سوره انسان

این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

سوره انسان در علوم قرآنی - سوره انسان در معارف و سیره رضوی

مقدمه

ابتدای سوره انبیاء اساس دعوت پیامبران، فرجام پیروان و مخالفان و موضعگیری خصمانه مشرکان با آیین توحیدی بیان شده و در خلال سوره یادی از سرگذشت ابراهیم، لوط، اسحاق، یعقوب، نوح، داوود، سلیمان، ایوب، اسماعیل، ادریس، یونس، زکریا و یحیی به میان آمده است؛ از این رو، نام این سوره را «انبیاء» نهاده‌اند. و به مناسبت کلمه آغازین سوره، به آن سوره اقْتَرَبَ هم گفته می‌شود.

غرض این سوره گفتگو پیرامون مسأله نبوت است که مسأله توحید و معاد را زیر بنای آن قرار داده، نخست داستان نزدیک بودن روز حساب و غفلت مردم از آن، و نیز اعراضشان از دعوت حقی که متضمن وحی آسمانی است را ذکر می‌کند، که ملاک حساب روز حساب همین‌ها است.

و سپس از آنجا به موضوع نبوت، و استهزاء مردم منتقل می‌شود، نبوت خاتم انبیا(ص) و نسبت ساحر به وی دادن و کلماتش را هذیان و خودش را مفتری و شاعر خواندن را ذکر می‌کند. آن گاه گفتار آنان را با بیان اوصاف کلی انبیای گذشته به طور اجمال رد نموده می‌فرماید: پیغمبر اسلام نیز همان گرفتاری‌ها را باید ببیند، چون آنچه این می‌گوید همان است که آن حضرات می‌گفتند.

پس از آن، داستان جماعتی از انبیا(ع) را برای تأیید گفتار اجمالی خود می‌آورد و سخنی از موسی و هارون، سرگذشتی از ابراهیم، اسحاق، یعقوب و لوط، و شرحی از نوح، داوود، سلیمان، ایوب، اسماعیل، ادریس، ذو الکفل، ذوالنون، زکریا، یحیی و عیسی که درود خدا بر آنان باد، می‌آورد.

آن گاه با یادکرد روز حساب و آنچه که مجرمین و متقین در آن روز کیفر و پاداش می‌بینند، بحث را جمع‌بندی می‌کند و می‌فرماید: سرانجام نیک از آن متقین خواهد بود و زمین را بندگان صالحش ارث می‌برند. آن گاه بیان می‌شود که اعراض اینان از نبوت به خاطر اعراضشان از توحید است و به همین جهت بر مسأله توحید اقامه حجت می‌کند، همانطور که بر مسأله نبوت اقامه نموده است. از آنجایی که این سوره به دلیل سیاقش و به اتفاق مفسرین در مکه نازل شده تهدید و وعید در آن، از بشارت و وعده بیش‌تر است.

ویژگی‌های سوره انبیاء

1. دارای ۱۱۲ آیه به عدد کوفی، ۱۱۱ آیه به عدد دیگران، ۱۱۶۸ یا ۱۱۷۷ کلمه، و ۴۸۹۰ یا ۴۸۷۰ حرف است.
2. در ترتیب مصحف شریف، بیست و یکمین و در ترتیب نزول، هفتاد و سومین سوره است که پس از سوره ابراهیم و پیش از سوره مؤمنون نازل شد.
3. به‌جز آیات لِأَبِيهِ وَقَوْمِهِ مَا هَذِهِ التَّمَاثِيلُ الَّتِي أَنتُمْ لَهَا عَاكِفُونَ قَالُوا وَجَدْنَا آبَاءَنَا لَهَا عَابِدِينَ قَالَ لَقَدْ كُنتُمْ أَنتُمْ وَآبَاؤُكُمْ فِي ضَلالٍ مُّبِينٍ قَالُوا أَجِئْتَنَا بِالْحَقِّ أَمْ أَنتَ مِنَ اللاَّعِبِينَ که بین راه مکه و مدینه نازل شد، بقیه سوره مکّی به‌شمار می‌آید.
4. از نظر حجم از سُوَر مئین است که دقیقاً نیم جزء از قرآن را دربر گرفته است. گفته‌اند در این سوره دو یا سه آیه منسوخ وجود دارد.

محتوای عمده سوره

1. بخش‌هایی از زندگی شانزده پیامبر از ۲۵ پیامبری که نام آنان در قرآن آمده است؛
2. خداشناسی، توحید، نبوت، شفاعت و ابتلای بشر.

سوره انسان در فرهنگ غدیر

سوره هل اتی، سورۀ ۷۶ قرآن کریم که نام‌های دیگرش سوره انسان، سوره دهر و ابرار است. درپی نذری که علی و فاطمه(ع) برای شفای دو فرزند بیمار خود (حسن و حسین) کردند تا سه روز روزه بگیرند، هنگام افطار در سه روز پیاپی، مسکین و یتیم و اسیر به در خانۀ آنان آمد و ایشان افطار خود را به آنان ایثار کردند. این سوره در پی این انفاق خالصانۀ این خانواده و تجلیل از آنان نازل شد. آیات ۷ تا ۱۰ تصریح به این موضوع دارد: يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَيَخَافُونَ يَوْمًا كَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيرًا* وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا * إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُرِيدُ مِنكُمْ جَزَاء وَلا شُكُورًا.

به این موضوع با عنوان آیه ابرار هم اشاره شده است، چون پیش از این، از اهل بیت (ع) به عنوان ابرار یاد شده و در کتب و روایات اهل سنت نیز آمده است. این واقعه که نهایت ایمان، ایثار و اخلاص علی(ع) را می‌رساند، از مناقب و فضایل مهمّ اوست. شاعران نیز در سروده‌های خود به آن اشاره کرده‌اند.

منابع

1. محدثی، جواد، فرهنگ غدیر
2. فرهنگ‌نامه علوم قرآنی

پانویس