‌اش و به روایتی در چانه و جلو سرش قرار داشت. البته همین چند تار موی سفید هم دیده نمی‌شد؛ به این علت که حضرت از روغن استفاده می‌کرد و درخشش روغن، نمی‌گذاشت سپیدی موها معلوم شود. استفاده از روغن و درخشش حاصل از آن هم دیده نمی‌شد.

رسول خدا (ص) سری بزرگ و متناسب داشت و چهره‌اش گرد و سفید بود؛ پیری چهره ایشان با اندکی سرخی (گلفام) آمیخته و صورت ایشان چون ماه شب چهارده، نورانی و درخشان و دانه‌های عرق بر چهره‌اش چون مروارید غلطان بود؛ پیشانی ایشان بلند و پهن و در عین حال اندکی تمایل به جلو داشت که درخشش و تابندگی ابروان آن چون چراغی روشن مردم را به خود جلب می‌کرد.

ابروان سیاه و باریکش کشیده بود و کمانی که در عین پیوستگی، جدا از هم به نظر می‌رسید. میان ابروهایش رگی وجود داشت که هنگام عصبانیت، ‌برجسته می‌شد.

پیامبر خدا (ص) چشمانی سیاه و درشت داشت و در سپیدی چشمانش کمی سرخی دیده می‌شد. مژگانش پر مو، بلند و برجسته بود. بینی کشیده و باریک و ظریفش برجسته بود و دارای سوراخ‌هایی تنگی که در وسط آن کمی برجستگی وجود داشت.

محاسن کوتاه و پر پشتش بسیار زیبا بود و جز چند تار موی سپید در زیر لب پایین ایشان تمامی محاسنش سیاه بود. گوش حضرت، بسیار بزرگ بود و یا بسیار کوچک نبود و گونه‌هایش هموار و کم‌گوشت و دهانش گشاده و زیبا بود. جوهره صدایش بلند و آهنگ صدایش از همه مردم زیباتر بود و صدایش، گرفتگی داشت. دندان‌های زیبای رسول خدا (ص) سفید و برّاق بود و میان دندان‌های ایشان اندکی فاصله داشت که چون سخن می‌گفت، چیزی چون پرتو از میان دندان‌های پیشین آن حضرت بیرون می‌جست. چانه‌ای کوتاه و متناسب و زیباترین گردن را در بین مردم داشت؛ گردنی بلند و متناسب که در زیبایی گویی تنگی نقره فام بود. مفاصلش برجسته و استخوان‌بندی‌اش درشت، شانه هایش پهن و عضلانی و پشتش پهن و وسیع بود. آن حضرت، بدنی سفید و نورانی داشت؛ چنان سپید و درخشان که گویی پیکرش سیمین است و از بالای سینه تا نافش، رشته مویی ظریف و بسیار باریک رسته بود و جز آن در سینه و شکمش مویی نداشت؛ اما دو ذراع و شانه‌ها و بالای سینه‌اش پر مو بود.

از ویژگی‌های جسمانی خاصش، وجود برآمدگی کوچک و سرخ رنگی در پشتشان بود که سیره نگاران از آن با عنوان "مهر نبوت" یاد کرده‌اند. این مهر که به صورت برجستگی گوشتی یا مویی در میان دو شانه آن حضرت، خودنمایی می‌کرد، هر چند قدری برآمدگی داشت، امّا کوچک بود؛ به گونه‌ای که از روی لباس به صورت برجستگی مشهود، خود را نشان نمی‌داد و آن گونه که از سلمان فارسی و برخی دیگر از اصحاب روایت شده است، اندازه این مهر "به اندازه تخم کبوتر" بود.

دستان رسول خدا (ص) دستانی ورزیده و بلند با بازوانی ستبر و استخوان‌های دست و پاهایش صاف و بدون کجی و بندهای دستش پهن و کشیده بود. کف دست و پایش نیز درشت و کشیده و مانند کف دست عطرفروشان، معطر بود و در لطافت و نرمی، هیچ دیبا و حریری لطیف‌تر و ملایم‌تر از کف دست او نبود. همچنین انگشتانش کلفت و ضخیم و در عین حال کشیده و بلند بود.

پاهای پیامبر در زیبایی، زیباترین پاها توصیف شده‌اند؛ پاهایی باریک و ظریف با ساق‌های بلند و ورزیده و پاشنه‌های ظریف و کم گوشت. ران‌هایش خیلی کلفت و ضخیم نبود. لگن خاصره‌اش چون مردان شجاع، کمی پهن بود. کف پاهایش نسبتاً درشت و ضخیم و گودی کف پایش بیشتر از حد متعارف بود. قسمت قوزک پایش به پایین، خیلی پر گوشت نبود؛ به گونه‌ای که آب از روی پایش رد می‌شد.

توصیف جامع شمایل نبوی (ص)

در میان احادیث و روایات موجود درباره شمایل نورانی رسول خدا (ص) برخی روایات جامع‌ترند؛ مانند:

1. روایت امیر المؤمنین (ع) در توصیف رسول خدا (ص)؛ ‌
2. حدیث هند بن ابی‌هاله، پسر خوانده خدیجه (س)، همسر گرامی پیامبر اکرم (ص) ‌
3. حدیث امّ معبد.

اوصاف رسول خدا (ص) از زبان علی (ع) ‌

1. مردی از انصار از امیر المؤمنین (ع)، در حالی که آن حضرت در مسجد کوفه حمایل شمشیرش را بر خود پیچیده بود، درباره اوصاف جسمانی پیامبر (ص) پرسید و ایشان در جواب فرمود: "چهره نبی خدا (ص) سپید، رنگ رخسارش گلفام، چشمانش سیاه و درشت و موهایش صاف و نرم، ریش آن حضرت، انبوه، گونه‌هایش کم گوشت و استخوانی و گردنش چون جام سیمین بود؛ زلف داشت و از زیر گلو تا زیر نافش رشته‌مویی باریک چون نی رسته بود و بر سینه و شکمش جز آن، موی دیگری وجود نداشت؛ دست و پایش درشت و استخوانی بود و هنگام راه رفتن، اندکی به جلو خم می‌شد. همچون کسی که از سرازیری‌ها فرود می‌آید و هنگام برخاستن، چابک و سریع بود. هرگاه به سویی برمی‌گشت، با تمام بدن خود برمی‌گشت؛ دانه‌های عرق بر چهره‌اش چون مروارید و عرق بدنش خوشبوتر از مشک تازه بود؛ کوتاه قامت یا بلند قامت و ناتوان و تنبل نبود. پیش از وی و پس از او هیچ کس را چون ایشان ندیده‌ام؛ درود و سلام خدا بر ایشان باد".
2. ابراهیم بن محمد، از نوادگان امیرالمؤمنین علی (ع) نقل کرده است که هرگاه علی (ع)، پیامبر (ص) را وصف می‌کرد، چنین می‌فرمود:‌ رسول خدا (ص) بلند قامت نبود، که بیش از معمول بلندتر باشد بود و کوته قامت نیز نبود؛ بلکه قدی میانه داشت. موهای آن حضرت، نیز کاملاً پیچیده یا کاملا صاف نبود؛ ولی مختصر تابی داشت و صاف بود. صورتش استخوانی و لاغر و یا فربه و گوشت‌آلود نبود، چهرهاش سپید و مدور و آمیخته با رگه‌های سرخ (گلفام) و چشمانش، سیاه و درشت و مژگانش برجسته، شانه‌هایش فراخ و ستبر و خالی از مو بود. روی سینه‌اش موی نرمی رسته بود؛ دو کف دست و پای ایشان ستبر و درشت بود و هنگامی که راه می‌رفت، گویی در سرازیری حرکت می‌کرد و چون به سویی برمی‌گشت، با تمام بدن برمی‌گشت. میان دو شانه‌اش مهر نبوت قرار داشت... هرکس می‌خواست آن حضرت را توصیف کند، می‌گفت، پیش از آن حضرت و، پس از ایشان، کسی همچون ایشان ندیده‌ام؛ درود و سلام خدا بر او باد!".

اوصاف آن حضرت از زبان هند بن‌ ابی‌هاله‌

امام حسن بن علی (ع) فرموده است: "روزی از دایی خود، هند بن ابوهاله تمیمی که مردی وصف کننده بود، خواستم تا صفات رسول خدا (ص) را برای من بیان کند و دوست می‌داشتم چیزهایی را بگوید که به آن دلبستگی داشتم و میان من و آن حضرت، مشترک بود؛ و او چنین گفت: "پیامبر (ص) در نظر مردم بسیار بزرگ و بزرگوار بود؛ چهره‌اش چون ماه شب چهاردهم می‌درخشید؛ از فرد کوته‌قامت، بلندتر و از فرد بلندقامت کوتاه‌تر بود؛ سرش بزرگ و موهایش نسبتا صاف بود و گاه که موهایش زیاد بود، فرق می‌گشود؛ وگرنه آن آن را به حال خود می‌گذاشت و مویش هیچ‌گاه از لاله گوش فروتر نبود؛ مگر هنگامی که زلف داشت. چهره‌اش گلفام و درخشان و پیشانی اش گشاده و ابروانش نسبتا باریک و کشیده بود، گرچه به یکدیگر پیوسته نبود و میان آن، رگی وجود داشت که هنگام خشم برجسته می‌شد. بینی اش نسبتا برجسته بود و پرتوی بر آن دیده می‌شد که می‌پنداشتی بدون برآمدگی است. ریش آن حضرت، انبوه و دهانش بزرگ و دندانهایش سپید و میان آنها اندکی فاصله بود؛ موهای سینه‌اش نرم و گردنش در سپیدی چون گردن مجسمه‌های مرمرین با درخشش نقره فام بود. همه اندام‌هایش معتدل و ورزیده بود و سینه و شکمش در یک سطح قرار داشت. شانه‌هایش فراخ و استخوان‌بندی آن حضرت، درشت و قسمت‌های بدنش که از زیر جامه بیرون بود، درخشنده و سپید بود و از زیر گلو تا روی نافش رشته‌مویی چون خط رسته بود و روی سینه‌اش موی دیگری نرسته بود؛ ولی روی شانه‌ها و ساق‌های دستش مو داشت و نیز بالای سینه‌اش موهایی رسته بود. استخوان‌های ساعد ایشان دراز و کشیده و کف دست آن حضرت، ضخیم و گشاده بود که این صفت، کنایه از بخشندگی است. در عین حال، دست و پایشان استخوانی و درشت و کف پاها گود و پوست آن صاف و بدون چروک بود. پشت پای آن بزرگوار به سمت جلو متمایل می‌شد؛ گویی در سرازیری حرکت می‌کرد و به هر سو که برمی‌گشت، با تمام بدن برمی‌گشت. نگاهش غالبا به سمت پایین بود و بیشتر به زمین می‌نگریست تا به آسمان. از اصحاب خود سبقت می‌گرفت و هر کس را که می‌دید، به سلام دادن پیشی می‌گرفت".

توصیف رسول خدا (ص) از زبان ام معبد

او پس از دیدار با رسول خدا (ص) گفته است: "مردی دیدم خوش سیما و با جمال، خوش خلق و نمکین‌چهره که نه عیبی چون بزرگی شکم داشت و نه نقصی چون کوچکی سر؛ خوش‌چهره و زیباروی بود و در چشمانش، سیاهی و درشتی؛ در مژگانش، پری و درشتی و در صدایش گرمی و دو رگه بودن زیبایی و سیاه چشم، سیاه مژه، کشیده ابرو و ابرو پیوسته بود. در گردنش سفیدی و درخشندگی و در محاسنش، پری خودنمایی می‌کرد و هنگام سکوت، وقار او و هنگام سخن گفتن والایی او آشکار بود و حسن و زیبایی در او هویدا بود. شیرین سخن و گزیده‌گوی بود و یاوه‌گوی و کم‌گوی نبود؛ گویا که سخنانش دانه‌های رشته مرواریدی بود که از دهان او فرو می‌ریخت. زیباترین و خوش سیما‌ترین مردم از فاصله دور و شیرین‌ترین و نیکوترین آنان از نزدیک بود؛ میان‌قامت بود و نه به خاطر بلندی قد، کسی از او نفرت داشت و نه از کوتاهی آن، او را تحقیر می‌کرد؛ مانند شاخه‌ای میان دو شاخه بلند و کوتاه و خوش‌منظرترین این سه شاخه و نیک قامت‌ترین آنها بود و سرانجام، همراهانی او را در میان داشتند که اگر سخنی می‌گفت، به گفته وی، گوش فرا می‌دادند و اگر فرمانی می‌داد، ترش‌رویی و نه گریزان بدون، بی‌درنگ و شتابان به اجرای آن می‌شتافتند".

جستار وابسته

• پیامبر خاتم

منابع

1. حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم