بحث:انتظار منفی به چه معناست؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها
(صفحه‌ای تازه حاوی «==نویسنده: آقای ظرافتی== ==پاسخ اجمالی== ==معنای انتظار منفی== *انتظار منفی و...» ایجاد کرد) |
جز (جایگزینی متن - 'انقلاب مهدی' به 'انقلاب مهدی') |
||
| (۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
==نویسنده: آقای ظرافتی== | ==نویسنده: آقای ظرافتی== | ||
==پاسخ | |||
==پاسخ تفصیلی== | |||
==[[معنای انتظار]] منفی== | ==[[معنای انتظار]] منفی== | ||
*[[انتظار منفی]] و | *[[انتظار منفی]] و ویرانگر که به معنای دست روی دست گذاشتن و [[منتظر ظهور]] [[مصلح]] ماندن است. در این تلقی هر اصلاحی محکوم به [[شکست]] است و [[گناه]] و [[فساد]] و [[ظلم]] و [[تبعیض]] و [[حق]] کشی، راه را برای [[ظهور]] [[منجی بشریت]] باز میکند<ref>ر.ک. لک‌زایی، شریف، آزادی انتظار و آموزه مهدویت، ص؟؟؟</ref>. در این [[انتظار]] [[ظهور امام عصر]] {{ع}} تنها به [[ارادۀ الهی]] وابسته است و تلاش جامعۀ انسانی، به ویژه اقدامات انقلابی در برابر [[حاکمان جور]]، در تحقق وعدۀ [[ظهور]] آن [[حضرت]] بی‌تأثیر و [[اصلاح]] امور واگذار به آمدن [[حضرت مهدی]] {{ع}} است. این دیدگاه، نه تنها [[اقدام]] برای برپایی [[حکومت]] در [[عصر غیبت]] را برنمی‌تابد، بلکه آن را [[مانع]] [[رخداد ظهور]] و محکوم به بطلان می‌پندارد. برپایه این نگرش عافیت‌طلبانه و مسئولیت‌گریز، [[رخداد ظهور]]، فراتر از حوزۀ اثرگذاری [[بشر]] است<ref>ر.ک. جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، ج۹، ص۳۵۷، ۳۶۶.</ref>. | ||
*این دیدگاه [[انحرافی]] از [[انتظار]]، [[قیام]] و [[انقلاب مهدی]] را صرفاً ماهیتی انفجاری می‌داند و [[معتقد]] است هرگاه [[صلاح]] به نقطۀ صفر برسد، [[حق]] و [[حقیقت]] هیچ طرفداری نداشته باشد، [[باطل]]، یکه‌تاز میدان گردد، جز نیرویی [[باطل]] نیروبی [[حکومت]] نکند، فرد صالحی در [[جهان]] یافت نشود، این انفجار رخ می‌دهد و دست [[غیب]] برای [[نجات]] [[حقیقت]] از آستین بیرون می‌آید. بنابراین هر اصلاحی محکوم است، زیرا هر [[اصلاح]] یک نقطۀ روشن است و تا در صحنۀ اجتماع نقطۀ روشنی هست دست [[غیب]] ظاهر نمی‌شود. برعکس هرگناه، [[فساد]]، [[ظلم]]، [[تبعیض]]، حق‌کشی و [[پلیدی]] چون مقدمۀ [[اصلاح]] کلی است و انفجار را قریب الوقوع میکند رواست، چرا که [[هدف‌ها]] وسیله‌های [[نامشروع]] را [[مشروع]] می‌کنند. پس [[بهترین]] [[کمک]] به [[تسریع در ظهور]] و [[بهترین]] شکل [[انتظار]]، [[ترویج]] و اشاعۀ [[فساد]] است. یقیناً طرفداران این دیدگاه، به [[مصلحان]] و [[مجاهدان]] و [[آمران به معروف]] و [[ناهیان از منکر]]؛ با نوعی [[بغض]] و [[عداوت]] می‌نگرند؛ زیرا آنان را از تأخیراندازان [[ظهور]] و [[قیام مهدی]] {{ع}} می‌شمارند. برعکس، اگر خود هم اهل [[گناه]] نباشند در عمق ضمیر و [[اندیشه]] خود با نوعی [[رضایت]] به [[گناهکاران]] و عاملان [[فساد]] می‌نگرند، زیرا اینان [[مقدمات ظهور]] را فراهم می‌نمایند<ref>ر.ک. مطهری، مرتضی، قیام و انقلاب مهدی{{ع}}، ص ۶۳ – ۶۲.</ref>. این سلب [[مسئولیت]] نسبت به همۀ شرارت‌ها و بدی‌های موجود در [[جامعه]]، همان برداشتی است که در طول سالیان متمادی در ذهن [[مردم]] [[مسلمان]] وارد کرده اند<ref>ر.ک. حسینی خامنه‌ای، سید علی، ما منتظریم، ص۱۵۷:بیانات در خطبه‌های نماز جمعه، ۱۲/۱/۱۳۶۷.</ref>. | |||
*باید توجه داشت [[انتظار]] نه احتراز است و گوشه نشینی، نه [[اعتراض]] و نفی [[طاغوت‌ها]]. در واقع، اینها حالت روحی و روانی محض هستند، بلکه [[انتظار]]، عمل و [[اقدام]]، [[پویایی]] و حرکت است. از این رو در [[روایات]]، [[انتظار]] [[بهترین]] و محبوب‌ترین عمل خوانده شده است. [[حقیقت انتظار]] بسیار بالاتر از این محدوده‌هاست. [[انتظار]] جنبۀ اثباتی دارد؛ یعنی [[آمادگی]] و [[اقدام]]. [[منتظر]] [[مهدی]] و [[قائم آل محمد]] {{ع}} چگونه می‌تواند آماده نشود و [[زمینه‌سازی]] نکند، در حالی که به [[شمشیر]] زدن در رکاب [[پیامبر]] {{صل}} بر فرق [[دشمن]] [[تشبیه]] شده است. اساساً [[انتظار]] خشک و خالی، به عبارت دیگر [[امید]] ذهنی بی آن که در [[جامعه]] تحقق یابد و آثارش [[آشکار]] شود، هیچ گاه [[بهترین]] عمل نخواهد بود و این معانی، حاکی از حضور در صحنه و فعالیت‌های [[علمی]] و کار و کوشش و [[زمینه‌سازی]] عینی است، نه [[نیت]] بدون عمل و [[امید]] ذهنی بدون آثار عملی. پس [[انتظار]] به معنای [[آینده نگری]]، دگرگونی است و این دگرگونی به [[زمینه‌سازی]]، [[نیاز]] دارد<ref>ر.ک: حیدری نیک، مجید، نگاهی دوباره به انتظار، ص۲۱ ـ۲۲.</ref>. | |||
==[[علت]] برداشت منفی از [[انتظار]]== | |||
*این نگرش منفی و منفعلانه به موضوع [[انتظار]]، از نگاه سطحی و تلقی نادرست نسبت به مفاد برخی روایاتی ناشی میشود که در مورد نفی هر گونه [[قیام]] و حرکتی در [[عصر انتظار]] و بطلان و یا نافرجام بودن آن [[نقل]] شده است. [[امام صادق]] {{ع}} به [[ابوبصیر]] فرمود: «هر پرچمی قبل از [[قیام]] [[حضرت قائم]]{{ع}} برافراشته شود، [[صاحب]] آن [[طاغوت]] بوده، [[اطاعت]] او [[خروج]] از [[اطاعت]] خداست»<ref>{{متن حدیث|کُلُّ رَایَةٍ تُرْفَعُ قَبْلَ قِیَامِ الْقَائِمِ فَصَاحِبُهَا طَاغُوتٌ یُعْبَدُ مِنْ دُونِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ}}؛ علی کورانی عاملی، معجم احادیث الامام المهدی{{ع}}، ج۳، ص۴۳۱.</ref> | |||
*این نوع برداشت منفی از ظاهر این [[روایات]]، بر این [[استدلال]] [[استوار]] است که اقدامات [[زمینه‌ساز]] برای [[ظهور]]، مستلزم [[قیام]] علیه [[حاکمان جور]] و تغییر [[وضع سیاسی]] ـ [[اجتماعی]] است؛ در حالی که چنین اقداماتی اولاً طبق [[روایات]]، محکوم به بطلان و [[حرام]] است؛ ثانیاً بی‌نتیجه و محکوم به [[شکست]] است. بنابراین، در [[زمان غیبت]] جز [[سکوت]] و به [[انتظار ظهور]] [[حضرت]] نشستن، راه دیگری وجود ندارد! غافل از اینکه این نوع [[روایات]]، به قیام‌هایی ناظر است که به نام [[مهدی موعود]] {{ع}} صورت گیرد نه هر نوع [[قیام]] و [[اقدام]] اصلاحی ولو برای [[اقامه حق]] و [[احیای دین]]<ref>ر.ک: صمدی، قنبرعلی، آموزه انتظار و زمینه‌سازی ظهور، ص ۱۲۰-۱۲۱.</ref>. | |||
==آثار و [[نتایج انتظار]] منفی== | ==آثار و [[نتایج انتظار]] منفی== | ||
*بدیهی است [[انتظار | *بدیهی است اینگونه [[انتظار]]، عاملی است برای توجیه [[ستم‌ها]]، [[فسادها]]، حق‌کُشی‌ها، [[بی‌عدالتی‌ها]]، [[مسئولیت‌گریزی]] و مسئولیت‌ستیزی و پشت کردن به [[انسان]] و [[بشریت]] و البته بسط [[استبداد]] و فقدان بهره‌گیری از [[اختیار]] و [[آزادی]]<ref>ر.ک. لک‌زایی، شریف، آزادی انتظار و آموزه مهدویت،ص؟؟؟.</ref>. این [[انتظار]]، ویرانگر اسارت‌آفرین، ظلم‌پذیر، فلج‌کننده، بی‌تحرک، سلطه‌بخش، بی‌هدف، مروج بی‌بند و باری و نوعی "[[اباحی‌گری]]" است<ref>ر.ک. هرنجی، منصور، انتظار و وظایف منتظران، ص ۱۰.</ref> چون در این نگرش، انسان‌های [[منتظر]]، جز [[انتظار]] [[صلح]] و [[عدالت]]، وظیفۀ دیگری ندارند و [[بهترین]] مساعدت در فراهم شدن [[شرایط ظهور]]، [[ترویج]] و اشاعۀ [[فساد]] است! و این [[تفسیر]] از [[انتظار]] با [[موازین]] و آموزه‌های [[دین اسلام]] و [[روح]] [[انتظار]] [[انقلاب مهدی]] {{ع}} [[سازگاری]] ندارد و نتیجۀ آن تعطیلی [[حدود الهی]] است<ref>ر.ک. مرتضی، مطهری، قیام و انقلاب مهدی{{ع}} از دیگاه فلسفه تاریخ، چ ۵، ص۶۱- ۶۷؛ کوثری، ابراهیم، انتظار و وظایف منتظران، ص ۸؛ طهماسبی بلداجی، اصغر و مرادی، فاطمه، قرآن و سبک زندگی مهدوی، ص؟؟؟.</ref>، در حالی که اگر [[انسان]] به ضمیر خود نگاهی بیندازد بر تحرک و تلاش خود در تحقق و [[تأسیس دولت]] [[صالح]] و [[عادل]] [[مهدوی]] [[حکم]] خواهد کرد. اگر قرار بر آن بود که جامع، انسانی بی هیچ کار و تلاشی و زحمتی دارای دولتی [[صالح]] و [[عادل]] می‌‌شد، چرا این مسأله از ابتدای [[خلقت]] رخ نداد تا [[انسان]] به ناچار این همه درد و [[رنج]] را بر دوش نمی‌کشید<ref>ر.ک. لک‌زایی، شریف، آزادی انتظار و آموزه مهدویت،ص؟؟؟.</ref>. | ||
*کوتاه سخن اینکه یک [[منتظر حقیقی]] باید خود را فراتر از آن بداند که حتی به [[انتظار منفی]] [[فکر]] کند و همیشه خود را در هر شرایطی در جبه، [[حق]] بداند و در هرجا با [[باطل]] [[مبارزه]] کند و در یک [[کلام]] [[انتظار]] پخته، مسئولانه، مثبت و سازنده داشته باشد<ref>ر.ک. طهماسبی بلداجی، اصغر و مرادی، فاطمه، قرآن و سبک زندگی مهدوی، ص؟؟؟</ref>. | |||
==نتیجه گیری== | ==نتیجه گیری== | ||
*بنابراین، [[انتظار منفی]] که برداشت سطحی و عافیت طلبانه از [[مهدویت]]<ref>ر.ک. جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، ج۹، ص۳۵۷، ۳۶۶؛ طهماسبی بلداجی، اصغر و مرادی، فاطمه، قرآن و سبک زندگی مهدوی، ص؟؟؟</ref> و به معنای دست روی دست گذاشتن و [[منتظر ظهور]] [[مصلح]] ماندن است؛ اسارت‌آفرین، ظلم‌پذیر، فلج‌کننده، بی‌تحرک، سلطه‌بخش، مخرب و مروج بی‌بند و باری و نوعی "[[اباحی‌گری]]" است<ref>ر.ک. هرنجی، منصور، انتظار و وظایف منتظران، ص ۱۰.</ref> که با [[موازین]] و آموزه‌های [[دین اسلام]] و [[روح]] [[انتظار]] [[انقلاب | *بنابراین، [[انتظار منفی]] که برداشت سطحی و عافیت طلبانه از [[مهدویت]]<ref>ر.ک. جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، ج۹، ص۳۵۷، ۳۶۶؛ طهماسبی بلداجی، اصغر و مرادی، فاطمه، قرآن و سبک زندگی مهدوی، ص؟؟؟</ref> و به معنای دست روی دست گذاشتن و [[منتظر ظهور]] [[مصلح]] ماندن است؛ اسارت‌آفرین، ظلم‌پذیر، فلج‌کننده، بی‌تحرک، سلطه‌بخش، مخرب و مروج بی‌بند و باری و نوعی "[[اباحی‌گری]]" است<ref>ر.ک. هرنجی، منصور، انتظار و وظایف منتظران، ص ۱۰.</ref> که با [[موازین]] و آموزه‌های [[دین اسلام]] و [[روح]] [[انتظار]] [[انقلاب مهدی]] {{ع}} [[سازگاری]] ندارد و نتیجۀ آن تعطیلی [[حدود الهی]] است<ref>ر.ک. مرتضی، مطهری، قیام و انقلاب مهدی{{ع}} از دیگاه فلسفه تاریخ، چ ۵، ص۶۱- ۶۷؛ کوثری، ابراهیم، انتظار و وظایف منتظران، ص ۸؛ طهماسبی بلداجی، اصغر و مرادی، فاطمه، قرآن و سبک زندگی مهدوی،ص؟؟؟.</ref>. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{یادآوری پانویس}} | {{یادآوری پانویس}} | ||
{{پانویس2}} | {{پانویس2}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۰ ژوئن ۲۰۲۰، ساعت ۱۶:۲۷
نویسنده: آقای ظرافتی
پاسخ تفصیلی
معنای انتظار منفی
- انتظار منفی و ویرانگر که به معنای دست روی دست گذاشتن و منتظر ظهور مصلح ماندن است. در این تلقی هر اصلاحی محکوم به شکست است و گناه و فساد و ظلم و تبعیض و حق کشی، راه را برای ظهور منجی بشریت باز میکند[۱]. در این انتظار ظهور امام عصر (ع) تنها به ارادۀ الهی وابسته است و تلاش جامعۀ انسانی، به ویژه اقدامات انقلابی در برابر حاکمان جور، در تحقق وعدۀ ظهور آن حضرت بی‌تأثیر و اصلاح امور واگذار به آمدن حضرت مهدی (ع) است. این دیدگاه، نه تنها اقدام برای برپایی حکومت در عصر غیبت را برنمی‌تابد، بلکه آن را مانع رخداد ظهور و محکوم به بطلان می‌پندارد. برپایه این نگرش عافیت‌طلبانه و مسئولیت‌گریز، رخداد ظهور، فراتر از حوزۀ اثرگذاری بشر است[۲].
- این دیدگاه انحرافی از انتظار، قیام و انقلاب مهدی را صرفاً ماهیتی انفجاری می‌داند و معتقد است هرگاه صلاح به نقطۀ صفر برسد، حق و حقیقت هیچ طرفداری نداشته باشد، باطل، یکه‌تاز میدان گردد، جز نیرویی باطل نیروبی حکومت نکند، فرد صالحی در جهان یافت نشود، این انفجار رخ می‌دهد و دست غیب برای نجات حقیقت از آستین بیرون می‌آید. بنابراین هر اصلاحی محکوم است، زیرا هر اصلاح یک نقطۀ روشن است و تا در صحنۀ اجتماع نقطۀ روشنی هست دست غیب ظاهر نمی‌شود. برعکس هرگناه، فساد، ظلم، تبعیض، حق‌کشی و پلیدی چون مقدمۀ اصلاح کلی است و انفجار را قریب الوقوع میکند رواست، چرا که هدف‌ها وسیله‌های نامشروع را مشروع می‌کنند. پس بهترین کمک به تسریع در ظهور و بهترین شکل انتظار، ترویج و اشاعۀ فساد است. یقیناً طرفداران این دیدگاه، به مصلحان و مجاهدان و آمران به معروف و ناهیان از منکر؛ با نوعی بغض و عداوت می‌نگرند؛ زیرا آنان را از تأخیراندازان ظهور و قیام مهدی (ع) می‌شمارند. برعکس، اگر خود هم اهل گناه نباشند در عمق ضمیر و اندیشه خود با نوعی رضایت به گناهکاران و عاملان فساد می‌نگرند، زیرا اینان مقدمات ظهور را فراهم می‌نمایند[۳]. این سلب مسئولیت نسبت به همۀ شرارت‌ها و بدی‌های موجود در جامعه، همان برداشتی است که در طول سالیان متمادی در ذهن مردم مسلمان وارد کرده اند[۴].
- باید توجه داشت انتظار نه احتراز است و گوشه نشینی، نه اعتراض و نفی طاغوت‌ها. در واقع، اینها حالت روحی و روانی محض هستند، بلکه انتظار، عمل و اقدام، پویایی و حرکت است. از این رو در روایات، انتظار بهترین و محبوب‌ترین عمل خوانده شده است. حقیقت انتظار بسیار بالاتر از این محدوده‌هاست. انتظار جنبۀ اثباتی دارد؛ یعنی آمادگی و اقدام. منتظر مهدی و قائم آل محمد (ع) چگونه می‌تواند آماده نشود و زمینه‌سازی نکند، در حالی که به شمشیر زدن در رکاب پیامبر (ص) بر فرق دشمن تشبیه شده است. اساساً انتظار خشک و خالی، به عبارت دیگر امید ذهنی بی آن که در جامعه تحقق یابد و آثارش آشکار شود، هیچ گاه بهترین عمل نخواهد بود و این معانی، حاکی از حضور در صحنه و فعالیت‌های علمی و کار و کوشش و زمینه‌سازی عینی است، نه نیت بدون عمل و امید ذهنی بدون آثار عملی. پس انتظار به معنای آینده نگری، دگرگونی است و این دگرگونی به زمینه‌سازی، نیاز دارد[۵].
علت برداشت منفی از انتظار
- این نگرش منفی و منفعلانه به موضوع انتظار، از نگاه سطحی و تلقی نادرست نسبت به مفاد برخی روایاتی ناشی میشود که در مورد نفی هر گونه قیام و حرکتی در عصر انتظار و بطلان و یا نافرجام بودن آن نقل شده است. امام صادق (ع) به ابوبصیر فرمود: «هر پرچمی قبل از قیام حضرت قائم(ع) برافراشته شود، صاحب آن طاغوت بوده، اطاعت او خروج از اطاعت خداست»[۶]
- این نوع برداشت منفی از ظاهر این روایات، بر این استدلال استوار است که اقدامات زمینه‌ساز برای ظهور، مستلزم قیام علیه حاکمان جور و تغییر وضع سیاسی ـ اجتماعی است؛ در حالی که چنین اقداماتی اولاً طبق روایات، محکوم به بطلان و حرام است؛ ثانیاً بی‌نتیجه و محکوم به شکست است. بنابراین، در زمان غیبت جز سکوت و به انتظار ظهور حضرت نشستن، راه دیگری وجود ندارد! غافل از اینکه این نوع روایات، به قیام‌هایی ناظر است که به نام مهدی موعود (ع) صورت گیرد نه هر نوع قیام و اقدام اصلاحی ولو برای اقامه حق و احیای دین[۷].
آثار و نتایج انتظار منفی
- بدیهی است اینگونه انتظار، عاملی است برای توجیه ستم‌ها، فسادها، حق‌کُشی‌ها، بی‌عدالتی‌ها، مسئولیت‌گریزی و مسئولیت‌ستیزی و پشت کردن به انسان و بشریت و البته بسط استبداد و فقدان بهره‌گیری از اختیار و آزادی[۸]. این انتظار، ویرانگر اسارت‌آفرین، ظلم‌پذیر، فلج‌کننده، بی‌تحرک، سلطه‌بخش، بی‌هدف، مروج بی‌بند و باری و نوعی "اباحی‌گری" است[۹] چون در این نگرش، انسان‌های منتظر، جز انتظار صلح و عدالت، وظیفۀ دیگری ندارند و بهترین مساعدت در فراهم شدن شرایط ظهور، ترویج و اشاعۀ فساد است! و این تفسیر از انتظار با موازین و آموزه‌های دین اسلام و روح انتظار انقلاب مهدی (ع) سازگاری ندارد و نتیجۀ آن تعطیلی حدود الهی است[۱۰]، در حالی که اگر انسان به ضمیر خود نگاهی بیندازد بر تحرک و تلاش خود در تحقق و تأسیس دولت صالح و عادل مهدوی حکم خواهد کرد. اگر قرار بر آن بود که جامع، انسانی بی هیچ کار و تلاشی و زحمتی دارای دولتی صالح و عادل می‌‌شد، چرا این مسأله از ابتدای خلقت رخ نداد تا انسان به ناچار این همه درد و رنج را بر دوش نمی‌کشید[۱۱].
- کوتاه سخن اینکه یک منتظر حقیقی باید خود را فراتر از آن بداند که حتی به انتظار منفی فکر کند و همیشه خود را در هر شرایطی در جبه، حق بداند و در هرجا با باطل مبارزه کند و در یک کلام انتظار پخته، مسئولانه، مثبت و سازنده داشته باشد[۱۲].
نتیجه گیری
- بنابراین، انتظار منفی که برداشت سطحی و عافیت طلبانه از مهدویت[۱۳] و به معنای دست روی دست گذاشتن و منتظر ظهور مصلح ماندن است؛ اسارت‌آفرین، ظلم‌پذیر، فلج‌کننده، بی‌تحرک، سلطه‌بخش، مخرب و مروج بی‌بند و باری و نوعی "اباحی‌گری" است[۱۴] که با موازین و آموزه‌های دین اسلام و روح انتظار انقلاب مهدی (ع) سازگاری ندارد و نتیجۀ آن تعطیلی حدود الهی است[۱۵].
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ ر.ک. لک‌زایی، شریف، آزادی انتظار و آموزه مهدویت، ص؟؟؟
- ↑ ر.ک. جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، ج۹، ص۳۵۷، ۳۶۶.
- ↑ ر.ک. مطهری، مرتضی، قیام و انقلاب مهدی(ع)، ص ۶۳ – ۶۲.
- ↑ ر.ک. حسینی خامنه‌ای، سید علی، ما منتظریم، ص۱۵۷:بیانات در خطبه‌های نماز جمعه، ۱۲/۱/۱۳۶۷.
- ↑ ر.ک: حیدری نیک، مجید، نگاهی دوباره به انتظار، ص۲۱ ـ۲۲.
- ↑ «کُلُّ رَایَةٍ تُرْفَعُ قَبْلَ قِیَامِ الْقَائِمِ فَصَاحِبُهَا طَاغُوتٌ یُعْبَدُ مِنْ دُونِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ»؛ علی کورانی عاملی، معجم احادیث الامام المهدی(ع)، ج۳، ص۴۳۱.
- ↑ ر.ک: صمدی، قنبرعلی، آموزه انتظار و زمینه‌سازی ظهور، ص ۱۲۰-۱۲۱.
- ↑ ر.ک. لک‌زایی، شریف، آزادی انتظار و آموزه مهدویت،ص؟؟؟.
- ↑ ر.ک. هرنجی، منصور، انتظار و وظایف منتظران، ص ۱۰.
- ↑ ر.ک. مرتضی، مطهری، قیام و انقلاب مهدی(ع) از دیگاه فلسفه تاریخ، چ ۵، ص۶۱- ۶۷؛ کوثری، ابراهیم، انتظار و وظایف منتظران، ص ۸؛ طهماسبی بلداجی، اصغر و مرادی، فاطمه، قرآن و سبک زندگی مهدوی، ص؟؟؟.
- ↑ ر.ک. لک‌زایی، شریف، آزادی انتظار و آموزه مهدویت،ص؟؟؟.
- ↑ ر.ک. طهماسبی بلداجی، اصغر و مرادی، فاطمه، قرآن و سبک زندگی مهدوی، ص؟؟؟
- ↑ ر.ک. جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، ج۹، ص۳۵۷، ۳۶۶؛ طهماسبی بلداجی، اصغر و مرادی، فاطمه، قرآن و سبک زندگی مهدوی، ص؟؟؟
- ↑ ر.ک. هرنجی، منصور، انتظار و وظایف منتظران، ص ۱۰.
- ↑ ر.ک. مرتضی، مطهری، قیام و انقلاب مهدی(ع) از دیگاه فلسفه تاریخ، چ ۵، ص۶۱- ۶۷؛ کوثری، ابراهیم، انتظار و وظایف منتظران، ص ۸؛ طهماسبی بلداجی، اصغر و مرادی، فاطمه، قرآن و سبک زندگی مهدوی،ص؟؟؟.