|
|
| (۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{علم معصوم}} | | ==فهرست== |
| {{خرد}}
| | ===کلیات=== |
| | {{فهرست اثر}} |
| | # [[حقیقت علم معصوم]] |
| | # [[معدن علم بودن معصوم]] |
| | # [[عیبة علم الله بودن معصوم]] |
| | # [[وحی به معصوم]] |
| | # [[الهام به معصوم]] |
| | # [[معجزه علم معصوم]] |
|
| |
|
| برای رسیدن به محتوای اين مدخل، به مصداق های ذیل مراجعه شود:
| | ===اقسام علم معصوم=== |
| | | # [[مراتب علم معصوم]] |
| # [[علم امام]]؛ | | # [[علم مقضی معصوم]] |
| # [[علم پیامبر]]؛ | | # [[علم ممضی معصوم]] |
| # [[علم پیامبر خاتم]]؛ | | # [[علم موقوف معصوم]] |
| # [[علم ولی]]؛ | | # [[علم موهوبی معصوم (علم موهبتی)]] |
| # [[علم وصی]]؛ | | # [[علم استقلالی معصوم]] |
| # [[علم اهل بیت]]؛ | | # [[علم غیر استقلالی معصوم]] |
| # [[علم فاطمه زهرا]]. | | # [[علم اکتسابی معصوم]] |
| | | # [[علم الیقین معصوم]] |
| =='''[[:رده:آثار علم معصوم|منبع‌شناسی جامع علم معصوم]]'''==
| | # [[علم باطنی معصوم]] |
| * [[:رده:کتاب‌شناسی کتاب‌های علم معصوم|کتاب‌شناسی علم معصوم]]؛
| | # [[علم دفعی معصوم]] |
| * [[:رده:مقاله‌شناسی مقاله‌های علم معصوم|مقاله‌شناسی علم معصوم]]؛
| | # [[علم تدریجی معصوم]] |
| * [[:رده:پایان‌نامه‌شناسی پایان‌نامه‌های علم معصوم|پایان‌نامه‌شناسی علم معصوم]].
| | # [[علم حادث معصوم]] |
| | | # [[علم حضوری معصوم]] |
| == جستارهای وابسته ==
| | # [[علم غیر حضوری معصوم]] |
| * [[سیره علمی معصوم]]
| | # [[علم حصولی معصوم]] |
| * [[مرجعیت علمی معصوم]]
| | # [[علم ذاتی معصوم]] |
| * [[آیه ۶۵ سوره نمل]]
| | # [[علم غیر ذاتی معصوم]] |
| * [[احادیث علم معصوم]]
| | # [[علم شأنی معصوم (علم اشائی]] |
| * [[علم امامت]]
| | # [[علم استعدادی]] |
| * [[وجود نوری معصوم]]
| | # [[علم ارادی]] |
| * [[افزایش علم معصوم]]
| | # [[علم اختیاری]] |
| * [[سر الله]]
| | # [[علم بالقوه)]] |
| * [[علم الکتاب]]
| | # [[علم فعلی معصوم (علم دائمی]] |
| * [[علم مقدر الهی]]
| | # [[علم بالفعل)]] |
| * [[علم مکفوف]]
| | # [[علم عادی معصوم]] |
| * [[علم موقوف الهی]]
| | # [[علم لدنی معصوم]] |
| | | # [[علم ویژه معصوم (علم خارق العاده معصوم)]] |
| | | # [[علم غابر معصوم]] |
| | | # [[علم فطری معصوم]] |
| [[رده:مدخل‌های اصلی دانشنامه]] | | # [[علم کامل معصوم]] |
| [[رده:علم معصوم]] | | # [[علم تام معصوم]] |
| | | # [[علم محدود معصوم]] |
| | | # [[علم کلی معصوم]] |
| | | # [[علم تفصیلی معصوم]] |
| http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/farhangbooks/Books/21/3.htm
| | # [[علم اجمالی معصوم]] |
| علم، نقیض جهل<ref>ترتیب العین، ج ۲، ص ۱۲۷۴، «علم».</ref>. و به معنای دانش و آگاهی است<ref>لغت نامه، ج ۱۰، ص ۱۴۱۵۹، «علم».</ref>. برخی در تعریف اصطلاحی علم گفته‌اند: حقیقت علم، کشف امر خارج از ذهن به واسطه صورت ذهنی است<ref>المیزان، ج ۱، ص ۵۰؛ ج ۸ ، ص ۵۳.</ref>. که از راه حس، عقل و تجربه، حاصل می‌شود<ref>المیزان، ج ۸، ص ۴۷ - ۵۰.</ref>. و در برابر آن علوم اعتباری است که ما به ازای خارجی ندارند، مانند اعتبار ریاست برای فردی<ref>المیزان، ج ۸، ۵۳.</ref>. از تقسیمات علم، تقسیم آن به نظری و عملی است: علم نظری، دانشی است که به دنبال آن کمالی حاصل شود، مانند علم به موجودات. علم عملی، دانشی است که با عمل کردن بر طبق آن، کمال، حاصل می شود، مانند علم به عبادات<ref>مفردات، ص ۵۸۰، «علم».</ref>. علاوه بر علوم یاد شده که اکتسابی است، برخی علوم از راه مکاشفه و بدون واسطه و با اشراق الهی برای برخی نفوس حاصل می شود که از آن به "علم لدنّی" تعبیر شده است<ref>التفسیر الکبیر، ج ۲، ص ۱۸۷ - ۱۹۱.</ref>. از نظر بعضی، ادراک، شعور، تصوّر، حفظ، تذکر، ذکر، معرفت، فهم، فقه، عقل، حکمت و... هم معنا و مترادف با "علم" است<ref>التفسیر الکبیر، ج ۲۱، ص ۱۲۷ - ۱۲۸.</ref>.
| | # [[علم احاطی معصوم (علم سعی معصوم)]] |
| | | # [[علم مزبور معصوم]] |
| ==آثار علم==
| | # [[علم مستفاد معصوم]] |
| *'''روی آوردن انسان به آخرت، در صورت آگاهی و توجّه به حیات جاوید و مطلق آن:'''{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَمَا هَذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلاَّ لَهْوٌ وَلَعِبٌ وَإِنَّ الدَّارَ الآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوَانُ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> و اگر می‌دانستند زندگانی این جهان جز سرگرمی و بازیچه‌ای نیست و بی‌گمان زندگی سرای واپسین است که زندگی (راستین) است؛ سوره عنکبوت، آیه:۶۴.</ref>
| | # [[علم مطلق معصوم]] |
| *'''علم و آگاهی، عامل ترجیح دادن منافع آخرتی بر منافع دنیایی:'''{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَاتَّبَعُواْ مَا تَتْلُواْ الشَّيَاطِينُ عَلَى مُلْكِ سُلَيْمَانَ وَمَا كَفَرَ سُلَيْمَانُ وَلَكِنَّ الشَّيَاطِينَ كَفَرُواْ يُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ وَمَا أُنزِلَ عَلَى الْمَلَكَيْنِ بِبَابِلَ هَارُوتَ وَمَارُوتَ وَمَا يُعَلِّمَانِ مِنْ أَحَدٍ حَتَّى يَقُولاَ إِنَّمَا نَحْنُ فِتْنَةٌ فَلاَ تَكْفُرْ فَيَتَعَلَّمُونَ مِنْهُمَا مَا يُفَرِّقُونَ بِهِ بَيْنَ الْمَرْءِ وَزَوْجِهِ وَمَا هُم بِضَارِّينَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللَّهِ وَيَتَعَلَّمُونَ مَا يَضُرُّهُمْ وَلاَ يَنفَعُهُمْ وَلَقَدْ عَلِمُواْ لَمَنِ اشْتَرَاهُ مَا لَهُ فِي الآخِرَةِ مِنْ خَلاقٍ وَلَبِئْسَ مَا شَرَوْا بِهِ أَنفُسَهُمْ لَوْ كَانُواْ يَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> و (یهودیان) از آنچه شیطان‌ها در فرمانروایی سلیمان (به گوش این و آن) می‌خواندند (که سلیمان جادوگر است)؛ پیروی کردند. و سلیمان کفر نورزید ولی شیطان‌ها کافر شدند که به مردم جادو می‌آموختند و نیز آنچه را بر دو فرشته هاروت و ماروت در (سرزمین) بابل فرو فرستاده شده بود در حالی که این دو به هیچ‌کس آموزشی نمی‌دادند مگر که می‌گفتند: ما تنها (ابزار) آزمونیم پس (با بکارگیری جادو) کافر مشو! اما (مردم) از آن دو چیزی را می‌آموختند که با آن میان مرد و همسرش جدایی می‌افکنند- در حالی که جز به اذن خداوند به کسی زیان نمی‌رساندند- چیزی را می‌آموختند که به آنان زیان می‌رسانید و برای آنها سودی نداشت و خوب می‌دانستند که هر کس خریدار آن باشد در جهان واپسین بهره‌ای ندارد و خود را به بد چیزی فروختند، اگر می‌دانستند؛ سوره بقره، آیه: ۱۰۲.</ref>
| | # [[علم مشروط معصوم]] |
| *'''نقش اساسی علم و آگاهی، در استفاده از آیات و حدود خدا:'''{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَإِن طَلَّقَهَا فَلاَ تَحِلُّ لَهُ مِن بَعْدُ حَتَّىَ تَنكِحَ زَوْجًا غَيْرَهُ فَإِن طَلَّقَهَا فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْهِمَا أَن يَتَرَاجَعَا إِن ظَنَّا أَن يُقِيمَا حُدُودَ اللَّهِ وَتِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ يُبَيِّنُهَا لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> آنگاه اگر زن را (سومین بار) طلاق داد دیگر بر او حلال نیست تا آنکه به مرد دیگری شوهر کند؛ سپس اگر (آن مرد دیگر) او را طلاق داد، چنانچه (زن و شوهر اول) گمان می‌کنند که احکام خداوند را می‌توانند بجا آورند بر آنان گناهی نیست که به یکدیگر باز گردند؛ و این احکام خداوند است که آن را برای گروهی که می‌دانند روشن می‌دارد؛ سوره بقره، آیه:۲۳۰.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُواْ بِهَا فِي ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ قَدْ فَصَّلْنَا الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> و او همان است که ستارگان را برای شما آفرید تا در تاریکی‌های خشکی و دریا بدان‌ها راه جویید؛ به راستی این آیات را برای گروهی که دانشورند روشن (بیان) داشته‌ایم؛ سوره انعام، آیه:۹۷.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِيَ أَنشَأَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ فَمُسْتَقَرٌّ وَمُسْتَوْدَعٌ قَدْ فَصَّلْنَا الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَفْقَهُونَ}}﴾}}<ref> و اوست که شما را از یک تن پدید آورد، آنگاه آرامشگاه و ودیعه گاهی است، این آیات را برای گروهی که درمی‌یابند روشن (بیان) داشته‌ایم ؛ سوره انعام، آیه:۹۸.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَكَذَلِكَ نُصَرِّفُ الآيَاتِ وَلِيَقُولُواْ دَرَسْتَ وَلِنُبَيِّنَهُ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> و بدین‌گونه آیات را گونه‌گون می‌آوریم و (بگذار) تا بگویند (تو در نزد اهل کتاب) درس آموخته‌ای و تا آن را برای گروهی که می‌دانند روشن بیان داریم؛ سوره انعام، آیه:۱۰۵.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِيَ أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِي لِلَّذِينَ آمَنُواْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا خَالِصَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> بگو: چه کسی زیوری را که خداوند برای بندگانش پدید آورده و (نیز) روزی‌های پاکیزه را، حرام کرده است؟ بگو: آن (ها) در زندگی این جهان برای کسانی است که ایمان آورده‌اند، در روز رستخیز (نیز) ویژه (ی مؤمنان) است؛ این چنین ما آیات خود را برای گروهی که دانشورند روشن می‌داریم؛ سوره اعراف، آیه:۳۲.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَإِن تَابُواْ وَأَقَامُواْ الصَّلاةَ وَآتَوُاْ الزَّكَاةَ فَإِخْوَانُكُمْ فِي الدِّينِ وَنُفَصِّلُ الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> با این همه) اگر توبه کردند و نماز برپا داشتند و زکات دادند برادران دینی شمایند و ما آیات را برای گروهی که می‌دانند روشن می‌داریم؛ سوره توبه، آیه:۱۱.</ref>
| | # [[علم وراثتی معصوم]] |
| {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|هُوَ الَّذِي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِيَاء وَالْقَمَرَ نُورًا وَقَدَّرَهُ مَنَازِلَ لِتَعْلَمُواْ عَدَدَ السِّنِينَ وَالْحِسَابَ مَا خَلَقَ اللَّهُ ذَلِكَ إِلاَّ بِالْحَقِّ يُفَصِّلُ الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> اوست که خورشید را تابان و ماه را درخشان آفرید و برای آن برج‌ها نهاد تا شمار سال‌ها و «حساب» را بدانید؛ خداوند آن را جز به حق نیافرید؛ او آیات را برای گروهی که دانشورند روشن بیان می‌کند؛ سوره یونس، آیه:۵.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَتِلْكَ بُيُوتُهُمْ خَاوِيَةً بِمَا ظَلَمُوا إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَةً لِّقَوْمٍ يَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> و این خانه‌های (فرو ریخته و) خالی آنهاست برای ستمی که روا داشتند؛ بی‌گمان در این، نشانه‌ای است برای گروهی که دانایند؛ سوره نمل، آیه:۵۲.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَمِنْ آيَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَاخْتِلافُ أَلْسِنَتِكُمْ وَأَلْوَانِكُمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّلْعَالِمِينَ}}﴾}}<ref> و از نشانه‌های او آفرینش آسمانها و زمین و گوناگونی زبان‌ها و رنگ‌های شماست؛ به راستی در این نشانه‌هایی برای دانشوران است؛ سوره روم، آیه:۲۲.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|كِتَابٌ فُصِّلَتْ آيَاتُهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لِّقَوْمٍ يَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> کتابی است که آیات آن آشکار شده است، به گونه قرآنی عربی، برای گروهی که می‌دانند؛ سوره فصلت، آیه:۳.</ref>.
| | # [[علم پیامبر]] |
| *'''علم، باعث پایداری در تبلیغ دین و خیرخواهی خالصانه:'''{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| أُبَلِّغُكُمْ رِسَالاتِ رَبِّي وَأَنصَحُ لَكُمْ وَأَعْلَمُ مِنَ اللَّهِ مَا لاَ تَعْلَمُونَ }}﴾}}<ref> پیام‌های پروردگارم را به شما می‌رسانم و برای شما خیرخواهی می‌کنم و از (سوی) خداوند چیزهایی می‌دانم که شما نمی‌دانید؛ سوره اعراف، آیه:۶۲.</ref>
| | # [[علم امام]] |
| *'''علم و آگاهی، زمینه اطاعت از حق:'''{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ تَعَالَوْا إِلَى مَا أَنزَلَ اللَّهُ وَإِلَى الرَّسُولِ قَالُواْ حَسْبُنَا مَا وَجَدْنَا عَلَيْهِ آبَاءَنَا أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لاَ يَعْلَمُونَ شَيْئًا وَلاَ يَهْتَدُونَ}}﴾}}<ref> و چون به آنان گویند که به آنچه خداوند فرو فرستاده است و به پیامبر روی آورید می‌گویند: آنچه نیاکان خود را بر آن یافته‌ایم ما را بسنده است؛ آیا حتی اگر نیاکانشان چیزی نمی‌دانستند و رهنمودی نیافته بودند؟؛ سوره مائده، آیه:۱۰۴.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قَالَ قَدْ أُجِيبَت دَّعْوَتُكُمَا فَاسْتَقِيمَا وَلاَ تَتَّبِعَانِّ سَبِيلَ الَّذِينَ لاَ يَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> فرمود: دعای شما پذیرفته شد پس پایداری ورزید و از روش کسانی که دانایی ندارند پیروی نکنید؛ سوره یونس، آیه:۸۹.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَلاَ تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُوْلَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُولاً}}﴾}}<ref> و آنچه تو را بدان دانشی نیست، پی مگیر که از گوش و چشم و دل، هر یک، خواهند پرسید؛ سوره اسراء، آیه:۳۶.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قَالَ لَهُ مُوسَى هَلْ أَتَّبِعُكَ عَلَى أَن تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْدًا}}﴾}}<ref> موسی به او گفت: آیا از تو پیروی کنم به شرط آنکه از آن راهدانی که تو را آموخته‌اند به من بیاموزی؟؛ سوره کهف، آیه:۶۶.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|يَا أَبَتِ إِنِّي قَدْ جَاءَنِي مِنَ الْعِلْمِ مَا لَمْ يَأْتِكَ فَاتَّبِعْنِي أَهْدِكَ صِرَاطًا سَوِيًّا }}﴾}}<ref> ای پدر! بی‌گمان من به چیزی از دانش دست یافته‌ام که تو بدان دست نیافته‌ای؛ بنابراین از من پیروی کن تا تو را به راهی درست رهنمون گردم؛ سوره مریم، آیه:۴۳.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَيَرَى الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ الَّذِي أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ هُوَ الْحَقَّ وَيَهْدِي إِلَى صِرَاطِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ}}﴾}}<ref> و کسانی که آنان را از دانش بهره داده‌اند می‌بینند که آنچه از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده، راستین است و به راه (خداوند) پیروز ستوده، رهنمون می‌گردد؛ سوره سبأ، آیه:۶.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|ثُمَّ جَعَلْنَاكَ عَلَى شَرِيعَةٍ مِّنَ الأَمْرِ فَاتَّبِعْهَا وَلا تَتَّبِعْ أَهْوَاء الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> سپس تو را بر آبشخوری از کار (دین) برگماشتیم، از همان پیروی کن و از هوس‌های کسانی که (چیزی) نمی‌دانند پیروی مکن؛ سوره جاثیه، آیه:۱۸.</ref>
| | ===منابع علم معصوم=== |
| *'''مبتنی بودن ادای گواهی و اعتبار آن، بر علم و آگاهی:'''{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| لَّكِنِ اللَّهُ يَشْهَدُ بِمَا أَنزَلَ إِلَيْكَ أَنزَلَهُ بِعِلْمِهِ وَالْمَلائِكَةُ يَشْهَدُونَ وَكَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا }}﴾}}<ref> و اگر بر آنان مقرّر می‌داشتیم که یکدیگر را بکشید یا از دیار خویش بیرون روید جز اندکی از ایشان آن را انجام نمی‌دادند و اگر اندرزی که داده شده بود به کار می‌بستند برای آنان بهتر و استوارتر می‌بود؛ سوره نساء، آیه: ۶۶.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|ارْجِعُواْ إِلَى أَبِيكُمْ فَقُولُواْ يَا أَبَانَا إِنَّ ابْنَكَ سَرَقَ وَمَا شَهِدْنَا إِلاَّ بِمَا عَلِمْنَا وَمَا كُنَّا لِلْغَيْبِ حَافِظِينَ}}﴾}}<ref> نزد پدرتان بازگردید و بگویید: ای پدر! به راستی پسرت دزدی کرده است و ما جز به آنچه (دیدیم و) دانستیم گواهی ندادیم و علم غیب هم نداشتیم؛ سوره یوسف، آیه:۸۱.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قُلْ كَفَى بِاللَّهِ بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ شَهِيدًا يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَالَّذِينَ آمَنُوا بِالْبَاطِلِ وَكَفَرُوا بِاللَّهِ أُوْلَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ}}﴾}}<ref> بگو: خداوند، میان من و شما گواه بس (که) آنچه را در آسمانها و زمین است می‌داند و آنان که به باطل ایمان آورده و به خداوند کفر ورزیده‌اند زیانکارند؛ سوره عنکبوت، آیه:۵۲.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَجَعَلُوا الْمَلائِكَةَ الَّذِينَ هُمْ عِبَادُ الرَّحْمَنِ إِنَاثًا أَشَهِدُوا خَلْقَهُمْ سَتُكْتَبُ شَهَادَتُهُمْ وَيُسْأَلُونَ وَقَالُوا لَوْ شَاء الرَّحْمَنُ مَا عَبَدْنَاهُم مَّا لَهُم بِذَلِكَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلاَّ يَخْرُصُونَ}}﴾}}<ref> و فرشتگان را که بندگان (خداوند) بخشنده‌اند مادینه پنداشته‌اند، آیا در آفرینش آنان گواه بوده‌اند؟ زودا که گواهی آنان نوشته شود و آنان بازخواست گردند.و گفتند: اگر (خداوند) بخشنده می‌خواست ما آن (بت) ها را نمی‌پرستیدیم، آنان را به این (امر) دانشی نیست، آنان جز نادرست برآورد نمی‌کنند؛ سوره زخرف، آیه: ۱۹- ۲۰.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَلا يَمْلِكُ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِهِ الشَّفَاعَةَ إِلاَّ مَن شَهِدَ بِالْحَقِّ وَهُمْ يَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> و کسانی که (مشرکان آنان را) به جای او (به پرستش) می‌خوانند اختیار میانجیگری ندارند مگر آنان که با دانایی به حق گواهی دهند؛ سوره زخرف، آیه:۸۶.</ref>
| | # [[وراثت از امام پیشین]] |
| *'''علم و آگاهی به بی نیازی خدا، زمینه ساز انفاق از مال حلال و مرغوب:'''{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَنفِقُواْ مِن طَيِّبَاتِ مَا كَسَبْتُمْ وَمِمَّا أَخْرَجْنَا لَكُم مِّنَ الأَرْضِ وَلاَ تَيَمَّمُواْ الْخَبِيثَ مِنْهُ تُنفِقُونَ وَلَسْتُم بِآخِذِيهِ إِلاَّ أَن تُغْمِضُواْ فِيهِ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ حَمِيدٌ }}﴾}}<ref> ای مؤمنان! از دستاوردهای پاکیزه خود و آنچه ما از زمین برای شما بر می‌آوریم ببخشید و بر آن نباشید که از نامرغوب‌های آنها ببخشید در حالی که خود نیز آنها را جز با چشم‌پوشی نسبت به آنها نمی‌ستاندید؛ و بدانید که خداوند بی‌نیازی ستوده است؛ سوره بقره، آیه:۲۶۷.</ref>
| | # [[مصحف فاطمه]] |
| *'''علم و آگاهی، زمینه ایمان:'''{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَلا يَمْلِكُ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِهِ الشَّفَاعَةَ إِلاَّ مَن شَهِدَ بِالْحَقِّ وَهُمْ يَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> و کسانی که (مشرکان آنان را) به جای او (به پرستش) می‌خوانند اختیار میانجیگری ندارند مگر آنان که با دانایی به حق گواهی دهند؛ سوره زخرف، آیه: ۸۶.</ref><ref>این آیه دلالت می کند که حقیقت ایمان، اعتقاد قلبی و معرفت است، زیرا خداوند شهادت را به علم مشروط کرده است؛ مجمع البیان، ج ۹ - ۱۰، ص ۹۰.</ref>.
| | # [[وراثت از پیامبر]] |
| *'''گرایش مسیحیان صدر اسلام به اسلام، برخاسته از علم و شناخت آنان بر حقّانیت قرآن:'''
| | # [[وراثت علوم انبیا]] |
| {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|هُوَ الَّذِيَ أَنزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُّحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاء الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاء تَأْوِيلِهِ وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلاَّ اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا وَمَا يَذَّكَّرُ إِلاَّ أُوْلُواْ الأَلْبَابِ}}﴾}}<ref> اوست که این کتاب را بر تو فرو فرستاد؛ برخی از آن، آیات «محکم» (/ استوار/ یک رویه) اند، که بنیاد این کتاب‌اند و برخی دیگر (آیات) «متشابه» (/ چند رویه) اند؛ اما آنهایی که در دل کژی دارند، از سر آشوب و تأویل جویی، از آیات متشابه آن، پیروی می‌کنند در حالی که تأویل آن را جز خداوند نمی‌داند و استواران در دانش، می‌گویند: ما بدان ایمان داریم، تمام آن از نزد پروردگار ماست و جز خردمندان، کسی در یاد نمی‌گیرد؛ سوره آل عمران، آیه:۷.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|لَّكِنِ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ مِنْهُمْ وَالْمُؤْمِنُونَ يُؤْمِنُونَ بِمَا أُنزِلَ إِلَيْكَ وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلِكَ وَالْمُقِيمِينَ الصَّلاةَ وَالْمُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَالْمُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ أُوْلَئِكَ سَنُؤْتِيهِمْ أَجْرًا عَظِيمًا}}﴾}}<ref> امّا استواران در دانش از آنان و آن مؤمنان بدانچه بر تو و آنچه پیش از تو فرو فرستاده شده است، ایمان می‌آورند و برپادارندگان نماز و دهندگان زکات و مؤمنان به خدا و روز واپسین؛ به آنان زودا که پاداشی سترگ دهیم؛ سوره نساء، آیه: ۱۶۲.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَةً لِّلَّذِينَ آمَنُواْ الْيَهُودَ وَالَّذِينَ أَشْرَكُواْ وَلَتَجِدَنَّ أَقْرَبَهُمْ مَّوَدَّةً لِّلَّذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ قَالُواْ إِنَّا نَصَارَى ذَلِكَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّيسِينَ وَرُهْبَانًا وَأَنَّهُمْ لاَ يَسْتَكْبِرُونَ وَإِذَا سَمِعُواْ مَا أُنزِلَ إِلَى الرَّسُولِ تَرَى أَعْيُنَهُمْ تَفِيضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُواْ مِنَ الْحَقِّ يَقُولُونَ رَبَّنَا آمَنَّا فَاكْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِينَ}}﴾}}<ref> بی‌گمان یهودیان و مشرکان را دشمن‌ترین مردم به مؤمنان می‌یابی و نزدیک‌ترین آنان در دوستی به مؤمنان کسانی را می‌یابی که می‌گویند ما مسیحی هستیم؛ این از آن روست که برخی از آنان کشیشان و راهبانی (حقجو) هستند و اینکه آنان گردنکشی نمی‌کنند. و هر گاه آنچه را بر پیامبر فرو فرستاده شده است بشنوند، با شناختی که از حق یافته‌اند چشمانشان را می‌بینی که از اشک لبریز می‌شود؛ می‌گویند: پروردگارا! ما ایمان آورده‌ایم ما را با گروه گواهان بنگار!؛ سوره مائده، آیه: ۸۲- ۸۳.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَلِيَعْلَمَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ فَيُؤْمِنُوا بِهِ فَتُخْبِتَ لَهُ قُلُوبُهُمْ وَإِنَّ اللَّهَ لَهَادِ الَّذِينَ آمَنُوا إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ}}﴾}}<ref> و تا کسانی که دانش یافته‌اند بدانند که این (قرآن) راستین، از سوی پروردگار توست پس به آن ایمان آورند آنگاه دل‌های آنها در برابر آن فروتن گردد و بی‌گمان خداوند راهنمای مؤمنان به راهی راست است؛ سوره حج، آیه:۵۴.</ref>.
| | # [[علم‌الکتاب]] |
| *'''علم، باعث استواری و تزلزل ناپذیری [[ایمان]]:'''{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَأَوْحَيْنَا إِلَى مُوسَى أَنْ أَلْقِ عَصَاكَ فَإِذَا هِيَ تَلْقَفُ مَا يَأْفِكُونَ}}﴾}}<ref> و (ما) به موسی وحی کردیم که چوبدستت را بیفکن! که ناگهان، (اژدهایی شد و) هرچه ساخته بودند فرو می‌بلعید؛ سوره اعراف، آیه:۱۱۷.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَأُلْقِيَ السَّحَرَةُ سَاجِدِينَ قَالُواْ آمَنَّا بِرَبِّ الْعَالَمِينَ}}﴾}}<ref> و جادوگران به سجده در افتادند گفتند به پروردگار جهانیان ایمان آوردیم؛ سوره اعراف، آیه: ۱۲۰- ۱۲۱.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قَالَ فِرْعَوْنُ آمَنتُم بِهِ قَبْلَ أَن آذَنَ لَكُمْ إِنَّ هَذَا لَمَكْرٌ مَّكَرْتُمُوهُ فِي الْمَدِينَةِ لِتُخْرِجُواْ مِنْهَا أَهْلَهَا فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ لأُقَطِّعَنَّ أَيْدِيَكُمْ وَأَرْجُلَكُم مِّنْ خِلافٍ ثُمَّ لأُصَلِّبَنَّكُمْ أَجْمَعِينَ قَالُواْ إِنَّا إِلَى رَبِّنَا مُنقَلِبُونَ}}﴾}}<ref> فرعون گفت: آیا پیش از آنکه من به شما اجازه دهم به او ایمان آورده‌اید؟ بی‌گمان این نیرنگی است که در این شهر به کار برده‌اید تا مردم آن را از آن بیرون برانید، به زودی خواهید دانست.سوگند می‌خورم که دست‌ها و پاهایتان را چپ و راست خواهم برید سپس همگی شما را به دار خواهم آویخت.گفتند: (باکی نیست) ما به سوی پروردگارمان باز می‌گردیم؛ سوره اعراف، آیه: ۱۲۳- ۱۲۵.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَأَلْقِ مَا فِي يَمِينِكَ تَلْقَفْ مَا صَنَعُوا إِنَّمَا صَنَعُوا كَيْدُ سَاحِرٍ وَلا يُفْلِحُ السَّاحِرُ حَيْثُ أَتَى فَأُلْقِيَ السَّحَرَةُ سُجَّدًا قَالُوا آمَنَّا بِرَبِّ هَارُونَ وَمُوسَى قَالَ آمَنتُمْ لَهُ قَبْلَ أَنْ آذَنَ لَكُمْ إِنَّهُ لَكَبِيرُكُمُ الَّذِي عَلَّمَكُمُ السِّحْرَ فَلَأُقَطِّعَنَّ أَيْدِيَكُمْ وَأَرْجُلَكُم مِّنْ خِلافٍ وَلَأُصَلِّبَنَّكُمْ فِي جُذُوعِ النَّخْلِ وَلَتَعْلَمُنَّ أَيُّنَا أَشَدُّ عَذَابًا وَأَبْقَى قَالُوا لَن نُّؤْثِرَكَ عَلَى مَا جَاءَنَا مِنَ الْبَيِّنَاتِ وَالَّذِي فَطَرَنَا فَاقْضِ مَا أَنتَ قَاضٍ إِنَّمَا تَقْضِي هَذِهِ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا}}﴾}}<ref> و آنچه در کف داری بیفکن تا آنچه برساخته‌اند فرو خورد که هر چه برساخته‌اند نیرنگ جادوگری است و جادوگر هر جا آید کامیاب نمی‌گردد.آنگاه جادوگران از سجده ناگزیر شدند ؛ گفتند ما به پروردگار هارون و موسی ایمان آوردیم.فرعون گفت: آیا پیش از آنکه من به شما اجازه دهم بدو گرویده‌اید؟ بی‌گمان او سردسته شماست که به شما جادو آموخته است؛ به زودی دست‌ها و پاهایتان را چپ و راست می‌برم و بر تنه‌های درخت خرما، بر دارتان می‌آویزم و بی‌گمان خواهید دانست که از ما کدام در عذاب کردن سختگیرتر و پایدارتر است.گفتند هرگز تو را بر برهان‌هایی که فرا راهمان (پدید) آمده و بر آن کس که ما را آفریده است برنخواهیم گزید؛ هر چه از دستت بر می‌آید بکن! تو تنها در زندگی این جهان کاری می‌توانی کرد؛ سوره طه، آیه: ۶۹- ۷۲.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَأَلْقَى مُوسَى عَصَاهُ فَإِذَا هِيَ تَلْقَفُ مَا يَأْفِكُونَ فَأُلْقِيَ السَّحَرَةُ سَاجِدِينَ }}﴾}}<ref> آنگاه، موسی چوبدست خود را فرو افکند که ناگهان هر چه بر می‌ساختند فرو می‌بلعید.پس جادوگران به سجده درافتادند؛ سوره شعراء، آیه: ۴۵ -۴۶.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| قَالَ آمَنتُمْ لَهُ قَبْلَ أَنْ آذَنَ لَكُمْ إِنَّهُ لَكَبِيرُكُمُ الَّذِي عَلَّمَكُمُ السِّحْرَ فَلَسَوْفَ تَعْلَمُونَ لأُقَطِّعَنَّ أَيْدِيَكُمْ وَأَرْجُلَكُم مِّنْ خِلافٍ وَلَأُصَلِّبَنَّكُمْ أَجْمَعِينَ}}﴾}}<ref> فرعون) گفت: آیا پیش از آنکه من به شما اجازه دهم به او گرویدید؟ بی‌گمان او بزرگ شماست که به شما جادوگری آموخته است؛ به زودی خواهید دانست؛ دست‌ها و پاهایتان را از چپ و راست خواهم برید و همه شما را به دار خواهم آویخت؛ سوره شعراء، آیه:۴۹.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قَالُوا لا ضَيْرَ إِنَّا إِلَى رَبِّنَا مُنقَلِبُونَ}}﴾}}<ref> گفتند: پروایی نیست، ما به سوی پروردگار خویش باز می‌گردیم؛ سوره شعراء، آیه:۵۰.</ref><ref>چون ساحران، اهل فن و علم بودند، به آسانی معجزه موسی(علیه السلام) را از افسون تمایز دادند و به حقّانیت آن ایمان آوردند.</ref>.
| | # [[عمود نور]] |
| *'''[[ایمان]] به [[انبیا]]، نشانه علم و آگاهی:'''{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَيَا قَوْمِ لا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مَالاً إِنْ أَجْرِيَ إِلاَّ عَلَى اللَّهِ وَمَا أَنَاْ بِطَارِدِ الَّذِينَ آمَنُواْ إِنَّهُم مُّلاقُوا رَبِّهِمْ وَلَكِنِّيَ أَرَاكُمْ قَوْمًا تَجْهَلُونَ}}﴾}}<ref> و ای قوم من! برای آن (پیامبری خود) از شما مالی نمی‌خواهم، پاداش من جز بر (عهده) خداوند نیست و من کسانی را که ایمان آورده‌اند (از خود) نمی‌رانم، بی‌گمان آنان به لقای پروردگار خویش خواهند رسید اما من شما را قومی می‌بینم که نادانی می‌ورزید؛ سوره هود، آیه:۲۹.</ref>
| | # [[قلب]] |
| *'''علم و دانش اهل [[ایمان]]، مایه ترفیع درجه آنان به فرمان خداوند:'''{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|ويَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قِيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا فِي الْمَجَالِسِ فَافْسَحُوا يَفْسَحِ اللَّهُ لَكُمْ وَإِذَا قِيلَ انشُزُوا فَانشُزُوا يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ}}﴾}}<ref> ای مؤمنان! چون در نشست‌ها به شما گویند جا باز کنید، باز کنید تا خداوند برایتان (در بهشت) جا باز کند و چون گویند: برخیزید، برخیزید تا خداوند (پایگاه) مؤمنان از شما و فرهیختگان را چند پایه بالا برد و خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است؛ سوره مجادله، آیه:۱۱.</ref>.
| | # [[جفر]] |
| *'''علم و معرفت، زمینه ساز خضوع و تسلیم در برابر حق:'''{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قُلْ آمِنُواْ بِهِ أَوْ لاَ تُؤْمِنُواْ إِنَّ الَّذِينَ أُوتُواْ الْعِلْمَ مِن قَبْلِهِ إِذَا يُتْلَى عَلَيْهِمْ يَخِرُّونَ لِلأَذْقَانِ سُجَّدًا}}﴾}}<ref> بگو: چه بدان (آیات) ایمان آورید چه ایمان نیاورید؛ بی‌گمان چون بر کسانی که پیش از این (به آنان) دانش داده‌اند خوانده شود به سجده با روی بر زمین می‌افتند؛ سوره اسراء، آیه: ۱۰۷.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَلِيَعْلَمَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ فَيُؤْمِنُوا بِهِ فَتُخْبِتَ لَهُ قُلُوبُهُمْ وَإِنَّ اللَّهَ لَهَادِ الَّذِينَ آمَنُوا إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ}}﴾}}<ref> و تا کسانی که دانش یافته‌اند بدانند که این (قرآن) راستین، از سوی پروردگار توست پس به آن ایمان آورند آنگاه دل‌های آنها در برابر آن فروتن گردد و بی‌گمان خداوند راهنمای مؤمنان به راهی راست است؛ سوره حج، آیه:۵۴.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَلَمَّا جَاءَتْ قِيلَ أَهَكَذَا عَرْشُكِ قَالَتْ كَأَنَّهُ هُوَ وَأُوتِينَا الْعِلْمَ مِن قَبْلِهَا وَكُنَّا مُسْلِمِينَ}}﴾}}<ref> و چون آمد گفتند: آیا اورنگ تو این چنین بود؟ گفت: گویی این، همان است و ما پیش از این (از همه چیز) آگاه شده و گردن نهاده بودیم؛ سوره نمل، آیه:۴۲.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَيَرَى الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ الَّذِي أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ هُوَ الْحَقَّ وَيَهْدِي إِلَى صِرَاطِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ}}﴾}}<ref> و کسانی که آنان را از دانش بهره داده‌اند می‌بینند که آنچه از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده، راستین است و به راه (خداوند) پیروز ستوده، رهنمون می‌گردد؛ سوره سبأ، آیه:۶.</ref>
| | # [[الهام به معصوم]] |
| *'''علم و آگاهی، وسیله تشخیص ارزشهای برتر:'''{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَلَوْ أَنَّهُمْ آمَنُواْ وَاتَّقَوْا لَمَثُوبَةٌ مِّنْ عِندِ اللَّه خَيْرٌ لَّوْ كَانُواْ يَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> و اگر آنان ایمان آورده و پرهیزگاری ورزیده بودند بی‌گمان پاداشی از نزد خداوند (برای آنان) بهتر بود، اگر می‌دانستند؛ سوره بقره، آیه: ۱۰۳.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|أَيَّامًا مَّعْدُودَاتٍ فَمَن كَانَ مِنكُم مَّرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَيَّامٍ أُخَرَ وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ فَمَن تَطَوَّعَ خَيْرًا فَهُوَ خَيْرٌ لَّهُ وَأَن تَصُومُواْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> روزهایی برشمرده را (روزه بدارید) و از شما هر که بیمار یا در سفر باشد شماری از روزهای دیگر (روزه بر او واجب است) و بر آنان که به دشواری آن را بر می‌تابند (به جای هر روز) جایگزینی است (به اندازه) خوراک مستمندی و هر که خود خواسته، خیری (بیش) دهد، برای او بهتر است. و اگر بدانید روزه داشتن برای شما بهتر است؛ سوره بقره، آیه:۱۸۴.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَإِن كَانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَى مَيْسَرَةٍ وَأَن تَصَدَّقُواْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> و اگر تنگدست باشد، مهلتی باید تا گشایشی یابد و اگر بدانید صدقه دادن برای شما بهتر است؛ سوره بقره، آیه: ۲۸۰.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|انفِرُواْ خِفَافًا وَثِقَالاً وَجَاهِدُواْ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> سبکبار و گرانبار رهسپار شوید و با مال و جانتان در راه خداوند جهاد کنید؛ این، اگر بدانید برای شما بهتر است؛ سوره توبه، آیه:۴۱.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَالَّذِينَ هَاجَرُواْ فِي اللَّهِ مِن بَعْدِ مَا ظُلِمُواْ لَنُبَوِّئَنَّهُمْ فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَلَأَجْرُ الآخِرَةِ أَكْبَرُ لَوْ كَانُواْ يَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> و کسانی را که پس از ستم دیدن در راه خداوند هجرت کردند در این جهان در جایی نیکو جا می‌دهیم و پاداش دنیای واپسین بزرگ‌تر است اگر می‌دانستند؛ سوره نحل، آیه:۴۱.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَلاَ تَشْتَرُواْ بِعَهْدِ اللَّهِ ثَمَنًا قَلِيلاً إِنَّمَا عِندَ اللَّهِ هُوَ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> و پیمان با خداوند را به بهایی اندک مفروشید؛ جز این نیست که آنچه نزد خداوند است برای شما بهتر است اگر بدانید؛ سوره نحل، آیه:۹۵.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَقَالَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَيْلَكُمْ ثَوَابُ اللَّهِ خَيْرٌ لِّمَنْ آمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا وَلا يُلَقَّاهَا إِلاَّ الصَّابِرُونَ}}﴾}}<ref> و دانشوران گفتند: وای بر شما! پاداش خداوند برای آن کس که ایمان آورد و کرداری شایسته دارد بهتر است و آن را جز به شکیبایان فرا نیاموزند؛ سوره قصص، آیه:۸۰.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَإِبْرَاهِيمَ إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاتَّقُوهُ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> و ابراهیم را (یاد کن) هنگامی که به قوم خود گفت: خداوند را بپرستید و از او پروا کنید.این، اگر بدانید برای شما بهتر است ؛ سوره عنکبوت، آیه:۱۶.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَمَا هَذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلاَّ لَهْوٌ وَلَعِبٌ وَإِنَّ الدَّارَ الآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوَانُ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> و اگر می‌دانستند زندگانی این جهان جز سرگرمی و بازیچه‌ای نیست و بی‌گمان زندگی سرای واپسین است که زندگی (راستین) است؛ سوره عنکبوت، آیه:۶۴.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> به خدا و پیامبرش ایمان آورید و در راه خداوند با مال و جان خویش جهاد کنید، این برای شما بهتر است اگر بدانید؛ سوره صف، آیه:۱۱.</ref>،{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِي لِلصَّلاةِ مِن يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَيْعَ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> ای مؤمنان! چون روز آدینه گلبانگ نماز در دهند به یادکرد خدا بشتابید و خرید و فروش را وانهید! این برای شما اگر بدانید، بهتر است؛ سوره جمعه، آیه:۹.</ref>
| | # [[ام الکتاب]] |
| *'''علم عادی و دلایل ظاهری، کافی در تشخیص امور:'''{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَلِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ فَأَيْنَمَا تُوَلُّواْ فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ وَاسِعٌ عَلِيمٌ}}﴾}}<ref> و خاور و باختر از آن خداوند است پس هر سو رو کنید رو به خداوند است، بی‌گمان خداوند نعمت‌گستری داناست؛ سوره بقره، آیه:۱۱۵.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِذَا تَدَايَنتُم بِدَيْنٍ إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى فَاكْتُبُوهُ وَلْيَكْتُب بَّيْنَكُمْ كَاتِبٌ بِالْعَدْلِ وَلاَ يَأْبَ كَاتِبٌ أَنْ يَكْتُبَ كَمَا عَلَّمَهُ اللَّهُ فَلْيَكْتُبْ وَلْيُمْلِلِ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ وَلْيَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَلاَ يَبْخَسْ مِنْهُ شَيْئًا فَإِن كَانَ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ سَفِيهًا أَوْ ضَعِيفًا أَوْ لاَ يَسْتَطِيعُ أَن يُمِلَّ هُوَ فَلْيُمْلِلْ وَلِيُّهُ بِالْعَدْلِ وَاسْتَشْهِدُواْ شَهِيدَيْنِ مِن رِّجَالِكُمْ فَإِن لَّمْ يَكُونَا رَجُلَيْنِ فَرَجُلٌ وَامْرَأَتَانِ مِمَّن تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَدَاء أَن تَضِلَّ إِحْدَاهُمَا فَتُذَكِّرَ إِحْدَاهُمَا الأُخْرَى وَلاَ يَأْبَ الشُّهَدَاء إِذَا مَا دُعُواْ وَلاَ تَسْأَمُوْا أَن تَكْتُبُوهُ صَغِيرًا أَو كَبِيرًا إِلَى أَجَلِهِ ذَلِكُمْ أَقْسَطُ عِندَ اللَّهِ وَأَقْوَمُ لِلشَّهَادَةِ وَأَدْنَى أَلاَّ تَرْتَابُواْ إِلاَّ أَن تَكُونَ تِجَارَةً حَاضِرَةً تُدِيرُونَهَا بَيْنَكُمْ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَلاَّ تَكْتُبُوهَا وَأَشْهِدُواْ إِذَا تَبَايَعْتُمْ وَلاَ يُضَارَّ كَاتِبٌ وَلاَ شَهِيدٌ وَإِن تَفْعَلُواْ فَإِنَّهُ فُسُوقٌ بِكُمْ وَاتَّقُواْ اللَّهَ وَيُعَلِّمُكُمُ اللَّهُ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ }}﴾}}<ref> ای مؤمنان! چون وامی تا سرآمدی معیّن میان شما برقرار شد، آن را به نوشته آورید و باید نویسنده‌ای میان شما دادگرانه بنویسد و هیچ نویسنده‌ای نباید از نوشتن به گونه‌ای که خداوند بدو آموخته است سر، باز زند پس باید بنویسد و آنکه وامدار است باید املا کند و از خداوند، پروردگار خویش، پروا بدارد و چیزی از آن کم ننهد و امّا اگر وامدار، کم خرد یا ناتوان باشد یا نتواند املا کند باید سرپرست او دادگرانه املا کند و دو تن از مردانتان را نیز گواه بگیرید و اگر دو مرد نباشند یک مرد و دو زن از گواهان مورد پسند خود (گواه بگیرید) تا اگر یکی از آن دو زن از یاد برد دیگری به یاد او آورد و چون گواهان (برای گواهی) فرا خوانده شوند نباید سر، باز زنند و تن نزنید از اینکه آن (وام) را چه خرد و چه کلان به سر رسید آن بنویسید، این نزد خداوند دادگرانه‌تر و برای گواه‌گیری، استوارتر و به اینکه دچار تردید نگردید، نزدیک‌تر است؛ مگر داد و ستدی نقد باشد که (دست به دست) میان خود می‌گردانید پس گناهی بر شما نیست که آن را ننویسید و چون داد و ستد می‌کنید گواه بگیرید؛ و نویسنده و گواه نباید زیان بینند و اگر چنین کنید (نشان) نافرمانی شماست و از خداوند پروا کنید؛ و خداوند به شما آموزش می‌دهد؛ و خداوند به هر چیزی داناست؛ سوره بقره، آیه:۲۸۲.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَكَيْفَ أَخَافُ مَا أَشْرَكْتُمْ وَلاَ تَخَافُونَ أَنَّكُمْ أَشْرَكْتُم بِاللَّهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ عَلَيْكُمْ سُلْطَانًا فَأَيُّ الْفَرِيقَيْنِ أَحَقُّ بِالأَمْنِ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> و چگونه از آنچه شریک (خداوند) قرار می‌دهید بهراسم در حالی که خود نمی‌هراسید از اینکه چیزی را شریک خداوند قرار داده‌اید که برهانی بر آن بر شما فرو نفرستاده است؛ پس اگر دانایید کدام‌یک از (ما) دو گروه به امن (و آرامش) سزاوارتر است؟؛ سوره انعام، آیه:۸۱.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا جَاءَكُمُ الْمُؤْمِنَاتُ مُهَاجِرَاتٍ فَامْتَحِنُوهُنَّ اللَّهُ أَعْلَمُ بِإِيمَانِهِنَّ فَإِنْ عَلِمْتُمُوهُنَّ مُؤْمِنَاتٍ فَلا تَرْجِعُوهُنَّ إِلَى الْكُفَّارِ لا هُنَّ حِلٌّ لَّهُمْ وَلا هُمْ يَحِلُّونَ لَهُنَّ وَآتُوهُم مَّا أَنفَقُوا وَلا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ أَن تَنكِحُوهُنَّ إِذَا آتَيْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَلا تُمْسِكُوا بِعِصَمِ الْكَوَافِرِ وَاسْأَلُوا مَا أَنفَقْتُمْ وَلْيَسْأَلُوا مَا أَنفَقُوا ذَلِكُمْ حُكْمُ اللَّهِ يَحْكُمُ بَيْنَكُمْ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ}}﴾}}<ref> ای مؤمنان! چون زنان مؤمن هجرت‌کنان نزد شما بیایند، (ایمان) آنان را بیازمایید، خداوند به ایمان آنان داناتر است پس اگر آنان را مؤمن دانستید به سوی کافران بازنگردانید که ایشان برای آنان و آنان برای ایشان حلال نیستند و آنچه (آن کافران) هزینه کرده‌اند به آنها بپردازید و هر گاه مهر آنان را بدهید گناهی بر شما نیست که آنان را به همسری درآورید و به پیوند (پیشین خود با) زنان کافر پایبند نباشید و (اگر زنان شما نزد آنها بروند) کابین آنان را بخواهید و آنها نیز می‌توانند کابینی که (به زنانشان) داده‌اند (از شما) بخواهند؛ این حکم خداوند است که در میان شما داوری می‌کند و خداوند دانایی فرزانه است؛ سوره ممتحنه، آیه:۱۰.</ref>.
| | # [[امام مبین]] |
| *'''نقش علم و آگاهی، در پی بردن به حقّانیت تعالیم قرآن:'''{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَلِيَعْلَمَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ فَيُؤْمِنُوا بِهِ فَتُخْبِتَ لَهُ قُلُوبُهُمْ وَإِنَّ اللَّهَ لَهَادِ الَّذِينَ آمَنُوا إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ}}﴾}}<ref> و تا کسانی که دانش یافته‌اند بدانند که این (قرآن) راستین، از سوی پروردگار توست پس به آن ایمان آورند آنگاه دل‌های آنها در برابر آن فروتن گردد و بی‌گمان خداوند راهنمای مؤمنان به راهی راست است؛ سوره حج، آیه:۵۴.</ref><ref>به دلیل آیات قبل، مرجع ضمیر «انّه»، قرآن است؛ التفسیر المنیر، ج ۱۷، ص ۲۴۶.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَيَرَى الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ الَّذِي أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ هُوَ الْحَقَّ وَيَهْدِي إِلَى صِرَاطِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ}}﴾}}<ref> و کسانی که آنان را از دانش بهره داده‌اند می‌بینند که آنچه از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده، راستین است و به راه (خداوند) پیروز ستوده، رهنمون می‌گردد؛ سوره سبأ، آیه:۶.</ref>.
| | # [[تحدیث فرشتگان با معصوم]] |
| *'''آگاهی از قصّه اصحاب کهف، موجب تصدیق حقانیت معاد:'''{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|إِذْ أَوَى الْفِتْيَةُ إِلَى الْكَهْفِ فَقَالُوا رَبَّنَا آتِنَا مِن لَّدُنكَ رَحْمَةً وَهَيِّئْ لَنَا مِنْ أَمْرِنَا رَشَدًا فَضَرَبْنَا عَلَى آذَانِهِمْ فِي الْكَهْفِ سِنِينَ عَدَدًا }}﴾}}<ref> یاد کن) آنگاه را که آن جوانان به غار پناه بردند، و گفتند: پروردگارا! به ما از سوی خویش بخشایشی رسان و از کار ما برای ما رهیافتی فراهم ساز.پس آنان را در آن غار چندین سال به خواب بردیم؛ سوره کهف، آیه: ۱۰- ۱۱.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَكَذَلِكَ أَعْثَرْنَا عَلَيْهِمْ لِيَعْلَمُوا أَنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَأَنَّ السَّاعَةَ لا رَيْبَ فِيهَا إِذْ يَتَنَازَعُونَ بَيْنَهُمْ أَمْرَهُمْ فَقَالُوا ابْنُوا عَلَيْهِم بُنْيَانًا رَّبُّهُمْ أَعْلَمُ بِهِمْ قَالَ الَّذِينَ غَلَبُوا عَلَى أَمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَيْهِم مَّسْجِدًا }}﴾}}<ref> و بدین‌گونه (مردم را) از حال آنان آگاهانیدیم تا بدانند که وعده خداوند راستین است و در رستخیز تردیدی نیست؛ آنگاه (مردم) در کار خویش، میان هم کشمکش کردند؛ گفتند بنایی بر (غار) آنان بسازید (تا داستانشان آشکار نگردد)- پروردگارشان بر (احوال) آنان آگاه‌تر است- کسانی که در کارشان (در آن کشمکش) برتری داشتند گفتند: بر (غار) آنان (به یادبود) مسجدی خواهیم ساخت؛ سوره کهف، آیه:۲۱.</ref>
| | # [[تعلیم اسماء]] |
| *'''علم به امداد و حمایت خدا از پارسایان، زمینه تقواپیشگی در امر قصاص:'''{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|الشَّهْرُ الْحَرَامُ بِالشَّهْرِ الْحَرَامِ وَالْحُرُمَاتُ قِصَاصٌ فَمَنِ اعْتَدَى عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُواْ عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَى عَلَيْكُمْ وَاتَّقُواْ اللَّهَ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ}}﴾}}<ref> این ماه حرام در برابر (آن) ماه حرام است و حرمت شکنی‌ها قصاص دارد پس هر کس بر شما ستم روا داشت همان‌گونه که با شما ستم روا داشته است با وی ستم روا دارید، و از خداوند پروا کنید و بدانید که خداوند با پرهیزگاران است؛ سوره بقره، آیه:۱۹۴.</ref>.
| | # [[الف باب]] |
| *'''علم به شدّت کیفر الهی، زمینه تقوا:'''{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَأَتِمُّواْ الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ فَإِنْ أُحْصِرْتُمْ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ وَلاَ تَحْلِقُواْ رُؤُوسَكُمْ حَتَّى يَبْلُغَ الْهَدْيُ مَحِلَّهُ فَمَن كَانَ مِنكُم مَّرِيضًا أَوْ بِهِ أَذًى مِّن رَّأْسِهِ فَفِدْيَةٌ مِّن صِيَامٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ نُسُكٍ فَإِذَا أَمِنتُمْ فَمَن تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ فَمَن لَّمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلاثَةِ أَيَّامٍ فِي الْحَجِّ وَسَبْعَةٍ إِذَا رَجَعْتُمْ تِلْكَ عَشَرَةٌ كَامِلَةٌ ذَلِكَ لِمَن لَّمْ يَكُنْ أَهْلُهُ حَاضِرِي الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَاتَّقُواْ اللَّهَ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ}}﴾}}<ref> و حجّ و عمره را برای خداوند تمام (و کامل) بجا آورید، پس اگر بازداشته شدید؛ از قربانی آنچه دست دهد (قربانی کنید)، و سر نتراشید تا هنگامی که قربانی به قربانگاه خود برسد، و اگر کسی از شما بیمار بود یا در سر آسیبی داشت (و ناچار از تراشیدن سر شد) بر (عهده) او (جایگزینی) است از روزه گرفتن یا صدقه دادن یا قربانی کردن و چون ایمن شدید آنکه از عمره به حجّ تمتّع می‌پردازد آنچه از قربانی دست دهد (قربانی کند)، و هر کس (که قربانی) نیافت روزه سه روز از ایّام حج و هفت روز هنگامی که (از حج) بازگشتید (بر عهده اوست)؛ این ده روز کامل است؛ این (حکم تمتّع) برای کسی است که خانواده‌اش ساکن مکّه نباشند و از خداوند پروا کنید و بدانید که خداوند سخت کیفر است؛ سوره بقره، آیه:۱۹۶.</ref>.
| | # [[ارتباط معصوم با ارواح]] |
| *'''آگاهی به حشر و لقای الهی، راهی برای پرهیزکاری:'''{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَاذْكُرُواْ اللَّهَ فِي أَيَّامٍ مَّعْدُودَاتٍ فَمَن تَعَجَّلَ فِي يَوْمَيْنِ فَلاَ إِثْمَ عَلَيْهِ وَمَن تَأَخَّرَ فَلا إِثْمَ عَلَيْهِ لِمَنِ اتَّقَى وَاتَّقُواْ اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ }}﴾}}<ref> و خداوند را در روزهایی چند یاد کنید و آنکه (برای کوچ کردن از منا) بشتابد (و اعمال را) دو روزه (انجام دهد) گناهی نکرده است و آنکه دیر کند (و سه روزه بجای آورد، نیز) گناهی بر او نیست (و این اختیار) برای کسی است که (از محرّمات احرام) پرهیز کرده باشد و از خداوند پروا کنید و بدانید که نزد او گرد آورده می‌شوید؛ سوره بقره، آیه:۲۰۳.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|نِسَاؤُكُمْ حَرْثٌ لَّكُمْ فَأْتُواْ حَرْثَكُمْ أَنَّى شِئْتُمْ وَقَدِّمُواْ لأَنفُسِكُمْ وَاتَّقُواْ اللَّهَ وَاعْلَمُواْ أَنَّكُم مُّلاقُوهُ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ }}﴾}}<ref> همسرانتان کشتگاه شمایند، هر جا (و هر گاه) که خواهید به کشتگاه خود درآیید؛ و برای خویش (توشه نیک) پیش فرستید، و از خداوند پروا کنید و بدانید که (روزی) به لقای وی خواهید رسید و (آن روز را) به مؤمنان بشارت ده!؛ سوره بقره، آیه:۲۲۳.</ref>.
| | # [[اسم اعظم]] |
| *'''علم به آگاهی گسترده خدا، زمینه ساز پارسایی:'''{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَإِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاء فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ سَرِّحُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَلاَ تُمْسِكُوهُنَّ ضِرَارًا لِّتَعْتَدُواْ وَمَن يَفْعَلْ ذَلِكَ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ وَلاَ تَتَّخِذُواْ آيَاتِ اللَّهِ هُزُوًا وَاذْكُرُواْ نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَمَا أَنزَلَ عَلَيْكُمْ مِّنَ الْكِتَابِ وَالْحِكْمَةِ يَعِظُكُم بِهِ وَاتَّقُواْ اللَّهَ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ}}﴾}}<ref> و چون زنان را طلاق دادید و به سرآمد عدّه خود نزدیک شدند، یا با شایستگی آنها را نگه دارید و یا به نیکی رها کنید و آنان را برای زیان رساندن نگه ندارید که (به آنها) ستم کنید و هر کس چنین کند، به خود ستم کرده است و آیات خداوند را به ریشخند نگیرید و نعمت خداوند را بر خویش به یاد آورید و (نیز) آنچه را از کتاب و حکمت برایتان فرستاده است که بدان اندرزتان می‌دهد؛ و از خداوند پروا کنید و بدانید که خداوند به هر چیزی داناست؛ سوره بقره، آیه:۲۳۱.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَلاَ جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا عَرَّضْتُم بِهِ مِنْ خِطْبَةِ النِّسَاء أَوْ أَكْنَنتُمْ فِي أَنفُسِكُمْ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ سَتَذْكُرُونَهُنَّ وَلَكِن لاَّ تُوَاعِدُوهُنَّ سِرًّا إِلاَّ أَن تَقُولُواْ قَوْلاً مَّعْرُوفًا وَلاَ تَعْزِمُواْ عُقْدَةَ النِّكَاحِ حَتَّىَ يَبْلُغَ الْكِتَابُ أَجَلَهُ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا فِي أَنفُسِكُمْ فَاحْذَرُوهُ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ غَفُورٌ حَلِيمٌ}}﴾}}<ref> و در خواستگاری از زنان (شوی مرده یا طلاق گرفته‌ای که در عدّه به سر می‌برند) در آنچه دو پهلو بر زبان آورید یا در دل پنهان بدارید، بر شما گناهی نیست، خداوند می‌داند که بی‌گمان شما به زودی از آنان یاد خواهید کرد، اما با آنها وعده نهانی ازدواج ننهید مگر آنکه سخنی شایسته بگویید و آهنگ پیوند زناشویی مکنید تا زمان مقرر (عدّه) سرآید و بدانید که خداوند آنچه را در درون شما می‌گذرد می‌داند پس از او بترسید و بدانید که خداوند آمرزنده‌ای بردبار است؛ سوره بقره، آیه:۲۳۵.</ref>
| | # [[حس]] |
| *'''نقش علم، در گرایش و اقرار به توحید:'''{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ وَالْمَلائِكَةُ وَأُوْلُواْ الْعِلْمِ قَائِمًا بِالْقِسْطِ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ}}﴾}}<ref> خداوند- که به دادگری ایستاده است- و فرشتگان و دانشوران گواهی می‌دهند که: هیچ خدایی نیست جز او که پیروزمند فرزانه است؛ سوره آل عمران، آیه:۱۸.</ref>.
| | # [[روح القدس]] |
| *'''دریافتهای علمی در پهنه طبیعت و وجود انسان، هموارکننده راه پی بردن به حقّانیت وحدانیت خدا:'''{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِن كَانَ مِنْ عِندِ اللَّهِ ثُمَّ كَفَرْتُم بِهِ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنْ هُوَ فِي شِقَاقٍ بَعِيدٍ سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الآفَاقِ وَفِي أَنفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَوَلَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ}}﴾}}<ref> بگو به من خبر دهید که اگر (این قرآن) از سوی خداوند باشد آنگاه شما آن را انکار کنید چه کسی گمراه‌تر از (چنین) کسی است که در ستیزی ژرف (با خداوند) به سر می‌برد؟به زودی نشانه‌های خویش را در گستره‌های بیرون و پیکره‌های درونشان نشان آنان خواهیم داد تا بر آنها روشن شود که او راستین است؛ آیا بسنده نیست که پروردگارت بر همه چیز گواه است؟؛ سوره فصلت، آیه: ۵۲- ۵۳.</ref><ref>ضمیر «انّه» به «اللّه» برمی گردد؛ مجمع البیان، ج ۹ - ۱۰ ، ص ۳۰.</ref>.
| | # [[رؤیای صادق معصوم]] |
| *'''عقیده قارون به نقش تعیین کننده علم و دانش وی، در دستیابی به ثروت:'''{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|إِنَّ قَارُونَ كَانَ مِن قَوْمِ مُوسَى فَبَغَى عَلَيْهِمْ وَآتَيْنَاهُ مِنَ الْكُنُوزِ مَا إِنَّ مَفَاتِحَهُ لَتَنُوأُ بِالْعُصْبَةِ أُولِي الْقُوَّةِ إِذْ قَالَ لَهُ قَوْمُهُ لا تَفْرَحْ إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْفَرِحِينَ}}﴾}}<ref> بی‌گمان قارون از قوم موسی بود و در برابر آنان سرکشی کرد و ما بدو از گنج‌ها چندان دادیم که (حمل) مخزن‌‌های آن بر گروه نیرومند هم گرانبار می‌آمد؛ هنگامی که قوم وی بدو گفتند: سرخوشی پیشه مکن که خداوند سرخوشان را دوست نمی‌دارد؛ سوره قصص، آیه:۷۶.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قَالَ إِنَّمَا أُوتِيتُهُ عَلَى عِلْمٍ عِندِي أَوَلَمْ يَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَهْلَكَ مِن قَبْلِهِ مِنَ الْقُرُونِ مَنْ هُوَ أَشَدُّ مِنْهُ قُوَّةً وَأَكْثَرُ جَمْعًا وَلا يُسْأَلُ عَن ذُنُوبِهِمُ الْمُجْرِمُونَ}}﴾}}<ref> قارون می) گفت: تنها برای دانشی که خود داشتم آن را به من داده‌اند، آیا نمی‌دانست که خداوند پیش از او از نسل‌ها کسانی را نابود کرده است که از او توانمندتر و مال‌اندوزتر بوده‌اند؟ و از بزهکاران گناه آنان را نمی‌پرسند؛ سوره قصص، آیه:۷۸.</ref>
| | # [[عرش]] |
| *'''بهره‌مندی از علم و آگاهی، سبب مُجاز بودن آدمی بر احتجاج و مجادله با مخالفان:'''{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|هَاأَنتُمْ هَؤُلاء حَاجَجْتُمْ فِيمَا لَكُم بِهِ عِلْمٌ فَلِمَ تُحَاجُّونَ فِيمَا لَيْسَ لَكُم بِهِ عِلْمٌ وَاللَّهُ يَعْلَمُ وَأَنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> هان! شما همان کسانید که در آنچه بدان دانشی داشتید چون و چرا کردید؛ (دیگر) چرا در آنچه بدان دانشی ندارید چون و چرا می‌کنید؟ و خداوند می‌داند و شما نمی‌دانید؛ سوره آل عمران، آیه: ۶۶.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قَالَ قَدْ وَقَعَ عَلَيْكُم مِّن رَّبِّكُمْ رِجْسٌ وَغَضَبٌ أَتُجَادِلُونَنِي فِي أَسْمَاء سَمَّيْتُمُوهَا أَنتُمْ وَآبَاؤُكُم مَّا نَزَّلَ اللَّهُ بِهَا مِن سُلْطَانٍ فَانتَظِرُواْ إِنِّي مَعَكُم مِّنَ الْمُنتَظِرِينَ}}﴾}}<ref> گفت: بی‌گمان عذاب و خشمی از (سوی) پروردگارتان برای شما رقم خورده است آیا در نام‌هایی که شما و پدرانتان آنها را نامگذاری کرده‌اید- (و) خداوند هیچ برهانی بر (تأیید) آنها نفرستاده است- با من چالش می‌ورزید؟ پس چشم به راه (عذاب خداوند) بدارید که من نیز با شما از چشم به راه داشتگانم؛ سوره اعراف، آیه:۷۱.</ref>
| | # [[عقل]] |
| | | ===ویژگی‌های علم معصوم=== |
| ومِنَ النّاسِ مَن یجـدِلُ فِی اللّهِ بِغَیرِ عِلم ویتَّبِعُ کلَّ شَیطـن مَرید. حج (۲۲) ۳
| | # [[شهود معصوم]] |
| | | # [[نقر در گوش معصوم]] |
| اَلَم تَرَوا اَنَّ اللّهَ سَخَّرَ لَکم ما فِی السَّمـوتِ وما فِی الاَرضِ واَسبَغَ عَلَیکم نِعَمَهُ ظـهِرَةً وباطِنَةً ومِنَ النّاسِ مَن یجـدِلُ فِی اللّهِ بِغَیرِ عِلم ولا هُدًی ولا کتـب مُنیر. لقمان (۳۱) ۲۰
| | # [[نکت در دل معصوم]] |
| | | # [[افزایش علم معصوم]] |
| اَلَّذینَ یجـدِلونَ فی ءایـتِ اللّهِ بِغَیرِ سُلطـن اَتـهُم کبُرَ مَقتـًا عِندَ اللّهِ وعِندَ الَّذینَ ءامَنوا کذلِک یطبَعُ اللّهُ عَلی کلِّ قَلبِ مُتَکبِّر جَبّار.غافر (۴۰) ۳۵
| | # [[راسخان در علم]] |
| | | # [[درجات علم معصوم]] |
| اِنَّ الَّذینَ یجـدِلونَ فی ءایـتِ اللّهِ بِغَیرِ سُلطـن اَتـهُم اِن فی صُدورِهِم اِلاّ کبرٌ ما هُم بِبــلِغیهِ فاستَعِذ بِاللّهِ اِنَّهُ هُوَ السَّمیعُ البَصیر.غافر (۴۰) ۵۶
| | # [[خزانه‌داری علم الهی]] |
| | | ===گستره علم معصوم=== |
| *'''تقلید از دیگران در مسائل دین، منوط به علم و آگاهی آنان:'''
| | # [[جامعیت علم معصوم]] |
| {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ تَعَالَوْا إِلَى مَا أَنزَلَ اللَّهُ وَإِلَى الرَّسُولِ قَالُواْ حَسْبُنَا مَا وَجَدْنَا عَلَيْهِ آبَاءَنَا أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لاَ يَعْلَمُونَ شَيْئًا وَلاَ يَهْتَدُونَ}}﴾}}<ref> و چون به آنان گویند که به آنچه خداوند فرو فرستاده است و به پیامبر روی آورید می‌گویند: آنچه نیاکان خود را بر آن یافته‌ایم ما را بسنده است؛ آیا حتی اگر نیاکانشان چیزی نمی‌دانستند و رهنمودی نیافته بودند؟؛ سوره مائده، آیه:۱۰۴.</ref>
| | # [[احاطه علمی معصوم]] |
| وما اَرسَلنا مِن قَبلِک اِلاّ رِجالاً نوحی اِلَیهِم فَسـَلوا اَهلَ الذِّکرِ اِن کنتُم لا تَعلَمون.نحل (۱۶) ۴۳
| | # [[علم معصوم به غیب]] |
| وما اَرسَلنا قَبلَک اِلاّ رِجالاً نوحی اِلَیهِم فَسـَلوا اَهلَ الذِّکرِ اِن کنتُم لا تَعلَمون. انبیاء (۲۱) ۷
| | # [[علم معصوم به جزئیات]] |
| | | # [[علم معصوم به قرآن]] |
| ۲۰. حمد
| | # [[علم معصوم به تمام موضوعات جهان]] |
| ۲۷. حمد و ستایش داود و سلیمان(علیهما السلام) از خداوند، در پی برخورداری از نعمت علم و دانش:
| | # [[علم معصوم به مشاغل و صناعات]] |
| ولَقَد ءاتَینا داوودَ وسُلَیمـنَ عِلمـًا وقالا اَلحَمدُ لِلّهِ الَّذی فَضَّلَنا... . نمل (۲۷) ۱۵
| | # [[علم معصوم به قوانین طبیعی]] |
| | | # [[علم معصوم به همه زبان‌ها]] |
| ۲۱. خضوع
| | # [[انتفای علم]] |
| ۲۸. علم و آگاهی، باعث خضوع در برابر آیات قرآن:
| | # [[جهل معصوم]] |
| {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قُلْ آمِنُواْ بِهِ أَوْ لاَ تُؤْمِنُواْ إِنَّ الَّذِينَ أُوتُواْ الْعِلْمَ مِن قَبْلِهِ إِذَا يُتْلَى عَلَيْهِمْ يَخِرُّونَ لِلأَذْقَانِ سُجَّدًا}}﴾}}<ref> بگو: چه بدان (آیات) ایمان آورید چه ایمان نیاورید؛ بی‌گمان چون بر کسانی که پیش از این (به آنان) دانش داده‌اند خوانده شود به سجده با روی بر زمین می‌افتند؛ سوره اسراء، آیه: ۱۰۷.</ref>
| | # [[سهو معصوم]] |
| {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَلِيَعْلَمَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ فَيُؤْمِنُوا بِهِ فَتُخْبِتَ لَهُ قُلُوبُهُمْ وَإِنَّ اللَّهَ لَهَادِ الَّذِينَ آمَنُوا إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ}}﴾}}<ref> و تا کسانی که دانش یافته‌اند بدانند که این (قرآن) راستین، از سوی پروردگار توست پس به آن ایمان آورند آنگاه دل‌های آنها در برابر آن فروتن گردد و بی‌گمان خداوند راهنمای مؤمنان به راهی راست است؛ سوره حج، آیه:۵۴.</ref>
| | # [[غفلت معصوم]] |
| | | # [[محدودیت علم معصوم]] |
| ۲۲. دفع ضرر
| | # [[اختلاف در علم معصوم]] |
| ۲۹. علم، باعث مصونیت از ضررها و سختیها:
| | # [[تناقض در علم معصوم]] |
| قُل لا اَملِک لِنَفسی نَفعـًا ولا ضَرًّا...ولَو کنتُ اَعلَمُ الغَیبَ...وما مَسَّنِی السّوءُ... . اعراف (۷) ۱۸۸
| | {{پایان فهرست اثر}} |
| | |
| ۲۳. رشد
| |
| ۳۰. علم، باعث رشد و تکامل آدمی:
| |
| ...وعُلِّمتُم ما لَم تَعلَموا اَنتُم ولا ءاباؤُکم... .انعام (۶) ۹۱
| |
| {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قَالَ لَهُ مُوسَى هَلْ أَتَّبِعُكَ عَلَى أَن تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْدًا}}﴾}}<ref> موسی به او گفت: آیا از تو پیروی کنم به شرط آنکه از آن راهدانی که تو را آموخته‌اند به من بیاموزی؟؛ سوره کهف، آیه:۶۶.</ref>
| |
| | |
| ۲۴. رفاه
| |
| ۳۱. علم، زمینه ساز رفاه و آسایش:
| |
| قُل لا اَملِک لِنَفسی نَفعـًا ولا ضَرًّا... ولَو کنتُ اَعلَمُ الغَیبَ لاَستَکثَرتُ مِنَ الخَیرِ... .اعراف (۷) ۱۸۸
| |
| | |
| ۲۵. زهد
| |
| ۳۲. آگاهی از بازی و سرگرمی بودن دنیا، موجب زهد و اجتناب از دنیاطلبی:
| |
| {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَمَا هَذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلاَّ لَهْوٌ وَلَعِبٌ وَإِنَّ الدَّارَ الآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوَانُ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> و اگر می‌دانستند زندگانی این جهان جز سرگرمی و بازیچه‌ای نیست و بی‌گمان زندگی سرای واپسین است که زندگی (راستین) است؛ سوره عنکبوت، آیه:۶۴.</ref>
| |
| | |
| ۲۶. شایسته احترام => همین مدخل، عالمان، ارزش عالمان
| |
| | |
| ۲۷. شایستگی فرماندهی
| |
| ۳۳. علم و دانش، از ملاکهای شایستگی برای فرماندهی جنگ:
| |
| اَلَم تَرَ اِلَی المَلاَِ مِن بَنی اِسرءیلَ مِن بَعدِ موسی اِذ قالوا لِنَبِی لَهُمُ ابعَث لَنا مَلِکـًا نُقـتِل فی سَبیلِ اللّهِ... * وقالَ لَهُم نَبِیهُم اِنَّ اللّهَ قَد بَعَثَ لَکم طالوتَ مَلِکـًا قالوا اَنّی یکونُ لَهُ المُلک عَلَینا ونَحنُ اَحَقُّ بِالمُلک مِنهُ ولَم یؤتَ سَعَةً مِنَ المالِ قالَ اِنَّ اللّهَ اصطَفهُ عَلَیکم وزادَهُ بَسطَةً فِی العِلمِ والجِسمِ واللّهُ یؤتی مُلکهُ مَن یشاءُ... .بقره (۲) ۲۴۶ و ۲۴۷
| |
| | |
| ۲۸. شایستگی قضاوت
| |
| ۳۴. شایستگی برای منصب قضاوت، از آثار علم:
| |
| وداوودَ وسُلَیمـنَ اِذ یحکمانِ فِی الحَرثِ اِذ نَفَشَت فیهِ غَنَمُ القَومِ وکنّا لِحُکمِهِم شـهِدین * فَفَهَّمنـها سُلَیمـنَ وکلاًّ ءاتَینا حُکمـًا وعِلمـًا... .انبیاء (۲۱) ۷۸ و ۷۹
| |
| | |
| ۲۹. شایستگی مدیریت
| |
| ۳۵. علم، از ملاکهای شایستگی برای مدیریت در اقتصاد:
| |
| قالَ اجعَلنی عَلی خَزائِنِ الاَرضِ اِنّی حَفیظٌ عَلیم. یوسف (۱۲) ۵۵
| |
| | |
| ۳۰. شفاعت
| |
| ۳۶. متکی بودن شفاعت در آخرت، بر علم و آگاهی:
| |
| {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَلا يَمْلِكُ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِهِ الشَّفَاعَةَ إِلاَّ مَن شَهِدَ بِالْحَقِّ وَهُمْ يَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> و کسانی که (مشرکان آنان را) به جای او (به پرستش) می‌خوانند اختیار میانجیگری ندارند مگر آنان که با دانایی به حق گواهی دهند؛ سوره زخرف، آیه:۸۶.</ref>
| |
| | |
| ۳۱. صبر
| |
| ۳۷. آگاهی و شناخت، زمینه ساز صبر و شکیبایی:
| |
| تِلک مِن اَنباءِ الغَیبِ نوحیها اِلَیک ما کنتَ تَعلَمُها اَنتَ ولا قَومُک مِن قَبلِ هـذا فَاصبِر اِنَّ العـقِبَةَ لِلمُتَّقین. هود (۱۱) ۴۹
| |
| وکیفَ تَصبِرُ عَلی ما لَم تُحِط بِهِ خُبرا.کهف (۱۸) ۶۸
| |
| ولَقَد ضَرَبنا لِلنّاسِ فی هـذا القُرءانِ مِن کلِّ مَثَل
| |
| فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۵۶
| |
| ولـَئِن جِئتَهُم بِـایة لَیقولَنَّ الَّذینَ کفَروا اِن اَنتُم اِلاّ مُبطِـلون * کذلِک یطبَعُ اللّهُ عَلی قُلوبِ الَّذینَ لایعلَمون * فَاصبِر اِنَّ وعدَ اللّهِ حَقٌّ ولا یستَخِفَّنَّک الَّذینَ لا یوقِنون. روم (۳۰) ۵۸ - ۶۰
| |
| | |
| ۳۲. عبرت آموزی
| |
| ۳۸. علم، زمینه عبرت و پندآموزی:
| |
| اَفَمَن یعلَمُ اَنَّما اُنزِلَ اِلَیک مِن رَبِّک الحَقُّ کمَن هُوَ اَعمی اِنَّما یتَذَکرُ اُولُوا الاَلبـب. رعد (۱۳) ۱۹
| |
| ولَقَد عَلِمتُمُ النَّشاَةَ الاولی فَلَولا تَذَکرون.واقعه (۵۶) ۶۲
| |
| | |
| ۳۳. غرور
| |
| ۳۹. علم و دانش، از اسباب غرور و تکبّر:
| |
| {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|إِنَّ قَارُونَ كَانَ مِن قَوْمِ مُوسَى فَبَغَى عَلَيْهِمْ وَآتَيْنَاهُ مِنَ الْكُنُوزِ مَا إِنَّ مَفَاتِحَهُ لَتَنُوأُ بِالْعُصْبَةِ أُولِي الْقُوَّةِ إِذْ قَالَ لَهُ قَوْمُهُ لا تَفْرَحْ إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْفَرِحِينَ}}﴾}}<ref> بی‌گمان قارون از قوم موسی بود و در برابر آنان سرکشی کرد و ما بدو از گنج‌ها چندان دادیم که (حمل) مخزن‌‌های آن بر گروه نیرومند هم گرانبار می‌آمد؛ هنگامی که قوم وی بدو گفتند: سرخوشی پیشه مکن که خداوند سرخوشان را دوست نمی‌دارد؛ سوره قصص، آیه:۷۶.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قَالَ إِنَّمَا أُوتِيتُهُ عَلَى عِلْمٍ عِندِي أَوَلَمْ يَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَهْلَكَ مِن قَبْلِهِ مِنَ الْقُرُونِ مَنْ هُوَ أَشَدُّ مِنْهُ قُوَّةً وَأَكْثَرُ جَمْعًا وَلا يُسْأَلُ عَن ذُنُوبِهِمُ الْمُجْرِمُونَ}}﴾}}<ref> قارون می) گفت: تنها برای دانشی که خود داشتم آن را به من داده‌اند، آیا نمی‌دانست که خداوند پیش از او از نسل‌ها کسانی را نابود کرده است که از او توانمندتر و مال‌اندوزتر بوده‌اند؟ و از بزهکاران گناه آنان را نمی‌پرسند؛ سوره قصص، آیه:۷۸.</ref>
| |
| فَاِذا مَسَّ الاِنسـنَ ضُرٌّ دَعانا ثُمَّ اِذا خَوَّلنـهُ نِعمَةً مِنّا قالَ اِنَّما اوتیتُهُ عَلی عِلم بَل هِی فِتنَةٌ ولـکنَّ اَکثَرَهُم لا یعلَمون. زمر (۳۹) ۴۹
| |
| فَلَمّا جاءَتهُم رُسُلُهُم بِالبَینـتِ فَرِحوا بِما عِندَهُم مِنَ العِلمِ وحاقَ بِهِم ما کانوا بِهِ یستَهزِءون. غافر (۴۰) ۸۳
| |
| | |
| ۳۴. فهم احکام
| |
| ۴۰. دانش و فرهنگ، زمینه ساز درک عمیق تر حدود و احکام الهی:
| |
| اَلاَعرابُ اَشَدُّ کفرًا ونِفاقـًا واَجدَرُ اَلاّ یعلَموا حُدودَ ما اَنزَلَ اللّهُ... . توبه (۹) ۹۷
| |
| | |
| ۳۵. فهم بطلان شرک
| |
| ۴۱. علم، راهی برای درک بطلان و سستی بنیان شرک و ولایت غیر خدا:
| |
| مَثَلُ الَّذینَ اتَّخَذوا مِن دونِ اللّهِ اَولِیاءَ کمَثَلِ العَنکبوتِ اتَّخَذَت بَیتـًا واِنَّ اَوهَنَ البُیوتِ لَبَیتُ العَنکبوتِ لَو کانوا یعلَمون.عنکبوت (۲۹) ۴۱
| |
| | |
| ۳۶. فهم قرآن
| |
| ۴۲. علم و دانش، زمینه فهم معارف قرآن:
| |
| {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَإِن طَلَّقَهَا فَلاَ تَحِلُّ لَهُ مِن بَعْدُ حَتَّىَ تَنكِحَ زَوْجًا غَيْرَهُ فَإِن طَلَّقَهَا فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْهِمَا أَن يَتَرَاجَعَا إِن ظَنَّا أَن يُقِيمَا حُدُودَ اللَّهِ وَتِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ يُبَيِّنُهَا لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> آنگاه اگر زن را (سومین بار) طلاق داد دیگر بر او حلال نیست تا آنکه به مرد دیگری شوهر کند؛ سپس اگر (آن مرد دیگر) او را طلاق داد، چنانچه (زن و شوهر اول) گمان می‌کنند که احکام خداوند را می‌توانند بجا آورند بر آنان گناهی نیست که به یکدیگر باز گردند؛ و این احکام خداوند است که آن را برای گروهی که می‌دانند روشن می‌دارد؛ سوره بقره، آیه:۲۳۰.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُواْ بِهَا فِي ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ قَدْ فَصَّلْنَا الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> و او همان است که ستارگان را برای شما آفرید تا در تاریکی‌های خشکی و دریا بدان‌ها راه جویید؛ به راستی این آیات را برای گروهی که دانشورند روشن (بیان) داشته‌ایم؛ سوره انعام، آیه:۹۷.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِيَ أَنشَأَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ فَمُسْتَقَرٌّ وَمُسْتَوْدَعٌ قَدْ فَصَّلْنَا الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَفْقَهُونَ}}﴾}}<ref> و اوست که شما را از یک تن پدید آورد، آنگاه آرامشگاه و ودیعه گاهی است، این آیات را برای گروهی که درمی‌یابند روشن (بیان) داشته‌ایم ؛ سوره انعام، آیه:۹۸.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَكَذَلِكَ نُصَرِّفُ الآيَاتِ وَلِيَقُولُواْ دَرَسْتَ وَلِنُبَيِّنَهُ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> و بدین‌گونه آیات را گونه‌گون می‌آوریم و (بگذار) تا بگویند (تو در نزد اهل کتاب) درس آموخته‌ای و تا آن را برای گروهی که می‌دانند روشن بیان داریم؛ سوره انعام، آیه:۱۰۵.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِيَ أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِي لِلَّذِينَ آمَنُواْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا خَالِصَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> بگو: چه کسی زیوری را که خداوند برای بندگانش پدید آورده و (نیز) روزی‌های پاکیزه را، حرام کرده است؟ بگو: آن (ها) در زندگی این جهان برای کسانی است که ایمان آورده‌اند، در روز رستخیز (نیز) ویژه (ی مؤمنان) است؛ این چنین ما آیات خود را برای گروهی که دانشورند روشن می‌داریم؛ سوره اعراف، آیه:۳۲.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَإِن تَابُواْ وَأَقَامُواْ الصَّلاةَ وَآتَوُاْ الزَّكَاةَ فَإِخْوَانُكُمْ فِي الدِّينِ وَنُفَصِّلُ الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> با این همه) اگر توبه کردند و نماز برپا داشتند و زکات دادند برادران دینی شمایند و ما آیات را برای گروهی که می‌دانند روشن می‌داریم؛ سوره توبه، آیه:۱۱.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|هُوَ الَّذِي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِيَاء وَالْقَمَرَ نُورًا وَقَدَّرَهُ مَنَازِلَ لِتَعْلَمُواْ عَدَدَ السِّنِينَ وَالْحِسَابَ مَا خَلَقَ اللَّهُ ذَلِكَ إِلاَّ بِالْحَقِّ يُفَصِّلُ الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> اوست که خورشید را تابان و ماه را درخشان آفرید و برای آن برج‌ها نهاد تا شمار سال‌ها و «حساب» را بدانید؛ خداوند آن را جز به حق نیافرید؛ او آیات را برای گروهی که دانشورند روشن بیان می‌کند ؛ سوره یونس، آیه:۵.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|كِتَابٌ فُصِّلَتْ آيَاتُهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لِّقَوْمٍ يَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> کتابی است که آیات آن آشکار شده است، به گونه قرآنی عربی، برای گروهی که می‌دانند؛ سوره فصلت، آیه:۳.</ref>
| |
| | |
| ۳۷. فهم مالکیت خدا
| |
| ۴۳. علم و مطالعه در زمین و ساکنان آن، راهی برای پی بردن به مالکیت خدا:
| |
| قُل لِمَنِ الاَرضُ ومَن فیها اِن کنتُم تَعلَمون * سَیقولونَ لِلّهِ قُل اَفَلا تَذَکرون * قُل مَن بِیدِهِ مَلَکوتُ کلِّ شَیء وهُوَ یجیرُ ولا یجارُ عَلَیهِ اِن کنتُم تَعلَمون * سَیقولونَ لِلّهِ قُل فَاَنّی تُسحَرون. مؤمنون (۲۳) ۸۴ و ۸۵ و ۸۸ و ۸۹
| |
| فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۵۷
| |
| | |
| ۳۸. فهم مثالهای قرآن
| |
| ۴۴. نقش علم و آگاهی، در پی بردن به عمق مثلهای قرآن:
| |
| مَثَلُ الَّذینَ اتَّخَذوا مِن دونِ اللّهِ اَولِیاءَ کمَثَلِ العَنکبوتِ اتَّخَذَت بَیتـًا واِنَّ اَوهَنَ البُیوتِ لَبَیتُ العَنکبوتِ لَو کانوا یعلَمون * وتِلک الاَمثـلُ نَضرِبُها لِلنّاسِ وما یعقِلُها اِلاَّ العــلِمون. عنکبوت (۲۹) ۴۱ و ۴۳
| |
| ضَرَبَ اللّهُ مَثَلاً رَجُلاً...بَل اَکثَرُهُم لایعلَمون.زمر (۳۹) ۲۹
| |
| | |
| ۳۹. قدرت
| |
| ۴۵. علم، منشأ قدرت:
| |
| وقالَ لَهُم نَبِیهُم اِنَّ اللّهَ قَد بَعَثَ لَکم طالوتَ مَلِکـًا قالوا اَنّی یکونُ لَهُ المُلک عَلَینا ونَحنُ اَحَقُّ بِالمُلک مِنهُ ولَم یؤتَ سَعَةً مِنَ المالِ قالَ اِنَّ اللّهَ اصطَفـهُ عَلَیکم وزادَهُ بَسطَةً فِی العِلمِ والجِسمِ واللّهُ یؤتی مُلکهُ مَن یشاءُ واللّهُ وسِعٌ عَلیم. بقره (۲) ۲۴۷
| |
| قالَ الَّذی عِندَهُ عِلمٌ مِنَ الکتـبِ اَنا ءاتیک بِهِ قَبلَ اَن یرتَدَّ اِلَیک طَرفُک... . نمل (۲۷) ۴۰
| |
| | |
| ۴۰. مانع افترا
| |
| ۴۶. علم و آگاهی، مانع افترا به خداوند:
| |
| وقالوا لَن تَمَسَّنَا النّارُ اِلاّ اَیامـًا مَعدودَةً قُل اَتَّخَذتُم عِندَ اللّهِ عَهدًا فَلَن یخلِفَ اللّهُ عَهدَهُ اَم تَقولونَ عَلَی اللّهِ ما لاتَعلَمون. بقره (۲) ۸۰
| |
| وقالوا لَو شاءَ الرَّحمـنُ ما عَبَدنـهُم ما لَهُم بِذلِک مِن عِلم اِن هُم اِلاّ یخرُصون.زخرف (۴۳) ۲۰
| |
| اِنَّ الَّذینَ لا یؤمِنونَ بِالأخِرَةِ لَیسَمّونَ المَلـئِکةَ تَسمِیةَ الاُنثی * وما لَهُم بِهِ مِن عِلم اِن یتَّبِعونَ اِلاَّ الظَّنَّ واِنَّ الظَّنَّ لا یغنی مِنَ الحَقِّ شیــا.نجم (۵۳) ۲۷ و ۲۸
| |
| | |
| ۴۱. مانع تکاثر
| |
| ۴۷. علم و دانش، مانع تکاثر و زیاده طلبی:
| |
| اَلهـکمُ التَّکاثُر * کلاّ لَو تَعلَمونَ عِلمَ الیقین.تکاثر (۱۰۲) ۱ و ۵
| |
| | |
| ۴۲. مسئولیت=> همین مدخل، عالمان، مسئولیت عالمان
| |
| | |
| ۴۳. نفی شرک
| |
| ۴۸. علمِ نشئت گرفته از کتب آسمانی پیشین، نفی کننده شرک و عبادت غیر خدا:
| |
| قُل اَرَءَیتُم ما تَدعونَ مِن دونِ اللّهِ اَرونی ماذا خَلَقوا مِنَ الاَرضِ اَم لَهُم شِرک فِی السَّمـوتِ ائتونی بِکتـب مِن قَبلِ هـذا اَو اَثـرَة مِن عِلم اِن کنتُم صـدِقین.احقاف (۴۶) ۴
| |
| <ref>امام باقر(علیه السلام): مراد از «اَثارة من علم» علم اوصیای انبیا است. (الکافی، ج ۱، ص ۴۲۶، ح ۷۲؛ تفسیر نورالثقلین، ج ۵، ص ۹، ح ۶)، برخی مفسّران، مقصود از آن را علم حاصل از کتب پیشینیان دانسته اند. (مجمع البیان، ج ۹ - ۱۰، ص ۱۲۴.</ref>.
| |
| | |
| | |
| ۴۹. منافات داشتن شرک، با علم و آگاهی:
| |
| ...فَلا تَجعَلوا لِلّهِ اَندادًا واَنتُم تَعلَمون.بقره (۲) ۲۲
| |
| {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَكَيْفَ أَخَافُ مَا أَشْرَكْتُمْ وَلاَ تَخَافُونَ أَنَّكُمْ أَشْرَكْتُم بِاللَّهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ عَلَيْكُمْ سُلْطَانًا فَأَيُّ الْفَرِيقَيْنِ أَحَقُّ بِالأَمْنِ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> و چگونه از آنچه شریک (خداوند) قرار می‌دهید بهراسم در حالی که خود نمی‌هراسید از اینکه چیزی را شریک خداوند قرار داده‌اید که برهانی بر آن بر شما فرو نفرستاده است؛ پس اگر دانایید کدام‌یک از (ما) دو گروه به امن (و آرامش) سزاوارتر است؟؛ سوره انعام، آیه:۸۱.</ref>
| |
| مَثَلُ الَّذینَ اتَّخَذوا مِن دونِ اللّهِ اَولِیاءَ کمَثَلِ
| |
| فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۵۸
| |
| العَنکبوتِ اتَّخَذَت بَیتـًا واِنَّ اَوهَنَ البُیوتِ لَبَیتُ العَنکبوتِ لَو کانوا یعلَمون.عنکبوت (۲۹) ۴۱
| |
| اِنَّ الَّذینَ لا یؤمِنونَ بِالأخِرَةِ لَیسَمّونَ المَلـئِکةَ تَسمِیةَ الاُنثی * وما لَهُم بِهِ مِن عِلم اِن یتَّبِعونَ اِلاَّ الظَّنَّ واِنَّ الظَّنَّ لا یغنی مِنَ الحَقِّ شیــا.نجم (۵۳) ۲۷ و ۲۸
| |
| | |
| ۴۴. ولایت
| |
| ۵۰. علم و آگاهی همه جانبه، شرط ضروری برای ولایت و سرپرستی:
| |
| ...اَفَتَتَّخِذونَهُ وذُرِّیتَهُ اَولِیاءَ مِن دُونی... * ما اَشهَدتُهُم خَلقَ السَّمـوتِ والاَرضِ ولا خَلقَ اَنفُسِهِم... . کهف (۱۸) ۵۰ و ۵۱
| |
| | |
| ۴۵. هدایت
| |
| *'''علم و آگاهی، مقدّمه هدایت:'''
| |
| {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|يَا أَبَتِ إِنِّي قَدْ جَاءَنِي مِنَ الْعِلْمِ مَا لَمْ يَأْتِكَ فَاتَّبِعْنِي أَهْدِكَ صِرَاطًا سَوِيًّا }}﴾}}<ref> ای پدر! بی‌گمان من به چیزی از دانش دست یافته‌ام که تو بدان دست نیافته‌ای؛ بنابراین از من پیروی کن تا تو را به راهی درست رهنمون گردم؛ سوره مریم، آیه:۴۳.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَيَرَى الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ الَّذِي أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ هُوَ الْحَقَّ وَيَهْدِي إِلَى صِرَاطِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ}}﴾}}<ref> و کسانی که آنان را از دانش بهره داده‌اند می‌بینند که آنچه از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده، راستین است و به راه (خداوند) پیروز ستوده، رهنمون می‌گردد؛ سوره سبأ، آیه:۶.</ref>
| |
| | |
| ==آرزوی علم==
| |
| ۵۲. حبیب نجّار، آرزومند آگاهی قوم خود به آمرزش، و تکریم خدا از وی در بهشت:
| |
| وجاءَ مِن اَقصَا المَدینَةِ رَجُلٌ... * اِتَّبِعوا مَن لا یسـَلُکم اَجرًا وهُم مُهتَدون * قیلَ ادخُلِ الجَنَّةَ قالَ یــلَیتَ قَومی یعلَمون * بِما غَفَرَ لی رَبّی وجَعَلَنی مِنَ المُکرَمین.یس (۳۶) ۲۰ و ۲۱ و ۲۶ و ۲۷
| |
| | |
| <ref>مراد از «رجل» حبیب نجّار است. (مجمع البیان، ج ۷ - ۸ ، ص ۶۵۵ ؛ الکشاف، ج ۴، ص ۱۰.</ref>.
| |
| | |
| ==آفات علم==
| |
| | |
| ۱. پیروی از هوای نفس
| |
| ۵۳. پیروی از هوای نفس، از آفات علم و سبب استفاده از آن در مسیر خلاف حق:
| |
| واتلُ عَلَیهِم نَبَاَ الَّذی ءاتَینـهُ ءایـتِنا فَانسَلَخَ مِنها فَاَتبَعَهُ الشَّیطـنُ فَکانَ مِنَ الغاوین * ولَو شِئنا لَرَفَعنـهُ بِها ولـکنَّهُ اَخلَدَ اِلَی الاَرضِ واتَّبَعَ هَوهُ فَمَثَلُهُ کمَثَلِ الکلبِ اِن تَحمِل عَلَیهِ یلهَث اَو تَترُکهُ یلهَث ذلِک مَثَلُ القَومِ الَّذینَ کذَّبوا بِـایـتِنا فَاقصُصِ القَصَصَ لَعَلَّهُم یتَفَکرون.اعراف (۷) ۱۷۵ و ۱۷۶
| |
| | |
| ۲. عجله
| |
| ۵۴. تعجیل و شتاب، از آفات علم:
| |
| فَوَجَدا عَبدًا مِن عِبادِنا ءاتَینـهُ رَحمَةً مِن عِندِنا وعَلَّمنـهُ مِن لَدُنّا عِلمـا * قالَ لَهُ موسی هَل اَتَّبِعُک عَلی اَن تُعَلِّمَنِ مِمّا عُلِّمتَ رُشدا * قالَ اِنَّک لَن تَستَطیعَ مَعِی صَبرا * وکیفَ تَصبِرُ عَلی ما لَم تُحِط بِهِ خُبرا * قالَ سَتَجِدُنی اِن شاءَ اللّهُ صابِرًا ولا اَعصی لَک اَمرا * قالَ فَاِنِ اتَّبَعتَنی فَلا تَسـَلنی عَن شَیء حَتّی اُحدِثَ لَک مِنهُ ذِکرا * قالَ اَلَم اَقُل لَک اِنَّک لَن تَستَطیعَ مَعِی صَبرا * قالَ اِن سَاَلتُک عَن شَیء بَعدَها فَلا تُصـحِبنی قَد بَلَغتَ مِن لَدُنّی عُذرا * قالَ هـذا فِراقُ بَینی وبَینِک سَاُنَبِّئُک بِتَأویلِ ما لَم تَستَطِع عَلَیهِ صَبرا.کهف (۱۸) ۶۵ - ۷۰ و ۷۵ و ۷۶ و ۷۸
| |
| فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۵۹
| |
| | |
| ==ابزار علم==
| |
| | |
| ۱. کتب آسمانی
| |
| ۵۵. کتب آسمانی، مایه علم و آگاهی:
| |
| ...واِنَّ الَّذینَ اُوتوا الکتـبَ لَیعلَمونَ اَنَّهُ الحَقُّ مِن رَبِّهِم ومَا اللّهُ بِغـفِل عَمّا یعمَلون.بقره (۲) ۱۴۴
| |
| اَلَّذینَ ءاتَینـهُمُ الکتـبَ یعرِفونَهُ کما یعرِفونَ اَبناءَهُم واِنَّ فَریقـًا مِنهُم لَیکتُمونَ الحَقَّ وهُم یعلَمون. بقره (۲) ۱۴۶
| |
| اَفَغَیرَ اللّهِ اَبتَغی حَکمـًا وهُوَ الَّذی اَنزَلَ اِلَیکمُ الکتـبَ مُفَصَّلاً والَّذینَ ءاتَینـهُمُ الکتـبَ یعلَمونَ اَنَّهُ مُنَزَّلٌ مِن رَبِّک بِالحَقِّ فَلا تَکونَنَّ مِنَ المُمتَرین.انعام (۶) ۱۱۴
| |
| ...حَتّی جاءَهُمُ العِلمُ... .یونس (۱۰) ۹۳
| |
| <ref>در احتمالی، منظور از علم، قرآن است. (مجمع البیان، ج ۵ - ۶ ، ص ۲۰۰.</ref>.
| |
| ==ارزش علم==
| |
| ۵۶. علم و دانش، ارزشمند و والا:
| |
| وعَلَّمَ ءادَمَ الاَسماءَ کلَّها ثُمَّ عَرَضَهُم عَلَی المَلـئِکةِ فَقالَ اَنبِـونی بِاَسماءِ هـؤُلاءِ اِن کنتُم صـدِقین * قالوا سُبحـنَک لا عِلمَ لَنا اِلاّ ما عَلَّمتَنا اِنَّک اَنتَ العَلیمُ الحَکیم * قالَ یـــادَمُ اَنبِئهُم بِاَسمائِهِم فَلَمّا اَنبَاَهُم بِاَسمائِهِم قالَ اَلَم اَقُل لَکم اِنِّی اَعلَمُ غَیبَ السَّمـوتِ والاَرضِ واَعلَمُ ما تُبدونَ وما کنتُم تَکتُمون.بقره (۲) ۳۱ - ۳۳
| |
| ولَمّا بَلَغَ اَشُدَّهُ ءاتَینـهُ حُکمـًا وعِلمـًا وکذلِک نَجزِی المُحسِنین. یوسف (۱۲) ۲۲
| |
| فَتَعــلَی اللّهُ المَلِک الحَقُّ ولا تَعجَل بِالقُرءانِ مِن قَبلِ اَن یقضی اِلَیک وحیهُ وقُل رَبِّ زِدنی عِلمـا. طه (۲۰) ۱۱۴
| |
| ولَمّا بَلَغَ اَشُدَّهُ واستَوی ءاتَینـهُ حُکمـًا وعِلمـًا وکذلِک نَجزِی المُحسِنین. قصص (۲۸) ۱۴
| |
| ...قُل هَل یستَوِی الَّذینَ یعلَمونَ والَّذینَ لا یعلَمونَ... . زمر (۳۹) ۹
| |
| {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|ويَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قِيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا فِي الْمَجَالِسِ فَافْسَحُوا يَفْسَحِ اللَّهُ لَكُمْ وَإِذَا قِيلَ انشُزُوا فَانشُزُوا يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ}}﴾}}<ref> ای مؤمنان! چون در نشست‌ها به شما گویند جا باز کنید، باز کنید تا خداوند برایتان (در بهشت) جا باز کند و چون گویند: برخیزید، برخیزید تا خداوند (پایگاه) مؤمنان از شما و فرهیختگان را چند پایه بالا برد و خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است؛ سوره مجادله، آیه:۱۱.</ref>
| |
| ۵۷. پی بردن به سستی ولایت غیر خدا، مرهون علم:
| |
| مَثَلُ الَّذینَ اتَّخَذوا مِن دونِ اللّهِ اَولِیاءَ کمَثَلِ العَنکبوتِ اتَّخَذَت بَیتـًا واِنَّ اَوهَنَ البُیوتِ لَبَیتُ العَنکبوتِ لَو کانوا یعلَمون.عنکبوت (۲۹) ۴۱
| |
| *'''انکار و استهزا به آیات الهی، پس از علم به آنها، درپی دارنده کیفر آخرتی:'''
| |
| {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَإِذَا عَلِمَ مِنْ آيَاتِنَا شَيْئًا اتَّخَذَهَا هُزُوًا أُوْلَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُّهِينٌ}}﴾}}<ref> و چون از آیات ما چیزی دریابد آن را به ریشخند می‌گیرد؛ برای آنان عذابی خوارساز خواهد بود؛ سوره جاثیه، آیه:۹.</ref>
| |
| ۵۹. مبتنی ساختن عقیده، رفتار و سخن بر علم، لازم و ضروری:
| |
| ...اَم تَقولونَ عَلَی اللّهِ ما لاتَعلَمون. بقره (۲) ۸۰
| |
| ولَن تَرضی عَنک الیهودُ ولاَالنَّصـری حَتّی تَتَّبِعَ مِلَّتَهُم قُل اِنَّ هُدَی اللّهِ هُوَ الهُدی ولئِنِ اتَّبَعتَ اَهواءَهُم بَعدَ الَّذی جاءَک مِنَ العِلمِ ما لَک مِنَ اللّهِ مِن ولِی ولا نَصیر. بقره (۲) ۱۲۰
| |
| ولـَئِن اَتَیتَ الَّذینَ اوتوا الکتـبَ بِکلِّ ءایة ما تَبِعوا قِبلَتَک وما اَنتَ بِتابِع قِبلَتَهُم وما بَعضُهُم بِتابِع قِبلَةَ بَعض ولـَئِنِ اتَّبَعتَ اَهواءَهُم مِن بَعدِ ما جاءَک مِنَ العِلمِ اِنَّک اِذًا
| |
| فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۶۰
| |
| لَمِنَ الظّــلِمین. بقره (۲) ۱۴۵
| |
| یـاَیهَا النّاسُ کلوامِمّا فِی الاَرضِ حَلـلاً طَیبـًا ولا تَتَّبِعوا خُطُوتِ الشَّیطـنِ اِنَّهُ لَکم عَدُوٌّ مُبین * ...واَن تَقولوا عَلَی اللّهِ ما لاتَعلَمون.بقره (۲) ۱۶۸ و ۱۶۹
| |
| واَنِ احکم بَینَهُم بِما اَنزَلَ اللّهُ ولا تَتَّبِع اَهواءَهُم واحذَرهُم اَن یفتِنوک عَن بَعضِ ما اَنزَلَ اللّهُ اِلَیک فَاِن تَوَلَّوا فَاعلَم اَنَّما یریدُ اللّهُ اَن یصیبَهُم بِبَعضِ ذُنوبِهِم واِنَّ کثیرًا مِنَ النّاسِ لَفـسِقون * اَفَحُکمَ الجـهِلِیةِ یبغونَ ومَن اَحسَنُ مِنَ اللّهِ حُکمـًا لِقَوم یوقِنون.[۱۶]مائده (۵) ۴۹ و ۵۰
| |
| وجَعَلوا لِلّهِ شُرَکاءَ الجِنَّ وخَلَقَهُم وخَرَقوا لَهُ بَنینَ وبَنـت بِغَیرِ عِلم سُبحـنَهُ وتَعــلی عَمّا یصِفون. انعام (۶) ۱۰۰
| |
| قَد خَسِرَ الَّذینَ قَتَلوا اَولـدَهُم سَفَهـًا بِغَیرِ عِلم وحَرَّموا ما رَزَقَهُمُ اللّهُ افتِراءً عَلَی اللّهِ... .انعام (۶) ۱۴۰
| |
| سَیقولُ الَّذینَ اَشرَکوا لَو شاءَ اللّهُ ما اَشرَکنا... قُل هَل عِندَکم مِن عِلم فَتُخرِجوهُ لَنا... .انعام (۶) ۱۴۸
| |
| ...اَتَقولونَ عَلَی اللّهِ ما لا تَعلَمون. اعراف (۷) ۲۸
| |
| ...واَن تَقولوا عَلَی اللّهِ ما لا تَعلَمون.اعراف (۷) ۳۳
| |
| اَلاَعرابُ اَشَدُّ کفرًا ونِفاقـًا واَجدَرُ اَلاّ یعلَموا حُدودَ ما اَنزَلَ اللّهُ عَلی رَسولِهِ واللّهُ عَلیمٌ حَکیم. توبه (۹) ۹۷
| |
| وما یتَّبِعُ اَکثَرُهُم اِلاّ ظَنـًّا اِنَّ الظَّنَّ لا یغنی مِنَ الحَقِّ شیــًا اِنَّ اللّهَ عَلیمٌ بِما یفعَلون.یونس (۱۰) ۳۶
| |
| ...اَتَقولونَ عَلَی اللّهِ ما لا تَعلَمون. یونس (۱۰) ۶۸
| |
| {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَلاَ تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُوْلَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُولاً}}﴾}}<ref> و آنچه تو را بدان دانشی نیست، پی مگیر که از گوش و چشم و دل، هر یک، خواهند پرسید؛ سوره اسراء، آیه:۳۶.</ref>
| |
| وینذِرَ الَّذینَ قالوا اتَّخَذَ اللّهُ وَلَدا * ما لَهُم بِهِ مِن عِلم... . کهف (۱۸) ۴ و ۵
| |
| ومِنَ النّاسِ مَن یجـدِلُ فِی اللّهِ بِغَیرِ عِلم... .حج (۲۲) ۳
| |
| ومِنَ النّاسِ مَن یجـدِلُ فِی اللّهِ بِغَیرِ عِلم ولا هُدًی ولا کتـب مُنیر. حج (۲۲) ۸
| |
| ویعبُدونَ مِن دونِ اللّهِ ما لَم ینَزِّل بِهِ سُلطـنـًا وما لَیسَ لَهُم بِهِ عِلمٌ... . حج (۲۲) ۷۱
| |
| اِذ تَلَقَّونَهُ بِاَلسِنَتِکم وتَقولونَ بِاَفواهِکم ما لَیسَ لَکم بِهِ عِلمٌ وتَحسَبونَهُ هَینـًا وهُوَ عِندَ اللّهِ عَظیم. نور (۲۴) ۱۵
| |
| ووصَّینَا الاِنسـنَ بِولِدَیهِ حُسنـًا واِن جـهَداک لِتُشرِک بی ما لَیسَ لَک بِهِ عِلمٌ فَلاتُطِعهُما اِلَی مَرجِعُکم فَاُنَبِّـئُکم بِما کنتُم تَعمَلون.عنکبوت (۲۹) ۸
| |
| بَلِ اتَّبَعَ الَّذینَ ظَـلَموا اَهواءَهُم بِغَیرِ عِلم فَمَن یهدی مَن اَضَلَّ اللّهُ وما لَهُم مِن نـصِرین.روم (۳۰) ۲۹
| |
| واِن جـهَداک عَلی اَن تُشرِک بی ما لَیسَ لَک بِهِ عِلمٌ فَلا تُطِعهُما... . لقمان (۳۱) ۱۵
| |
| ...ومِنَ النّاسِ مَن یجـدِلُ فِی اللّهِ بِغَیرِ عِلم ولا هُدًی ولا کتـب مُنیر. لقمان (۳۱) ۲۰
| |
| تَدعونَنی لاَِکفُرَ بِاللّهِ واُشرِک بِهِ ما لَیسَ لی بِهِ عِلمٌ... . غافر (۴۰) ۴۲
| |
| وجَعَلوا المَلـئِکةَ الَّذینَ هُم عِبـدُ الرَّحمـنِ اِنـثـًا اَشَهِدوا خَلقَهُم سَتُکتَبُ شَهـدَتُهُم
| |
| فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۶۱
| |
| ویسـَلون * وقالوا لَو شاءَ الرَّحمـنُ ما عَبَدنـهُم ما لَهُم بِذلِک مِن عِلم اِن هُم اِلاّ یخرُصون. زخرف (۴۳) ۱۹ و ۲۰
| |
| {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَقَالُوا مَا هِيَ إِلاَّ حَيَاتُنَا الدُّنْيَا نَمُوتُ وَنَحْيَا وَمَا يُهْلِكُنَا إِلاَّ الدَّهْرُ وَمَا لَهُم بِذَلِكَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلاَّ يَظُنُّونَ}}﴾}}<ref> و گفتند: آن (حقیقت زندگی) جز زندگانی ما در این جهان نیست: (دسته‌ای) می‌میریم و (دسته‌ای) زنده می‌شویم و جز روزگار ما را نابود نمی‌کند؛ و آنان را بدان دانشی نیست، آنها جز به پندار نمی‌گرایند؛ سوره جاثیه، آیه:۲۴.</ref>
| |
| {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَإِذَا قِيلَ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَالسَّاعَةُ لا رَيْبَ فِيهَا قُلْتُم مَّا نَدْرِي مَا السَّاعَةُ إِن نَّظُنُّ إِلاَّ ظَنًّا وَمَا نَحْنُ بِمُسْتَيْقِنِينَ وَبَدَا لَهُمْ سَيِّئَاتُ مَا عَمِلُوا وَحَاقَ بِهِم مَّا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِؤُون}}﴾}}<ref> و چون گفته می‌شد: وعده خداوند راستین است و تردیدی در (برپایی) رستخیز نیست می‌گفتید: نمی‌دانیم رستخیز چیست؟ تنها پنداری (درباره آن) داریم و ما (به آن) باورمند نیستیمو بدی‌های آنچه کرده بودند بر آنان روشن می‌شود و (کیفر) آنچه ریشخند می‌کردند آنان را فرا می‌گیرد؛ سوره جاثیه، آیه: ۳۲- ۳۳.</ref>
| |
| قُل اَرَءَیتُم ما تَدعونَ مِن دونِ اللّهِ اَرونی ماذا خَلَقوا مِنَ الاَرضِ اَم لَهُم شِرک فِی السَّمـوتِ ائتونی بِکتـب مِن قَبلِ هـذا اَو اَثـرَة مِن عِلم اِن کنتُم صـدِقین. احقاف (۴۶) ۴
| |
| ...ولَولا رِجالٌ مُؤمِنونَ ونِساءٌ مُؤمِنـتٌ لَم تَعلَموهُم اَن تَطَـوهُم فَتُصیبَکم مِنهُم مَعَرَّةٌ بِغَیرِ عِلم لِیدخِلَ اللّهُ فی رَحمَتِهِ مَن یشاءُ لَو تَزَیلوا لَعَذَّبنَا الَّذینَ کفَروا مِنهُم عَذابـًا اَلیمـا.فتح (۴۸) ۲۵
| |
| قُتِلَ الخَرّصون * اَلَّذینَ هُم فی غَمرَة ساهون.ذاریات (۵۱) ۱۰ و ۱۱
| |
| وما لَهُم بِهِ مِن عِلم اِن یتَّبِعونَ اِلاَّ الظَّنَّ واِنَّ الظَّنَّ لا یغنی مِنَ الحَقِّ شیــا. نجم (۵۳) ۲۸
| |
| ۶۰. برخورداری از علم الهی، پاداش خداوند به نیکوکاران:
| |
| ولَمّا بَلَغَ اَشُدَّهُ ءاتَینـهُ حُکمـًا وعِلمـًا وکذلِک نَجزِی المُحسِنین. یوسف (۱۲) ۲۲
| |
| ولَمّا بَلَغَ اَشُدَّهُ واستَوی ءاتَینـهُ حُکمـًا وعِلمـًا وکذلِک نَجزِی المُحسِنین. قصص (۲۸) ۱۴
| |
| نیز=> همین مدخل، عالمان، ارزش عالمان
| |
| | |
| ==ازدیاد علم==
| |
| ۶۱. دعا برای ازدیاد علم، از توصیه های خداوند به پیامبر(صلی الله علیه وآله):
| |
| ...وقُل رَبِّ زِدنی عِلمـا. طه (۲۰) ۱۱۴
| |
| ۶۲. نقش قرآن، در ازدیاد علم:
| |
| ...ولا تَعجَل بِالقُرءانِ مِن قَبلِ اَن یقضی اِلَیک وحیهُ وقُل رَبِّ زِدنی عِلمـا. طه (۲۰) ۱۱۴
| |
| نیز=> همین مدخل، مراتب علم
| |
| | |
| ==استفاده از علم==
| |
| ۶۳. لزوم به کارگیری علوم و دانشها، در راستای دفاع از منافع انسانهای مظلوم و مورد تجاوز دشمن:
| |
| وعَلَّمنـهُ صَنعَةَ لَبوس لَکم لِتُحصِنَکم مِن بَأسِکم فَهَل اَنتُم شـکرون. انبیاء (۲۱) ۸۰
| |
| | |
| ==اعطای علم==
| |
| ۶۴. اعطای علمی اندک به انسانها از سوی خدا:
| |
| ویسـَلونَک عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِن اَمرِ رَبّی وما اوتیتُم مِنَ العِلمِ اِلاّ قَلیلا. اسراء (۱۷) ۸۵
| |
| ۶۵. اعطای علم، پاداش خداوند به نیکوکاران:
| |
| ولَمّا بَلَغَ اَشُدَّهُ ءاتَینـهُ حُکمـًا وعِلمـًا وکذلِک نَجزِی المُحسِنین. یوسف (۱۲) ۲۲
| |
| ولَمّا بَلَغَ اَشُدَّهُ واستَوی ءاتَینـهُ حُکمـًا وعِلمـًا وکذلِک نَجزِی المُحسِنین. قصص (۲۸) ۱۴
| |
| | |
| | |
| ==دعا برای علم==
| |
| ۶۶. لزوم دعا در پیشگاه خدا، برای دریافت و افزایش علم خود:
| |
| ...وقُل رَبِّ زِدنی عِلمـا. طه (۲۰) ۱۱۴
| |
| ۶۷. نقش دعا، در فراگیری علم الهی:
| |
| رَبَّنا وابعَث فیهِم رَسولاً مِنهُم یتلوا عَلَیهِم ءایـتِک ویعَلِّمُهُمُ الکتـبَ والحِکمَةَ ویزَکیهِم اِنَّک اَنتَ العَزیزُ الحَکیم. بقره (۲) ۱۲۹
| |
| فَتَعــلَی اللّهُ المَلِک الحَقُّ ولا تَعجَل بِالقُرءانِ مِن قَبلِ اَن یقضی اِلَیک وحیهُ وقُل رَبِّ زِدنی عِلمـا. طه (۲۰) ۱۱۴
| |
| | |
| ________________________________________
| |
| [۱] . ترتیب العین، ج ۲، ص ۱۲۷۴، «علم».
| |
| [۲] . لغت نامه، ج ۱۰، ص ۱۴۱۵۹، «علم».
| |
| [۳] . المیزان، ج ۱، ص ۵۰؛ ج ۸ ، ص ۵۳.
| |
| [۴] . همان، ج ۸، ص ۴۷ - ۵۰.
| |
| [۵] . همان ، ص ۵۳.
| |
| [۶] . مفردات، ص ۵۸۰، «علم».
| |
| [۷] . التفسیر الکبیر، ج ۲، ص ۱۸۷ - ۱۹۱.
| |
| [۸] . همان، ج ۲۱، ص ۱۲۷ - ۱۲۸.
| |
| [۹] . این آیه دلالت می کند که حقیقت ایمان، اعتقاد قلبی و معرفت است، زیرا خداوند شهادت را به علم مشروط کرده است. (مجمع البیان، ج ۹ - ۱۰، ص ۹۰)
| |
| [۱۰] . چون ساحران، اهل فن و علم بودند، به آسانی معجزه موسی(علیه السلام) را از افسون تمایز دادند و به حقّانیت آن ایمان آوردند.
| |
| [۱۱] . به دلیل آیات قبل، مرجع ضمیر «انّه»، قرآن است. (التفسیر المنیر، ج ۱۷، ص ۲۴۶)
| |
| [۱۲] . ضمیر «انّه» به «اللّه» برمی گردد. (مجمع البیان، ج ۹ - ۱۰ ، ص ۳۰)
| |
| [۱۳] . امام باقر(علیه السلام): مراد از «اَثارة من علم» علم اوصیای انبیا است. (الکافی، ج ۱، ص ۴۲۶، ح ۷۲؛ تفسیر نورالثقلین، ج ۵، ص ۹، ح ۶)، برخی مفسّران، مقصود از آن را علم حاصل از کتب پیشینیان دانسته اند. (مجمع البیان، ج ۹ - ۱۰، ص ۱۲۴)
| |
| [۱۴] . مراد از «رجل» حبیب نجّار است. (مجمع البیان، ج ۷ - ۸ ، ص ۶۵۵ ؛ الکشاف، ج ۴، ص ۱۰)
| |
| [۱۵] . در احتمالی، منظور از علم، قرآن است. (مجمع البیان، ج ۵ - ۶ ، ص ۲۰۰)
| |
| [۱۶] . جهل، در مقابل علم و عقل است.
| |
| | |
| | |
| | |
| علم در پیری
| |
| ۵۵۲. از دست رفتن علم انسان، در دوران پیری و کهنسالی:
| |
| واللّهُ خَلَقَکم...ومِنکم مَن یرَدُّ اِلی اَرذَلِ العُمُرِ
| |
| فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۱۵۲
| |
| لِکی لَا یعلَمَ بَعدَ عِلم شیــًا... . نحل (۱۶) ۷۰
| |
| ...فَاِنّا خَلَقنـکم مِن تُراب...ومِنکم مَن یرَدُّ اِلی اَرذَلِ العُمُرِ لِکیلا یعلَمَ مِن بَعدِ عِلم شیــًا... .حج (۲۲) ۵
| |
| | |
| علم به اعمال
| |
| ۵۵۳. علم انسان به عمل خود، در قیامت:
| |
| واِذَا الجَنَّةُ اُزلِفَت * عَلِمَت نَفسٌ ما اَحضَرَت.تکویر (۸۱) ۱۳ و ۱۴
| |
| واِذَا القُبورُ بُعثِرَت * عَلِمَت نَفسٌ ما قَدَّمَت واَخَّرَت. انفطار (۸۲) ۴ و ۵
| |
| نیز=> همین مدخل، علم حضوری، علم کافران و علم مشرکان
| |
| | |
| علم زیانبار
| |
| ۵۵۴. حرمت فراگیری علوم زیانبار و بی فایده:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَاتَّبَعُواْ مَا تَتْلُواْ الشَّيَاطِينُ عَلَى مُلْكِ سُلَيْمَانَ وَمَا كَفَرَ سُلَيْمَانُ وَلَكِنَّ الشَّيَاطِينَ كَفَرُواْ يُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ وَمَا أُنزِلَ عَلَى الْمَلَكَيْنِ بِبَابِلَ هَارُوتَ وَمَارُوتَ وَمَا يُعَلِّمَانِ مِنْ أَحَدٍ حَتَّى يَقُولاَ إِنَّمَا نَحْنُ فِتْنَةٌ فَلاَ تَكْفُرْ فَيَتَعَلَّمُونَ مِنْهُمَا مَا يُفَرِّقُونَ بِهِ بَيْنَ الْمَرْءِ وَزَوْجِهِ وَمَا هُم بِضَارِّينَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللَّهِ وَيَتَعَلَّمُونَ مَا يَضُرُّهُمْ وَلاَ يَنفَعُهُمْ وَلَقَدْ عَلِمُواْ لَمَنِ اشْتَرَاهُ مَا لَهُ فِي الآخِرَةِ مِنْ خَلاقٍ وَلَبِئْسَ مَا شَرَوْا بِهِ أَنفُسَهُمْ لَوْ كَانُواْ يَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> و (یهودیان) از آنچه شیطان‌ها در فرمانروایی سلیمان (به گوش این و آن) می‌خواندند (که سلیمان جادوگر است)؛ پیروی کردند. و سلیمان کفر نورزید ولی شیطان‌ها کافر شدند که به مردم جادو می‌آموختند و نیز آنچه را بر دو فرشته هاروت و ماروت در (سرزمین) بابل فرو فرستاده شده بود در حالی که این دو به هیچ‌کس آموزشی نمی‌دادند مگر که می‌گفتند: ما تنها (ابزار) آزمونیم پس (با بکارگیری جادو) کافر مشو! اما (مردم) از آن دو چیزی را می‌آموختند که با آن میان مرد و همسرش جدایی می‌افکنند- در حالی که جز به اذن خداوند به کسی زیان نمی‌رساندند- چیزی را می‌آموختند که به آنان زیان می‌رسانید و برای آنها سودی نداشت و خوب می‌دانستند که هر کس خریدار آن باشد در جهان واپسین بهره‌ای ندارد و خود را به بد چیزی فروختند، اگر می‌دانستند؛ سوره بقره، آیه: ۱۰۲.</ref>
| |
| | |
| علم سحر=> سحر
| |
| | |
| علم شهودی
| |
| ۵۵۵. علم حضوری انسان در قیامت، به ربوبیت خدا:
| |
| واِذ اَخَذَ رَبُّک مِن بَنی ءادَمَ مِن ظُهورِهِم ذُرِّیتَهُم واَشهَدَهُم عَلی اَنفُسِهِم اَلَستُ بِرَبِّکم قالوا بَلی شَهِدنا اَن تَقولوا یومَ القِیـمَةِ اِنّا کنّا عَن هـذا غـفِلِین.[۱]اعراف (۷) ۱۷۲
| |
| ۵۵۶. علم حضوری و شهودی تمامی موجودات، نسبت به پروردگار:
| |
| ...اَو لَم یکفِ بِرَبِّک اَنَّهُ عَلی کلِّ شَیء شَهید.[۲]فصّلت (۴۱) ۵۳
| |
| ۵۵۷. علم شهودی ابراهیم(علیه السلام) به کیفیت احیای مردگان و معاد آنان:
| |
| واِذ قالَ اِبرهیمُ رَبِّ اَرِنی کیفَ تُحی المَوتی قالَ اَولَم تُؤمِن قالَ بَلی ولـکن لِیطمَئِنَّ قَلبی قالَ فَخُذ اَربَعَةً مِنَ الطَّیرِ فَصُرهُنَّ اِلَیک ثُمَّ اجعَل عَلی کلِّ جَبَل مِنهُنَّ جُزءًا ثُمَّ ادعُهُنَّ یأتینَک سَعیـًا واعلَم اَنَّ اللّهَ عَزیزٌ حَکیم.[۳]بقره (۲) ۲۶۰
| |
| ۵۵۸. علم شهودی ابراهیم(علیه السلام) به ملکوت آسمانها و زمین:
| |
| وکذلِک نُری اِبرهیمَ مَلَکوتَ السَّمـوتِ والاَرضِ ولِیکونَ مِنَ الموقِنین. انعام (۶) ۷۵
| |
| فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۱۵۳
| |
| ۵۵۹. علم شهودی یوسف(علیه السلام) به برهان پروردگار، عامل عصمت او از گناه:
| |
| ... وکذلِک مَکنّا لِیوسُفَ فِی الاَرضِ... * ولَقَد هَمَّت بِهِ وهَمَّ بِها لَولا اَن رَءا بُرهـنَ رَبِّهِ... .یوسف (۱۲) ۲۱ و ۲۴
| |
| ۵۶۰. علم شهودی یوسف(علیه السلام) به حاکمیت یافتن خود در مصر:
| |
| اِذ قالَ یوسُفُ لاَِبیهِ یـاَبَتِ اِنّی رَاَیتُ اَحَدَ عَشَرَ کوکبـًا والشَّمسَ والقَمَرَ رَاَیتُهُم لی سـجِدین * ورَفَعَ اَبَوَیهِ عَلَی العَرشِ وخَرّوا لَهُ سُجَّدًا وقالَ یـاَبَتِ هـذا تَأویلُ رُءیـی مِن قَبلُ قَد جَعَلَها رَبّی حَقـًّا... * رَبِّ قَد ءاتَیتَنی مِنَ المُلک... . یوسف (۱۲) ۴ و ۱۰۰ و ۱۰۱
| |
| ۵۶۱. شهود ورود مسلمانان به مسجدالحرام، در آرامش و امنیت کامل (فتح مکه) از سوی پیامبر(صلی الله علیه وآله) در رؤیا:
| |
| سُبحـنَ الَّذی اَسری بِعَبدِهِ لَیلاً مِنَ المَسجِدِ الحَرامِ اِلَی المَسجِدِ الاَقصَا الَّذی بـرَکنا حَولَهُ لِنُرِیهُ مِن ءایـتِنا... . اسراء (۱۷) ۱
| |
| ۵۶۲. علم شهودی پیامبر(صلی الله علیه وآله) نسبت به برخی حقایق:
| |
| ...وما جَعَلنَا الرُّءیا الَّتی اَرَینـک... .[۴]اسراء (۱۷) ۶۰
| |
| ۵۶۳. علم شهودی پیامبر(صلی الله علیه وآله) به ورود مسلمانان به مسجدالحرام، در آرامش و امنیت کامل (فتح مکه):
| |
| لَقَد صَدَقَ اللّهُ رَسولَهُ الرُّءیا بِالحَقِّ لَتَدخُلُنَّ المَسجِدَ الحَرامَ اِن شاءَ اللّهُ ءامِنینَ... .فتح (۴۸) ۲۷
| |
| ۵۶۴. علم شهودی پیامبر(صلی الله علیه وآله) به جبرئیل:
| |
| عَلَّمَهُ شَدیدُ القُوی * وهُوَ بِالاُفُقِ الاَعلی * ما کذَبَ الفُؤادُ ما رَای * ولَقَد رَءاهُ نَزلَةً اُخری.نجم (۵۳) ۵ و ۷ و ۱۱ و ۱۳
| |
| اِنَّهُ لَقَولُ رَسول کریم * ذی قُوَّة عِندَ ذِی العَرشِ مَکین * ولَقَد رَءاهُ بِالاُفُقِ المُبین.تکویر (۸۱) ۱۹ و ۲۰ و ۲۳
| |
| ۵۶۵. علم شهودی پیامبر(صلی الله علیه وآله) نسبت به وجود خدا:
| |
| ما کذَبَ الفُؤادُ ما رَای.[۵]نجم (۵۳) ۱۱
| |
| ۵۶۶. علم شهودی انسان به جهنّم، در صورت رسیدن به مرحله یقین:
| |
| کلاّ لَو تَعلَمونَ عِلمَ الیقین * لَتَرَوُنَّ الجَحیم * ثُمَّ لَتَرَوُنَّها عَینَ الیقین.تکاثر (۱۰۲) ۵ - ۷
| |
| ۵۶۷. شهود آیات بزرگ الهی، به وسیله پیامبر(صلی الله علیه وآله) در معراج:
| |
| ما کذَبَ الفُؤادُ ما رَای * لَقَد رَأی مِن ءایـتِ رَبِّهِ الکبری. نجم (۵۳) ۱۱ و ۱۸
| |
| ۵۶۸. علم شهودی به خداوند، راهی استوار برای شناخت او:
| |
| ...اَو لَم یکفِ بِرَبِّک اَنَّهُ عَلی کلِّ شَیء شَهید.[۶]فصّلت (۴۱) ۵۳
| |
| نیز=> همین مدخل، علم غیب
| |
| فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۱۵۴
| |
| | |
| علم غیب
| |
| ۵۶۹. اختصاص علم غیب مطلق، به خدا:
| |
| {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|مَّا كَانَ اللَّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى مَا أَنتُمْ عَلَيْهِ حَتَّىَ يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَجْتَبِي مِن رُّسُلِهِ مَن يَشَاء فَآمِنُواْ بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَإِن تُؤْمِنُواْ وَتَتَّقُواْ فَلَكُمْ أَجْرٌ عَظِيمٌ}}﴾}}<ref> خداوند بر آن نیست که مؤمنان را به حالی که شما بر آن هستید رها سازد تا آنکه ناپاک را از پاک جدا کند؛ و (نیز) بر آن نیست که شما را از نهان آگاه گرداند اما خداوند از فرستادگان خویش هر که را بخواهد برمی‌گزیند؛ پس به خداوند و فرستادگانش ایمان آورید و اگر ایمان آورید و پرهیزگاری ورزید پاداشی سترگ خواهید داشت؛ سوره آل عمران، آیه:۱۷۹.</ref>
| |
| وعِندَهُ مَفاتِحُ الغَیبِ لا یعلَمُها اِلاّ هُوَ ویعلَمُ ما فِی البَرِّ والبَحرِ وما تَسقُطُ مِن ورَقَة اِلاّ یعلَمُها ولا حَبَّة فی ظُـلُمـتِ الاَرضِ ولا رَطب ولا یابِس اِلاّ فی کتـب مُبین. انعام (۶) ۵۹
| |
| ویقولونَ لَولا اُنزِلَ عَلَیهِ ءایةٌ مِن رَبِّهِ فَقُل اِنَّمَا الغَیبُ لِلّهِ... .[۷]یونس (۱۰) ۲۰
| |
| ولا اَقولُ لَکم عِندی خَزائِنُ اللّهِ ولا اَعلَمُ الغَیبَ ولا اَقولُ اِنّی مَلَک... .[۸]هود (۱۱) ۳۱
| |
| تِلک مِن اَنباءِ الغَیبِ نوحیها اِلَیک ما کنتَ تَعلَمُها اَنتَ ولا قَومُک مِن قَبلِ هـذا فَاصبِر اِنَّ العـقِبَةَ لِلمُتَّقین. هود (۱۱) ۴۹
| |
| ولِلّهِ غَیبُ السَّمـوتِ والاَرضِ... .[۹]هود (۱۱) ۱۲۳
| |
| ولِلّهِ غَیبُ السَّمـوتِ والاَرضِ وما اَمرُ السّاعَةِ اِلاّ کلَمحِ البَصَرِ اَو هُوَ اَقرَبُ اِنَّ اللّهَ عَلی کلِّ شَیء قَدیر. نحل (۱۶) ۷۷
| |
| قُلِ اللّهُ اَعلَمُ بِما لَبِثوا لَهُ غَیبُ السَّمـوتِ والاَرضِ اَبصِر بِهِ واَسمِع ما لَهُم مِن دونِهِ مِن وَلی ولا یشرِک فی حُکمِهِ اَحَدا. کهف (۱۸) ۲۶
| |
| قُل لاّ یعلَمُ مَن فِی السَّمـوتِ والاَرضِ الغَیبَ اِلاَّ اللّهُ... . نمل (۲۷) ۶۵
| |
| عــلِمُ الغَیبِ فَلا یظهِرُ عَلی غَیبِهِ اَحَدا.جنّ (۷۲) ۲۶
| |
| ۵۷۰. اعتراف نوح(علیه السلام) به نداشتن علم غیب در برابر قومش:
| |
| ولَقَد اَرسَلنا نوحـًا اِلی قَومِهِ اِنّی لَکم نَذیرٌ مُبین * ولا اَقولُ لَکم عِندی خَزائِنُ اللّهِ ولا اَعلَمُ الغَیبَ ولا اَقولُ اِنّی مَلَک ولا اَقولُ لِلَّذینَ تَزدَری اَعینُکم لَن یؤتِیهُمُ اللّهُ خَیرًا اَللّهُ اَعلَمُ بِما فی اَنفُسِهِم اِنّی اِذًا لَمِنَ الظّــلِمین.هود (۱۱) ۲۵ و ۳۱
| |
| ۵۷۱. مطّلع شدن بر غیب، منوط به خواست خداوند:
| |
| {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|مَّا كَانَ اللَّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى مَا أَنتُمْ عَلَيْهِ حَتَّىَ يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَجْتَبِي مِن رُّسُلِهِ مَن يَشَاء فَآمِنُواْ بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَإِن تُؤْمِنُواْ وَتَتَّقُواْ فَلَكُمْ أَجْرٌ عَظِيمٌ}}﴾}}<ref> خداوند بر آن نیست که مؤمنان را به حالی که شما بر آن هستید رها سازد تا آنکه ناپاک را از پاک جدا کند؛ و (نیز) بر آن نیست که شما را از نهان آگاه گرداند اما خداوند از فرستادگان خویش هر که را بخواهد برمی‌گزیند؛ پس به خداوند و فرستادگانش ایمان آورید و اگر ایمان آورید و پرهیزگاری ورزید پاداشی سترگ خواهید داشت؛ سوره آل عمران، آیه:۱۷۹.</ref>
| |
| ۵۷۲. پیامبر(صلی الله علیه وآله) مأمور به اعلام نداشتن علم غیب:
| |
| قُل لا اَقولُ لَکم...ولا اَعلَمُ الغَیبَ... . انعام (۶) ۵۰
| |
| قُل...ولَو کنتُ اَعلَمُ الغَیبَ... . اعراف (۷) ۱۸۸
| |
| فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۱۵۵
| |
| | |
| آثار علم غیب
| |
| | |
| ۱.دفع ضرر
| |
| ۵۷۳. برخورداری از علم غیب، زمینه دور ماندن از ضررها و سختیها:
| |
| ...ولَو کنتُ اَعلَمُ الغَیبَ...وما مَسَّنِی السّوءُ... .اعراف (۷) ۱۸۸
| |
| فَلَمّا قَضَینا عَلَیهِ المَوتَ مادَلَّهُم عَلی مَوتِهِ اِلاّ دابَّةُ الاَرضِ تَأکلُ مِنسَاَتَهُ فَلَمّا خَرَّ تَبَینَتِ الجِنُّ اَن لَو کانوا یعلَمونَ الغَیبَ ما لَبِثوا فِی العَذابِ المُهین.سبأ (۳۴) ۱۴
| |
| | |
| ۲. کسب خیر
| |
| ۵۷۴. داشتن علم غیب، باعث کسب خیر و رفاه:
| |
| ...ولَو کنتُ اَعلَمُ الغَیبَ لاَستَکثَرتُ مِنَ الخَیرِ... . اعراف (۷) ۱۸۸
| |
| | |
| ۳. نجات
| |
| ۵۷۵. رهایی جنّیان از رنج خدمت و سختی خفّت بار در دستگاه سلیمان(علیه السلام)، در صورت داشتن علم غیب:
| |
| ولِسُلَیمـنَ الرِّیحَ... * ...فَلَمّا خَرَّ تَبَینَتِ الجِنُّ اَن لَو کانوا یعلَمونَ الغَیبَ ما لَبِثوا فِی العَذابِ المُهین. سبأ (۳۴) ۱۲ و ۱۴
| |
| | |
| بهره مندان علم غیب
| |
| | |
| ۱. انبیا
| |
| ۵۷۶. خداوند، افاضه کننده علم غیب به بعضی انبیا:
| |
| {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|مَّا كَانَ اللَّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى مَا أَنتُمْ عَلَيْهِ حَتَّىَ يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَجْتَبِي مِن رُّسُلِهِ مَن يَشَاء فَآمِنُواْ بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَإِن تُؤْمِنُواْ وَتَتَّقُواْ فَلَكُمْ أَجْرٌ عَظِيمٌ}}﴾}}<ref> خداوند بر آن نیست که مؤمنان را به حالی که شما بر آن هستید رها سازد تا آنکه ناپاک را از پاک جدا کند؛ و (نیز) بر آن نیست که شما را از نهان آگاه گرداند اما خداوند از فرستادگان خویش هر که را بخواهد برمی‌گزیند؛ پس به خداوند و فرستادگانش ایمان آورید و اگر ایمان آورید و پرهیزگاری ورزید پاداشی سترگ خواهید داشت؛ سوره آل عمران، آیه:۱۷۹.</ref>
| |
| [۱۰]
| |
| عــلِمُ الغَیبِ فَلا یظهِرُ عَلی غَیبِهِ اَحَدا * اِلاّ مَنِ ارتَضی مِن رَسول فَاِنَّهُ یسلُک مِن بَینِ یدَیهِ ومِن خَلفِهِ رَصَدا. جنّ (۷۲) ۲۶ و ۲۷
| |
| ۵۷۷. آگاه شدن پیامبران به غیب و نهان امور، از سوی خدا، دلیل لزوم ایمان به او و انبیا:
| |
| {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|مَّا كَانَ اللَّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى مَا أَنتُمْ عَلَيْهِ حَتَّىَ يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَجْتَبِي مِن رُّسُلِهِ مَن يَشَاء فَآمِنُواْ بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَإِن تُؤْمِنُواْ وَتَتَّقُواْ فَلَكُمْ أَجْرٌ عَظِيمٌ}}﴾}}<ref> خداوند بر آن نیست که مؤمنان را به حالی که شما بر آن هستید رها سازد تا آنکه ناپاک را از پاک جدا کند؛ و (نیز) بر آن نیست که شما را از نهان آگاه گرداند اما خداوند از فرستادگان خویش هر که را بخواهد برمی‌گزیند؛ پس به خداوند و فرستادگانش ایمان آورید و اگر ایمان آورید و پرهیزگاری ورزید پاداشی سترگ خواهید داشت؛ سوره آل عمران، آیه:۱۷۹.</ref>
| |
| ۵۷۸. رضایت خداوند از پیامبران، موجب آگاه ساختن آنان بر علم غیب:
| |
| عــلِمُ الغَیبِ فَلا یظهِرُ عَلی غَیبِهِ اَحَدا * اِلاّ مَنِ ارتَضی مِن رَسول... . جنّ (۷۲) ۲۶ و ۲۷
| |
| | |
| ۲. عیسی(علیه السلام)
| |
| ۵۷۹. برخورداری عیسی(علیه السلام)،از علم غیب و آگاهی وی به اسرار بنی اسرائیل:
| |
| ورَسولاً اِلی بَنِی اِسرءیلَ...واُنَبِّئُکم بِما تَأکلونَ وما تَدَّخِرونَ فی بُیوتِکم... . آل عمران (۳) ۴۹
| |
| ۵۸۰. برخورداری عیسی(علیه السلام) از علم غیب، از معجزات آن حضرت :
| |
| ...قَد جِئتُکم بِـایة مِن رَبِّکم...واُنَبِّئُکم بِما تَأکلونَ وما تَدَّخِرونَ فی بُیوتِکم اِنَّ فی ذلِک لاَیةً لَّکم... . آل عمران (۳) ۴۹
| |
| | |
| ۳. محمّد(صلی الله علیه وآله)=>محمّد(صلی الله علیه وآله)، علم غیب محمّد(صلی الله علیه وآله)
| |
| | |
| ۴. نوح(علیه السلام)
| |
| ۵۸۱. اعتراف نوح (علیه السلام) به عدم اطّلاع از غیب و امور غیبی:
| |
| ولَقَد اَرسَلنا نوحـًا اِلی قَومِهِ اِنّی لَکم نَذیرٌ مُبین * ولا اَقولُ لَکم عِندی خَزائِنُ اللّهِ ولا اَعلَمُ الغَیبَ... . هود (۱۱) ۲۵ و ۳۱
| |
| نیز=> همین مدخل، علم لدنّی
| |
| فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۱۵۶
| |
| | |
| بهره مندی از علم غیب
| |
| ۵۸۲. وحی، راهی برای دسترسی بشر به غیب:
| |
| ذلِک مِن اَنباءِ الغَیبِ نوحیهِ اِلَیک وما کنتَ لَدَیهِم اِذ یلقونَ اَقلـمَهُم اَیهُم یکفُلُ مَریمَ وما کنتَ لَدَیهِم اِذ یختَصِمون. آل عمران (۳) ۴۴
| |
| {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|مَّا كَانَ اللَّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى مَا أَنتُمْ عَلَيْهِ حَتَّىَ يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَجْتَبِي مِن رُّسُلِهِ مَن يَشَاء فَآمِنُواْ بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَإِن تُؤْمِنُواْ وَتَتَّقُواْ فَلَكُمْ أَجْرٌ عَظِيمٌ}}﴾}}<ref> خداوند بر آن نیست که مؤمنان را به حالی که شما بر آن هستید رها سازد تا آنکه ناپاک را از پاک جدا کند؛ و (نیز) بر آن نیست که شما را از نهان آگاه گرداند اما خداوند از فرستادگان خویش هر که را بخواهد برمی‌گزیند؛ پس به خداوند و فرستادگانش ایمان آورید و اگر ایمان آورید و پرهیزگاری ورزید پاداشی سترگ خواهید داشت؛ سوره آل عمران، آیه:۱۷۹.</ref>
| |
| تِلک مِن اَنباءِ الغَیبِ نوحیها اِلَیک ما کنتَ تَعلَمُها اَنتَ ولا قَومُک مِن قَبلِ هـذا فَاصبِر اِنَّ العـقِبَةَ لِلمُتَّقین. هود (۱۱) ۴۹
| |
| ذلِک مِن اَنباءِ الغَیبِ نوحیهِ اِلَیک وما کنتَ لَدَیهِم اِذ اَجمَعوا اَمرَهُم وهُم یمکرون.یوسف (۱۲) ۱۰۲
| |
| عــلِمُ الغَیبِ فَلا یظهِرُ عَلی غَیبِهِ اَحَدا * اِلاّ مَنِ ارتَضی مِن رَسول فَاِنَّهُ یسلُک مِن بَینِ یدَیهِ ومِن خَلفِهِ رَصَدا. جنّ (۷۲) ۲۶ و ۲۷
| |
| ۵۸۳. امکان فراگیری علم غیب، برای برخی انسانها:
| |
| ذلِک مِن اَنباءِ الغَیبِ نوحیهِ اِلَیک وما کنتَ لَدَیهِم اِذ یلقونَ اَقلـمَهُم اَیهُم یکفُلُ مَریمَ وما کنتَ لَدَیهِم اِذ یختَصِمون. آل عمران (۳) ۴۴
| |
| {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|مَّا كَانَ اللَّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى مَا أَنتُمْ عَلَيْهِ حَتَّىَ يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَجْتَبِي مِن رُّسُلِهِ مَن يَشَاء فَآمِنُواْ بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَإِن تُؤْمِنُواْ وَتَتَّقُواْ فَلَكُمْ أَجْرٌ عَظِيمٌ}}﴾}}<ref> خداوند بر آن نیست که مؤمنان را به حالی که شما بر آن هستید رها سازد تا آنکه ناپاک را از پاک جدا کند؛ و (نیز) بر آن نیست که شما را از نهان آگاه گرداند اما خداوند از فرستادگان خویش هر که را بخواهد برمی‌گزیند؛ پس به خداوند و فرستادگانش ایمان آورید و اگر ایمان آورید و پرهیزگاری ورزید پاداشی سترگ خواهید داشت؛ سوره آل عمران، آیه:۱۷۹.</ref>
| |
| تِلک مِن اَنباءِ الغَیبِ نوحیها اِلَیک ما کنتَ تَعلَمُها اَنتَ ولا قَومُک مِن قَبلِ هـذا فَاصبِر اِنَّ العـقِبَةَ لِلمُتَّقین. هود (۱۱) ۴۹
| |
| ذلِک مِن اَنباءِ الغَیبِ نوحیهِ اِلَیک وما کنتَ لَدَیهِم اِذ اَجمَعوا اَمرَهُم وهُم یمکرون.یوسف (۱۲) ۱۰۲
| |
| | |
| {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَوَجَدَا عَبْدًا مِّنْ عِبَادِنَا آتَيْنَاهُ رَحْمَةً مِنْ عِندِنَا وَعَلَّمْنَاهُ مِن لَّدُنَّا عِلْمًا}}﴾}}<ref> و بنده‌ای از بندگان ما (خضر) را یافتند که به او از نزد خود بخشایشی داده و او را از پیش خویش دانشی آموخته بودیم؛ سوره کهف، آیه:۶۵.</ref> و {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قَالَ لَهُ مُوسَى هَلْ أَتَّبِعُكَ عَلَى أَن تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْدًا}}﴾}}<ref> موسی به او گفت: آیا از تو پیروی کنم به شرط آنکه از آن راهدانی که تو را آموخته‌اند به من بیاموزی؟؛ سوره کهف، آیه:۶۶.</ref> و {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قَالَ هَذَا فِرَاقُ بَيْنِي وَبَيْنِكَ سَأُنَبِّئُكَ بِتَأْوِيلِ مَا لَمْ تَسْتَطِع عَّلَيْهِ صَبْرًا}}﴾}}<ref> گفت: اینک (هنگام) جدایی میان من و توست؛ اکنون تو را از معنی آنچه نتوانستی بر آن شکیبایی ورزی آگاه خواهم کرد؛ سوره کهف، آیه:۷۸.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|عَالِمُ الْغَيْبِ فَلا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا إِلاَّ مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا }}﴾}}<ref> او دانای نهان است پس هیچ کس را بر نهان خویش آگاه نمی‌کند.جز فرستاده‌ای را که بپسندد که پیش رو و پشت سرش، نگهبانانی می‌گمارد تا معلوم دارد که رسالت‌های پروردگارشان را رسانده‌اند؛ سوره جن، آیه: ۲۶- ۲۷.</ref>
| |
| *'''کافران، محروم از پشتوانه غیبی و گرفتار اندیشه‌های باطل خویش:'''{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|أَمْ يَقُولُونَ تَقَوَّلَهُ بَل لّا يُؤْمِنُونَ}}﴾}}<ref> یا می‌گویند (خود) آن را فرا بافته است (نه،) بلکه ایمان ندارند؛ سوره طور، آیه:۳۳.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| أَمْ عِندَهُمُ الْغَيْبُ فَهُمْ يَكْتُبُونَ}}﴾}}<ref> یا مگر غیب نزد آنان است که (از روی آن) می‌نویسند؟؛ سوره طور، آیه:۴۱.</ref><ref>به دلیل آیات قبل، مرجع ضمیر «انّه»، قرآن است؛ التفسیر المنیر، ج ۱۷، ص ۲۴۶.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَأُمْلِي لَهُمْ إِنَّ كَيْدِي مَتِينٌ }}﴾}}<ref> و به آنان مهلت می‌دهم، که تدبیر من سنجیده است؛ سوره قلم، آیه:۴۵.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|أَمْ عِندَهُمُ الْغَيْبُ فَهُمْ يَكْتُبُونَ}}﴾}}<ref> یا مگر غیب نزد آنان است که (از روی آن) می‌نویسند؟؛ سوره قلم، آیه:۴۷.</ref>
| |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| *'''محرومیت غیر خداوند، از داشتن [[علم غیب]]:'''
| |
| {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|مَّا كَانَ اللَّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى مَا أَنتُمْ عَلَيْهِ حَتَّىَ يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَجْتَبِي مِن رُّسُلِهِ مَن يَشَاء فَآمِنُواْ بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَإِن تُؤْمِنُواْ وَتَتَّقُواْ فَلَكُمْ أَجْرٌ عَظِيمٌ}}﴾}}<ref> خداوند بر آن نیست که مؤمنان را به حالی که شما بر آن هستید رها سازد تا آنکه ناپاک را از پاک جدا کند؛ و (نیز) بر آن نیست که شما را از نهان آگاه گرداند اما خداوند از فرستادگان خویش هر که را بخواهد برمی‌گزیند؛ پس به خداوند و فرستادگانش ایمان آورید و اگر ایمان آورید و پرهیزگاری ورزید پاداشی سترگ خواهید داشت؛ سوره آل عمران، آیه:۱۷۹.</ref>
| |
| وعِندَهُ مَفاتِحُ الغَیبِ لا یعلَمُها اِلاّ هُوَ... .انعام (۶) ۵۹
| |
| ...فَقُل اِنَّمَا الغَیبُ لِلّهِ... . یونس (۱۰) ۲۰
| |
| تِلک مِن اَنباءِ الغَیبِ...ما کنتَ تَعلَمُها اَنتَ ولا قَومُک مِن قَبلِ... . هود (۱۱) ۴۹
| |
| اَطَّـلَعَ الغَیبَ... .[۱۲]مریم (۱۹) ۷۸
| |
| قُل لاّ یعلَمُ مَن فِی السَّمـوتِ والاَرضِ الغَیبَ اِلاَّ اللّهُ... . نمل (۲۷) ۶۵
| |
| اَم عِندَهُمُ الغَیبُ فَهُم یکتُبون. طور (۵۲) ۴۱
| |
| اَعِندَهُ عِلمُ الغَیبِ فَهُوَ یری. نجم (۵۳) ۳۵
| |
| عــلِمُ الغَیبِ فَلا یظهِرُ عَلی غَیبِهِ اَحَدا.جنّ (۷۲) ۲۶
| |
| *'''سنّت الهی، در مطلع نساختن مردمان از غیب:'''
| |
| {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|مَّا كَانَ اللَّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى مَا أَنتُمْ عَلَيْهِ حَتَّىَ يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَجْتَبِي مِن رُّسُلِهِ مَن يَشَاء فَآمِنُواْ بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَإِن تُؤْمِنُواْ وَتَتَّقُواْ فَلَكُمْ أَجْرٌ عَظِيمٌ}}﴾}}<ref> خداوند بر آن نیست که مؤمنان را به حالی که شما بر آن هستید رها سازد تا آنکه ناپاک را از پاک جدا کند؛ و (نیز) بر آن نیست که شما را از نهان آگاه گرداند اما خداوند از فرستادگان خویش هر که را بخواهد برمی‌گزیند؛ پس به خداوند و فرستادگانش ایمان آورید و اگر ایمان آورید و پرهیزگاری ورزید پاداشی سترگ خواهید داشت؛ سوره آل عمران، آیه:۱۷۹.</ref>
| |
| *'''محرومیت انسانها، از داشتن [[علم غیب]]:'''
| |
| ...ولا اَعلَمُ الغَیبَ... . انعام (۶) ۵۰
| |
| ...ولَو کنتُ اَعلَمُ الغَیبَ... . اعراف (۷) ۱۸۸
| |
| *'''محرومیت جنّیان، از داشتن [[علم غیب]]:'''
| |
| ...فَلَمّا خَرَّ تَبَینَتِ الجِنُّ اَن لَو کانوا یعلَمونَ الغَیبَ ما لَبِثوا فِی العَذابِ المُهین. سبأ (۳۴) ۱۴
| |
| | |
| *'''[[حضرت یوسف]]{{ع}}، برخوردار از دانش قضاوت، در دوران جوانی:'''
| |
| ولَمّا بَلَغَ اَشُدَّهُ ءاتَینـهُ حُکمـًا وعِلمـًا وکذلِک نَجزِی المُحسِنین. یوسف (۱۲) ۲۲
| |
| *'''آگاهی به احکام الهی، معیار صلاحیت برای قضاوت:'''
| |
| ...لِتَحکمَ بَینَ النّاسِ بِما اَرک اللّهُ... .نساء (۴) ۱۰۵
| |
| اِنّا اَنزَلنَا التَّورةَ فیها هُدی ونورٌ یحکمُ بِهَا النَّبِیونَ الَّذینَ اَسلَموا لِلَّذینَ هادوا والرَّبّـنِیونَ والاَحبارُ بِمَا استُحفِظوا مِن کتـبِ اللّهِ وکانوا عَلَیهِ شُهَداءَ فَلا تَخشَوُا النّاسَ واخشَونِ ولا تَشتَروا بِـایـتی ثَمَنـًا قَلیلاً ومَن لَم یحکم بِما اَنزَلَ اللّهُ فَاُولـئِک هُمُ الکـفِرون * وکتَبنا عَلَیهِم فیها اَنَّ النَّفسَ بِالنَّفسِ والعَینَ بِالعَینِ والاَنفَ بِالاَنفِ والاُذُنَ بِالاُذُنِ والسِّنَّ بِالسِّنِّ والجُروحَ قِصاصٌ فَمَن تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ کفّارَةٌ لَهُ ومَن لَم یحکم بِما اَنزَلَ اللّهُ فَاُولـئِک هُمُ الظّــلِمون. مائده (۵) ۴۴ و ۴۵
| |
| | |
| علم لدنّی
| |
| ۵۹۱. اعطای علم لدنّی، پاداش احسان و نیکوکاری:
| |
| ...ءاتَینـهُ حُکمـًا وعِلمـًا وکذلِک نَجزِی المُحسِنین. یوسف (۱۲) ۲۲
| |
| ...ءاتَینـهُ حُکمـًا وعِلمـًا وکذلِک نَجزِی المُحسِنین. قصص (۲۸) ۱۴
| |
| فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۱۵۸
| |
| | |
| دارندگان علم لدنّی
| |
| | |
| ۱. آدم(علیه السلام)
| |
| ۵۹۲. تعلیم أسما به آدم(علیه السلام) از جانب خدا:
| |
| وعَلَّمَ ءادَمَ الاَسماءَ کلَّها... . بقره (۲) ۳۱
| |
| ۵۹۳. تعلیم اسامی تمام حجّتهای الهی به آدم(علیه السلام):
| |
| وعَلَّمَ ءادَمَ الاَسماءَ کلَّها... .[۱۳]بقره (۲) ۳۱
| |
| ۵۹۴. تعلیم مناسک حج به آدم(علیه السلام) از جانب جبرئیل، جهت قبول توبه او:
| |
| فَتَلَقّی ءادَمُ مِن رَبِّهِ کلِمـت فَتابَ عَلَیهِ اِنَّهُ هُوَ التَّوّابُ الرَّحیم.[۱۴]بقره (۲) ۳۷
| |
| ۵۹۵. آدم(علیه السلام)، دریافت کننده کلماتی اعطایی و آموزشی برای توبه، از سوی خدا:
| |
| فَتَلَقّی ءادَمُ مِن رَبِّهِ کلِمـت فَتابَ عَلَیهِ اِنَّهُ هُوَ التَّوّابُ الرَّحیم. بقره (۲) ۳۷
| |
| ۵۹۶. علم لدنّی آدم(علیه السلام)، راز برتری او بر فرشتگان:
| |
| وعَلَّمَ ءادَمَ الاَسماءَ کلَّها ثُمَّ عَرَضَهُم عَلَی المَلـئِکةِ فَقالَ اَنبِـونی بِاَسماءِ هـؤُلاءِ اِن کنتُم صـدِقین. بقره (۲) ۳۱
| |
| | |
| ۲. آصف بن برخیا
| |
| ۵۹۷. توانایی آصف بن برخیا، بر آوردن تخت ملکه سبأ، در یک چشم به هم زدن، از آثار بهره مندی وی از علم لدنّی:
| |
| قالَ الَّذی عِندَهُ عِلمٌ مِنَ الکتـبِ اَنا ءاتیک بِهِ قَبلَ اَن یرتَدَّ اِلَیک طَرفُک... .[۱۵]نمل (۲۷) ۴۰
| |
| | |
| ۳. ابراهیم(علیه السلام)
| |
| ۵۹۸. '''[[حضرت ابراهیم]]{{ع}} برخوردار از دانش و آگاهیهای ویژه، برای هدایت دیگران، از جانب خدا:'''
| |
| وتِلک حُجَّتُنا ءاتَینـها اِبرهیمَ عَلی قَومِهِ... .انعام (۶) ۸۳
| |
| {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّهُ كَانَ صِدِّيقًا نَّبِيًّا}}﴾}}<ref> و در این کتاب از ابراهیم یاد کن که او پیامبری بسیار راستگو بود؛ سوره مریم، آیه:۴۱.</ref> و {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|يَا أَبَتِ إِنِّي قَدْ جَاءَنِي مِنَ الْعِلْمِ مَا لَمْ يَأْتِكَ فَاتَّبِعْنِي أَهْدِكَ صِرَاطًا سَوِيًّا }}﴾}}<ref> ای پدر! بی‌گمان من به چیزی از دانش دست یافته‌ام که تو بدان دست نیافته‌ای؛ بنابراین از من پیروی کن تا تو را به راهی درست رهنمون گردم؛ سوره مریم، آیه:۴۳.</ref>
| |
| | |
| *'''دانش الهی [[حضرت ابراهیم]]{{ع}}، مبنا و مجوّز او برای دعوت به پیروی از خود:'''{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّهُ كَانَ صِدِّيقًا نَّبِيًّا}}﴾}}<ref> و در این کتاب از ابراهیم یاد کن که او پیامبری بسیار راستگو بود؛ سوره مریم، آیه:۴۱.</ref> و {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|يَا أَبَتِ إِنِّي قَدْ جَاءَنِي مِنَ الْعِلْمِ مَا لَمْ يَأْتِكَ فَاتَّبِعْنِي أَهْدِكَ صِرَاطًا سَوِيًّا }}﴾}}<ref> ای پدر! بی‌گمان من به چیزی از دانش دست یافته‌ام که تو بدان دست نیافته‌ای؛ بنابراین از من پیروی کن تا تو را به راهی درست رهنمون گردم؛ سوره مریم، آیه:۴۳.</ref>
| |
| | |
| ۴. اسحاق(علیه السلام)
| |
| ۶۰۰. اسحاق(علیه السلام)، شخصیتی عالم، و تعلیم دیده از طرف خداوند:
| |
| ونَبِّئهُم عَن ضَیفِ اِبرهیم * قالوا لا تَوجَل اِنّا نُبَشِّرُک بِغُلـم عَلیم.[۱۶]حجر (۱۵) ۵۱ و ۵۳
| |
| هَل اَتـک حَدیثُ ضَیفِ اِبرهیمَ... * ...قالوا لا
| |
| فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۱۵۹
| |
| تَخَف وبَشَّروهُ بِغُلـم عَلیم. ذاریات (۵۱) ۲۴ و ۲۸
| |
| | |
| ۵. بلعم باعورا
| |
| ۶۰۱. محروم شدن بلعم باعورا از علم خدادادی، بر اثر دلبستگی به دنیا و هواپرستی:
| |
| واتلُ عَلَیهِم نَبَاَ الَّذی ءاتَینـهُ ءایـتِنا فَانسَلَخَ مِنها فَاَتبَعَهُ الشَّیطـنُ فَکانَ مِنَ الغاوین * ولَو شِئنا لَرَفَعنـهُ بِها ولـکنَّهُ اَخلَدَ اِلَی الاَرضِ واتَّبَعَ هَوهُ فَمَثَلُهُ کمَثَلِ الکلبِ اِن تَحمِل عَلَیهِ یلهَث اَو تَترُکهُ یلهَث ذلِک مَثَلُ القَومِ الَّذینَ کذَّبوا بِـایـتِنا فَاقصُصِ القَصَصَ لَعَلَّهُم یتَفَکرون.[۱۷]اعراف (۷) ۱۷۵ و ۱۷۶
| |
| | |
| ۶ . خضر(علیه السلام)
| |
| ۶۰۲. اعطای علمی خاصّ و ویژه به خضر(علیه السلام) از جانب خداوند:
| |
| فَوَجَدا عَبدًا مِن عِبادِنا ءاتَینـهُ رَحمَةً مِن عِندِنا وعَلَّمنـهُ مِن لَدُنّا عِلمـا.[۱۸]کهف (۱۸) ۶۵
| |
| | |
| ۷. داود(علیه السلام)
| |
| ۶۰۳. داود(علیه السلام) برخوردار از علمی ویژه و اعطایی از ناحیه خداوند:
| |
| ...وقَتَلَ داوودُ جالوتَ...وعَلَّمَهُ مِمّا یشاءُ... .بقره (۲) ۲۵۱
| |
| وداوودَ وسُلَیمـنَ اِذ یحکمانِ فِی الحَرثِ... * ...وکلاًّ ءاتَینا حُکمـًا وعِلمـًا... .انبیاء (۲۱) ۷۸ و ۷۹
| |
| ولَقَد ءاتَینا داوودَ...عِلمـًا ... . نمل (۲۷) ۱۵
| |
| ۶۰۴. حمد و ستایش خداوند از سوی داود(علیه السلام) به سبب برخورداری از علم لدنّی:
| |
| ولَقَد ءاتَینا داوودَ...عِلمـًا وقالا اَلحَمدُ لِلّهِ الَّذی فَضَّلَنا... . نمل (۲۷) ۱۵
| |
| ۶۰۵. علم اعطایی خداوند به داود(علیه السلام)، باعث برتری او بر بسیاری از بندگان مؤمن:
| |
| ولَقَد ءاتَینا داوودَ وسُلَیمـنَ عِلمـًا وقالا اَلحَمدُ لِلّهِ الَّذی فَضَّلَنا عَلی کثیر مِن عِبادِهِ المُؤمِنین.نمل (۲۷) ۱۵
| |
| ۶۰۶. خداوند، عطاکننده دانش صنعت زره سازی به داود(علیه السلام):
| |
| وداوود... *وعَلَّمنـهُ صَنعَةَ لَبوس... .انبیاء (۲۱) ۷۸ و ۸۰
| |
| ۶۰۷. اعطای دانش فنّ زره سازی به داود(علیه السلام) از سوی خداوند، برای محفوظ ماندن از خطرهای جنگ:
| |
| وداوودَ وسُلَیمـنَ اِذ یحکمانِ فِی الحَرثِ اِذ نَفَشَت فیهِ غَنَمُ القَومِ وکنّا لِحُکمِهِم شـهِدین * وعَلَّمنـهُ صَنعَةَ لَبوس لَکم لِتُحصِنَکم مِن بَأسِکم فَهَل اَنتُم شـکرون.انبیاء (۲۱) ۷۸ و ۸۰
| |
| ۶۰۸. تعلیم زبان پرندگان به داود(علیه السلام):
| |
| وورِثَ سُلَیمـنُ داوودَ وقالَ یـاَیهَا النّاسُ عُلِّمنا مَنطِقَ الطَّیرِ... . نمل (۲۷) ۱۶
| |
| | |
| ۸ . سلیمان(علیه السلام)
| |
| ۶۰۹. خداوند، عطاکننده علمی ویژه به سلیمان(علیه السلام):
| |
| فَفَهَّمنـها سُلَیمـنَ وکلاًّ ءاتَینا حُکمـًا وعِلمـًا... . انبیاء (۲۱) ۷۹
| |
| ولَقَد ءاتَینا داوودَ وسُلَیمـنَ عِلمـًا... .نمل (۲۷) ۱۵
| |
| فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۱۶۰
| |
| ۶۱۰. تعلیم زبان پرندگان به سلیمان(علیه السلام):
| |
| وورِثَ سُلَیمـنُ داوودَ وقالَ یـاَیهَا النّاسُ عُلِّمنا مَنطِقَ الطَّیرِ... . نمل (۲۷) ۱۶
| |
| | |
| ۹. طالوت
| |
| ۶۱۱. ازدیاد علم و دانش طالوت، از جانب خداوند، در پی برگزیدگی او:
| |
| ...اِنَّ اللّهَ اصطَفهُ عَلَیکم وزادَهُ بَسطَةً فِی العِلمِ... . بقره (۲) ۲۴۷
| |
| | |
| ۱۰. علی(علیه السلام)
| |
| ۶۱۲. علی(علیه السلام)، بهره مند از علم الهی:
| |
| ویقولُ الَّذینَ کفَروا لَستَ مُرسَلاً قُل کفی بِاللّهِ شَهیدًا بَینی وبَینَکم ومَن عِندَهُ عِلمُ الکتـب.[۱۹]رعد (۱۳) ۴۳
| |
| | |
| ۱۱. عیسی(علیه السلام)
| |
| ۶۱۳. تعلیم کتاب به عیسی(علیه السلام) از سوی خداوند:
| |
| ...اِنَّ اللّهَ یبَشِّرُک بِکلِمَة مِنهُ اسمُهُ المَسیحُ عیسَی ابنُ مَریمَ... * ویعَلِّمُهُ الکتـبَ والحِکمَةَ... . آل عمران (۳) ۴۵ و ۴۸
| |
| اِذ قالَ اللّهُ یـعیسَی ابنَ مَریمَ...واِذ عَلَّمتُک الکتـبَ... . مائده (۵) ۱۱۰
| |
| | |
| ۱۲. لوط(علیه السلام)
| |
| ۶۱۴. اعطای حکمت و علم به لوط(علیه السلام) از جانب خداوند:
| |
| ولوطـًا ءاتَینـهُ حُکمـًا وعِلمـًا... . انبیاء (۲۱) ۷۴
| |
| | |
| ۱۳. محمّد(صلی الله علیه وآله)
| |
| ۶۱۵. پیامبر(صلی الله علیه وآله) دارای علمی عطا شده، از جانب پروردگار:
| |
| ولَن تَرضی عَنک الیهودُ ولاَالنَّصـری حَتّی تَتَّبِعَ مِلَّتَهُم... ولئِنِ اتَّبَعتَ اَهواءَهُم بَعدَ الَّذی جاءَک مِنَ العِلمِ ما لَک مِنَ اللّهِ مِن ولِی ولا نَصیر.بقره (۲) ۱۲۰
| |
| ولـَئِن اَتَیتَ الَّذینَ اوتوا الکتـبَ بِکلِّ ءایة ما تَبِعوا قِبلَتَک... ولـَئِنِ اتَّبَعتَ اَهواءَهُم مِن بَعدِ ما جاءَک مِنَ العِلمِ اِنَّک اِذًا لَمِنَ الظّــلِمین.بقره (۲) ۱۴۵
| |
| کما اَرسَلنا فیکم رَسولاً مِنکم یتلوا عَلَیکم ءایـتِنا ویزَکیکم ویعَلِّمُکمُ الکتـبَ والحِکمَةَ ویعَلِّمُکم ما لَم تَکونوا تَعلَمون. بقره (۲) ۱۵۱
| |
| فَمَن حاجَّک فیهِ مِن بَعدِ ما جاءَک مِنَ العِلمِ فَقُل... . آل عمران (۳) ۶۱
| |
| لَقَد مَنَّ اللّهُ عَلَی المُؤمِنینَ اِذ بَعَثَ فیهِم رَسولاً مِن اَنفُسِهِم یتلوا عَلَیهِم ءایـتِهِ ویزَکیهِم ویعَلِّمُهُمُ الکتـبَ والحِکمَةَ واِن کانوا مِن قَبلُ لَفی ضَلـل مُبین. آل عمران (۳) ۱۶۴
| |
| ...وعَلَّمَک ما لَم تَکن تَعلَمُ... . نساء (۴) ۱۱۳
| |
| {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَكَذَلِكَ نُصَرِّفُ الآيَاتِ وَلِيَقُولُواْ دَرَسْتَ وَلِنُبَيِّنَهُ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> و بدین‌گونه آیات را گونه‌گون می‌آوریم و (بگذار) تا بگویند (تو در نزد اهل کتاب) درس آموخته‌ای و تا آن را برای گروهی که می‌دانند روشن بیان داریم؛ سوره انعام، آیه:۱۰۵.</ref>
| |
| یعتَذِرونَ اِلَیکم اِذا رَجَعتُم اِلَیهِم قُل لا تَعتَذِروا لَن نُؤمِنَ لَکم قَد نَبَّاَنَا اللّهُ مِن اَخبارِکم وسَیرَی اللّهُ عَمَلَکم ورَسولُهُ ثُمَّ تُرَدّونَ اِلی عــلِمِ الغَیبِ والشَّهـدَةِ فَینَبِّئُکم بِما کنتُم تَعمَلون.توبه (۹) ۹۴
| |
| وکذلِک اَنزَلنـهُ حُکمـًا عَرَبِیـًّا ولـَئِنِ اتَّبَعتَ اَهواءَهُم بَعدَما جاءَک مِنَ العِلمِ ما لَک مِنَ اللّهِ مِن ولِی ولا واق. رعد (۱۳) ۳۷
| |
| فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۱۶۱
| |
| ما ضَلَّ صاحِبُکم وما غَوی * وما ینطِقُ عَنِ الهَوی * اِن هُوَ اِلاّ وحی یوحی * عَلَّمَهُ شَدیدُ القُوی.[۲۰]نجم (۵۳) ۲ - ۵
| |
| الرَّحمـن * عَلَّمَ القُرءان.[۲۱]الرّحمن (۵۵) ۱ و ۲
| |
| ولَقَد رَءاهُ بِالاُفُقِ المُبین * وما هُوَ عَلَی الغَیبِ بِضَنین. تکویر (۸۱) ۲۳ و ۲۴
| |
| ۶۱۶. نزول وحی بر پیامبر(صلی الله علیه وآله) و برخورداری وی از حکمت و علم لدنّی، باعث عصمت ایشان:
| |
| ولَولا فَضلُ اللّهِ عَلَیک ورَحمَتُهُ لَهَمَّت طَـائِفَةٌ مِنهُم اَن یضِلّوک وما یضِلّونَ اِلاّ اَنفُسَهُم وما یضُرّونَک مِن شَیء واَنزَلَ اللّهُ عَلَیک الکتـبَ والحِکمَةَ وعَلَّمَک ما لَم تَکن تَعلَمُ وکانَ فَضلُ اللّهِ عَلَیک عَظیمـا. نساء (۴) ۱۱۳
| |
| | |
| ۱۴. ملائکه
| |
| ۶۱۷. اعتراف ملائکه به آموختن علم از خدا:
| |
| وعَلَّمَ ءادَمَ الاَسماءَ کلَّها ثُمَّ عَرَضَهُم عَلَی المَلـئِکةِ... * قالوا سُبحـنَک لا عِلمَ لَنا اِلاّ ما عَلَّمتَنا... . بقره (۲) ۳۱ و ۳۲
| |
| | |
| ۱۵. موسی(علیه السلام)
| |
| ۶۱۸. اعطای دانشی گسترده از سوی خدا به موسی(علیه السلام)، همزمان با رسیدن او به مرحله جوانی و رشد عقلی:
| |
| نَتلوا عَلَیک مِن نَبَاِ موسی وفِرعَونَ... * ولَمّا بَلَغَ اَشُدَّهُ واستَوی ءاتَینـهُ حُکمـًا وعِلمـًا... .قصص (۲۸) ۳ و ۱۴
| |
| | |
| ۱۶. نوح(علیه السلام)
| |
| ۶۱۹. علم نوح(علیه السلام)، دریافت شده از جانب خداوند:
| |
| لَقَد اَرسَلنا نوحـًا اِلی قَومِهِ فَقالَ یـقَومِ... * اُبَلِّغُکم رِســلـتِ رَبّی واَنصَحُ لَکم واَعلَمُ مِنَ اللّهِ ما لا تَعلَمون. اعراف (۷) ۵۹ و ۶۲
| |
| ولوطـًا ءاتَینـهُ حُکمـًا وعِلمـًا... * ونوحـًا اِذ نادی مِن قَبلُ... .[۲۲]انبیاء (۲۱) ۷۴ و ۷۶
| |
| | |
| ۱۷. یعقوب(علیه السلام)
| |
| ۶۲۰. یعقوب(علیه السلام) برخوردار از دانشی ویژه و عطا شده از سوی خداوند:
| |
| ...اِلاّ حاجَةً فی نَفسِ یعقوبَ...واِنَّهُ لَذو عِلم لِما عَلَّمنـهُ... .[۲۳]یوسف (۱۲) ۶۸
| |
| قالَ اِنَّما اَشکوا بَثّی وحُزنی اِلَی اللّهِ واَعلَمُ مِنَ اللّهِ ما لا تَعلَمون. یوسف (۱۲) ۸۶
| |
| ولَمّا فَصَلَتِ العیرُ قالَ اَبوهُم اِنّی لاََجِدُ ریحَ یوسُفَ... * فَلَمّا اَن جاءَ البَشیرُ اَلقـهُ عَلی وجهِهِ فَارتَدَّ بَصیرًا قالَ اَلَم اَقُل لَکم اِنّی اَعلَمُ مِنَ اللّهِ ما لاتَعلَمون. یوسف (۱۲) ۹۴ و ۹۶
| |
| ۶۲۱. آگاهی اندکی از مردم زمان یعقوب(علیه السلام) از مرتبه دانش آن حضرت:
| |
| ولَمّا دَخَلوا مِن حَیثُ اَمَرَهُم اَبوهُم ما کانَ یغنی عَنهُم مِنَ اللّهِ مِن شَیء اِلاّ حاجَةً فی نَفسِ یعقوبَ قَضـها واِنَّهُ لَذو عِلم لِما عَلَّمنـهُ ولـکنَّ اَکثَرَ النّاسِ لا یعلَمون. یوسف (۱۲) ۶۸
| |
| ۶۲۲. توصیه های یعقوب(علیه السلام) به فرزندان خویش (لزوم توکل بر خدا و توجّه به اسباب و علل) جلوه ای از علم ویژه او:
| |
| وقالَ یـبَنِی لا تَدخُلوا مِن باب وحِد وادخُلوا مِن اَبوب مُتَفَرِّقَة وما اُغنی عَنکم مِنَ اللّهِ مِن شَیء اِنِ الحُکمُ اِلاّ لِلّهِ عَلَیهِ تَوَکلتُ وعَلَیهِ فَلیتَوَکلِ المُتَوَکلون * ولَمّا دَخَلوا مِن حَیثُ اَمَرَهُم اَبوهُم ما کانَ یغنی عَنهُم مِنَ اللّهِ مِن شَیء اِلاّ حاجَةً فی نَفسِ یعقوبَ قَضـها واِنَّهُ لَذو عِلم لِما عَلَّمنـهُ ولـکنَّ اَکثَرَ النّاسِ لایعلَمون.یوسف (۱۲) ۶۷ و ۶۸
| |
| | |
| ۱۸. یوسف(علیه السلام)
| |
| ۶۲۳. یوسف(علیه السلام)، دارنده علم لدنّی:
| |
| اِذ قالَ یوسُفُ لاَِبیهِ یـاَبَتِ اِنّی رَاَیتُ اَحَدَ عَشَرَ کوکبـًا والشَّمسَ والقَمَرَ رَاَیتُهُم لی سـجِدین * وکذلِک یجتَبیک رَبُّک ویعَلِّمُک مِن تَأویلِ الاَحادیثِ... . یوسف (۱۲) ۴ و ۶
| |
| فَلَمّا ذَهَبوا بِهِ واَجمَعوا اَن یجعَلوهُ فی غَیـبَتِ الجُبِّ واَوحَینا اِلَیهِ لَتُنَبِّئَنَّهُم بِاَمرِهِم هـذا وهُم لا یشعُرون *...وکذلِک مَکنّا لِیوسُفَ فِی الاَرضِ ولِنُعَلِّمَهُ... * ولَمّا بَلَغَ اَشُدَّهُ ءاتَینـهُ حُکمـًا وعِلمـًا وکذلِک نَجزِی المُحسِنین * قالَ لا یأتیکما طَعامٌ تُرزَقانِهِ اِلاّ نَبَّأتُکما بِتَأویلِهِ قَبلَ اَن یأتِیکما ذلِکما مِمّا عَلَّمَنی رَبّی اِنّی تَرَکتُ مِلَّةَ قَوم لا یؤمِنونَ بِاللّهِ وهُم بِالأخِرَةِ هُم کـفِرون. یوسف (۱۲) ۱۵ و ۲۱ و ۲۲ و ۳۷
| |
| فَلَمّا دَخَلوا عَلی یوسُفَ ءاوی اِلَیهِ اَبَوَیهِ وقالَ ادخُلوا مِصرَ اِن شَـاءَ اللّهُ ءامِنین * رَبِّ قَد ءاتَیتَنی مِنَ المُلک وعَلَّمتَنی مِن تَأویلِ الاَحادیثِ... . یوسف (۱۲) ۹۹ و ۱۰۱
| |
| ۶۲۴. اعطای علم و دانش به یوسف(علیه السلام) پاداش نیکوکاری او:
| |
| ...وکذلِک مَکنّا لِیوسُفَ فِی الاَرضِ ولِنُعَلِّمَهُ ... *ولَمّا بَلَغَ اَشُدَّهُ ءاتَینـهُ حُکمـًا وعِلمـًا وکذلِک نَجزِی المُحسِنین. یوسف (۱۲) ۲۱ و ۲۲
| |
| | |
| سلب علم لدنّی
| |
| ۶۲۵. بقا و زوال علوم اعطایی خدا به بشر، منوط به مشیت خدا:
| |
| ...وما اوتیتُم مِنَ العِلمِ اِلاّ قَلیلا * ولـَئِن شِئنا لَنَذهَبَنَّ بِالَّذی اَوحَینا اِلَیک... .اسراء (۱۷) ۸۵ و ۸۶
| |
| | |
| عوامل سلب علم لدنّی
| |
| | |
| ۱.شرک
| |
| ۶۲۶. شرک و کفر، از موانع دستیابی به علوم موهبتی و خدادادی:
| |
| ...ذلِکما مِمّا عَلَّمَنی رَبّی اِنّی تَرَکتُ مِلَّةَ قَوم لا یؤمِنونَ بِاللّهِ وهُم بِالأخِرَةِ هُم کـفِرون * واتَّبَعتُ مِلَّةَ ءاباءی...ما کانَ لَنا اَن نُشرِک بِاللّهِ مِن شَیء... .یوسف (۱۲) ۳۷ و ۳۸
| |
| | |
| ۲. گناه
| |
| ۶۲۷.گناه، موجب سلب علوم خدادادی:
| |
| ولَمّا بَلَغَ اَشُدَّهُ ءاتَینـهُ حُکمـًا وعِلمـًا وکذلِک نَجزِی المُحسِنین * قالَ رَبِّ السِّجنُ اَحَبُّ اِلَی مِمّا یدعونَنی اِلَیهِ واِلاّ تَصرِف عَنّی کیدَهُنَّ اَصبُ اِلَیهِنَّ واَکن مِنَ الجـهِلین.یوسف (۱۲) ۲۲ و ۳۳
| |
| | |
| ۳. هواپرستی
| |
| ۶۲۸. محروم شدن بلعم باعورا از علم خدادادی، بر اثر دلبستگی به دنیا و هواپرستی:
| |
| واتلُ عَلَیهِم نَبَاَ الَّذی ءاتَینـهُ ءایـتِنا فَانسَلَخَ مِنها فَاَتبَعَهُ الشَّیطـنُ فَکانَ مِنَ الغاوین * ولَو شِئنا لَرَفَعنـهُ بِها ولـکنَّهُ اَخلَدَ اِلَی الاَرضِ واتَّبَعَ هَوهُ فَمَثَلُهُ کمَثَلِ الکلبِ اِن تَحمِل عَلَیهِ یلهَث اَو تَترُکهُ یلهَث ذلِک مَثَلُ القَومِ الَّذینَ کذَّبوا
| |
| فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۱۶۳
| |
| بِـایـتِنا فَاقصُصِ القَصَصَ لَعَلَّهُم یتَفَکرون.[۲۴]اعراف (۷) ۱۷۵ و ۱۷۶
| |
| | |
| علم نجوم
| |
| ۶۲۹. آشنایی ابراهیم(علیه السلام) با علم نجوم و ستاره شناسی:
| |
| واِنَّ مِن شیعَتِهِ لاَِبرهیم * فَنَظَرَ نَظرَةً فِی النُّجوم * فَقالَ اِنّی سَقیم.[۲۵]صافّات (۳۷) ۸۳ و ۸۸ و ۸۹
| |
| ۶۳۰. درک عظمت نظام ستارگان و سوگند به آنها، در گرو داشتن علم نجوم:
| |
| فَلا اُقسِمُ بِمَوقِعِ النُّجوم * واِنَّهُ لَقَسَمٌ لَو تَعلَمونَ عَظیم. واقعه (۵۶) ۷۵ و ۷۶
| |
| | |
| کسب علم=> همین مدخل، تحصیل علم
| |
| | |
| مراتب علم
| |
| ۶۳۱. علم، دارای مراتب گوناگون و متعدد:
| |
| ...وفَوقَ کلِّ ذی عِلم عَلیم. یوسف (۱۲) ۷۶
| |
| ...وقُل رَبِّ زِدنی عِلمـا. طه (۲۰) ۱۱۴
| |
| کلاّ سَوفَ تَعلَمون * ثُمَّ کلاّ سَوفَ تَعلَمون * کلاّ لَو تَعلَمونَ عِلمَ الیقین. تکاثر (۱۰۲) ۳ - ۵
| |
| | |
| منشأ علم=> همین مدخل، علم لدنّی
| |
| نیز=>تعلیم
| |
| | |
| نعمت علم
| |
| ۶۳۲. علم، نعمتی بزرگ و شایسته شکر و سپاس:
| |
| کما اَرسَلنا فیکم رَسولاً مِنکم یتلوا عَلَیکم ءایـتِنا ویزَکیکم ویعَلِّمُکمُ الکتـبَ والحِکمَةَ ویعَلِّمُکم ما لَم تَکونوا تَعلَمون *فَاذکرونی اَذکرکم واشکروا لی ولا تَکفُرون.بقره (۲) ۱۵۱ و ۱۵۲
| |
| اِذ قالَ اللّهُ یـعیسَی ابنَ مَریمَ اذکر نِعمَتی عَلَیک...واِذ عَلَّمتُک الکتـبَ والحِکمَةَ والتَّورةَ والاِنجیلَ... . مائده (۵) ۱۱۰
| |
| وکذلِک یجتَبیک رَبُّک ویعَلِّمُک مِن تَأویلِ الاَحادیثِ ویتِمُّ نِعمَتَهُ عَلَیک وعَلی ءالِ یعقوبَ کما اَتَمَّها عَلی اَبَوَیک مِن قَبلُ اِبرهیمَ واِسحـقَ اِنَّ رَبَّک عَلیمٌ حَکیم. یوسف (۱۲) ۶
| |
| واللّهُ اَخرَجَکم مِن بُطُونِ اُمَّهـتِکم لا تَعلَمونَ شیــًا وجَعَلَ لَکمُ السَّمعَ والاَبصـرَ والاَفـِدَةَ لَعَلَّکم تَشکرون. نحل (۱۶) ۷۸
| |
| وعَلَّمنـهُ صَنعَةَ لَبوس لَکم لِتُحصِنَکم مِن بَأسِکم فَهَل اَنتُم شـکرون. انبیاء (۲۱) ۸۰
| |
| ولَقَد ءاتَینا داوودَ وسُلَیمـنَ عِلمـًا وقالا اَلحَمدُ لِلّهِ الَّذی فَضَّلَنا عَلی کثیر مِن عِبادِهِ المُؤمِنین * ...وقالَ رَبِّ اَوزِعنی اَن اَشکرَ نِعمَتَک الَّتی اَنعَمتَ عَلَی وعَلی ولِدَی... .نمل (۲۷) ۱۵ و ۱۹
| |
| نیز=> نعمت، مصادیق نعمت، علم
| |
| فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۱۶۴
| |
| | |
| هجرت برای علم=> همین مدخل، تحصیل علم
| |
| نیز=> الهام، ایمان، بصیرت، بینایی، تعلّم، تعلیم، حکمت، شعور، شناخت، شنوایی، وحی و یقین
| |
| | |
| [۱] . اشاره به ربوبیت خدا با «هذا» مفید برداشت یاد شده است. (المیزان، ج ۱۸، ص ۳۰۸)
| |
| [۲] . بنا بر اینکه «شهید» به معنای مشهود باشد. (همان، ج ۱۷، ص ۴۰۴)
| |
| [۳] . ابراهیم(علیه السلام) خواستار مشاهده حسّی تعلّق حیات به اجزای مرده نبوده، بلکه خواستار مشاهده فعل خداوند متعال و امر او به احیای مردگان بوده که عملی غیر محسوس است. (همان، ج ۲، ص ۳۷۴)
| |
| [۴] . در بعضی موارد، «رؤیا» به معنای مشاهده در بیداری است. (لسان العرب، ج ۵، ص ۸۸ ، «رأی»)
| |
| [۵] . محمّد بن فضیل گوید: از امام رضا(علیه السلام) سؤال کردم: آیا رسول خدا(صلی الله علیه وآله) پروردگار ـ عزّوجلّ ـ را دیده است؟ آن حضرت فرمود: آری، با قلب خود دیده است. آیا نشنیده ای [سخن] خدای ـ عزّوجلّ ـ را که می فرماید: «ما کذب الفؤاد ما رأی» آن حضرت با چشم سر، خدا را ندید، بلکه با دیده دل او را دید. (التوحید، صدوق، ص ۱۱۶، ب ۸ ، ح ۱۷؛ تفسیر نورالثقلین، ج ۵، ص ۱۵۳، ح ۳۴)
| |
| [۶] . بنا بر اینکه «شهید» به معنای مشهود باشد. (المیزان، ج ۱۷، ص ۴۰۵)
| |
| [۷] . ادات حصر الف و لام «الغیب» که برای استغراق جنس است، مفید حصر علم غیب به خداوند است.
| |
| [۸] . مقصود نوح(علیه السلام) از بیان این جملات آن است که به قوم خود بفهماند او فوق قدرت خود نمی تواند کاری بکند و از درون افراد هم غیر خدا کسی خبر ندارد. (مجمع البیان، ج ۵ - ۶ ، ص ۲۳۷)
| |
| [۹] . مقصود از «للّه غیب...» این است که علم غیب آسمانها و زمین به خدا اختصاص دارد. (مجمع البیان، ج ۵ - ۶ ، ص ۳۱۳؛ تفسیر التحریر و التنویر، ج ۶، جزء ۱۲، ص ۱۹۴)
| |
| [۱۰] . یعنی بعضی از انبیا را برای بهره مندی از علم غیب برمی گزیند. (مجمع البیان، ج ۱ - ۲، ص ۸۹۵)
| |
| [۱۱] . مقصود از «غیب» لوح محفوظ است که در آن غیبها نوشته شده است. معنا چنین می شود: مگر لوح محفوظ پیش اینها است که از آن بنویسند و به مردم خبر دهند؟ پس چرا به تو [پیامبر(صلی الله علیه وآله)] خبر نمی دهند از آن غیبی که هیچ شکی در آن نیست؟ (المیزان، ج ۱۹، ص ۲۱) کنایه از اینکه کافران مشرک هیچ گونه ارتباطی با غیب ندارند و علم غیب نمی دانند.
| |
| [۱۲] . همزه در «أطلع الغیب» برای استفهام انکاری است.
| |
| [۱۳] . امام صادق(علیه السلام) فرمود: خداوند ـ تبارک و تعالی ـ به آدم(علیه السلام) اسامی تمامی حجّتهای خود را آموخت. (کمال الدین ، صدوق، ج ۱، ص ۱۴؛ تفسیر نورالثقلین، ج ۱، ص ۵۴، ح ۸۷)
| |
| [۱۴] . از امام صادق(علیه السلام) روایت شده است: هنگامی که خداوند ـ تبارک و تعالی ـ اراده کرد، توبه آدم(علیه السلام) را بپذیرد، جبرئیل را به سوی او فرستاد. جبرئیل پس از سلام به آدم(علیه السلام) گفت: خدا من را فرستاد تا مناسک حج را به تو بیاموزم و بدین وسیله خدا توبه تو را بپذیرد. (علل الشرایع، ج ۱، ص ۱۰۰؛ تفسیر نورالثقلین، ج ۱، ص ۷۰، ح ۱۵۳)
| |
| [۱۵] . مقصود از «الّذی» آصف بن برخیا وزیر سلیمان و بنا بر قولی منظور از «الکتاب» لوح محفوظ است. (مجمع البیان ، ج ۷ - ۸ ، ص ۳۴۹؛ روح المعانی، ج ۱۱، جزء ۱۹، ص ۳۰۲)
| |
| [۱۶] . مراد از «علیم»، علم با تعلیم الهی است. (المیزان، ج ۱۲، ص ۱۸۰)
| |
| [۱۷] . بنا بر قولی، منظور از «الّذی» بلعم باعورا (الکاشف، ج ۲، ص ۱۷۸) و از «فانسلخ منها» خروج از علم به آیات الهی است. (مجمع البیان، ج ۳ - ۴، ص ۷۶۸)
| |
| [۱۸] . جمهور مفسّران قائل اند که مقصود از «عبداً» خضر(علیه السلام)است. (انوار التنزیل، بیضاوی، ج ۳، ص ۲۹)
| |
| [۱۹] . مقصود از «من عنده امّ الکتاب» بر اساس برخی روایات، علی بن ابی طالب(علیه السلام) است. (الکشف و البیان، ثعلبی، ج ۵، ص ۳۰۳؛ شواهدالتنزیل، حسکانی، ج ۱، ص ۴۰۰)
| |
| [۲۰] . بنا بر احتمالی، مراد از «شدید القوی» خداوند است. (المیزان، ج ۱۹، ص ۲۷)
| |
| [۲۱] . بنا بر احتمالی «علّم القرآن» یعنی خدا به پیامبر(صلی الله علیه وآله)و او به امّتش قرآن آموخت. (مجمع البیان، ج ۹ - ۱۰، ص ۲۹۹)
| |
| [۲۲] . بنا بر اینکه «نوحاً» عطف بر «لوطاً» باشد.
| |
| [۲۳] . نکره بودن «علم»، از ویژگی آن حکایت می کند.
| |
| [۲۴] . بنا بر قولی، منظور از «الذّی...» بلعم باعورا (الکشاف، ج ۲، ص ۱۷۸) و از «فانسلخ منها» خروج از علم به آیات الهی است. (مجمع البیان، ج ۳ - ۴، ص ۷۶۸)
| |
| [۲۵] . از امام کاظم(علیه السلام) روایت شده است: خداوند متعال در حق ابراهیم(علیه السلام)فرموده: «فنظر نظرة فی النّجوم فقال: انّی سقیم» اگر ابراهیم(علیه السلام)علم نجوم نمی دانست در ستارگان نظر نمی افکند و نمی گفت: «انّی سقیم». (بحارالانوار، ج ۴۸، ص ۱۴۶، ح ۲۱)
| |
