ابراهیم بن محمد بن هارون: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - '\=\=\sمنابع\s\=\=↵\{\{منابع\}\}↵\#\s\[\[پرونده\:\s(.*)\]\]\s\[\[(.*)\]\]\،\s\[\[(.*)\]\]↵\{\{پایان\sمنابع\}\}\n↵\=\=\sپانویس\s\=\=↵\{\{پانویس\}\}\n↵\[\[رده\:(.*)\]\]↵\[\[رده\:اعلام\]\]' به '== منابع == {{منابع}} # پرونده:$1 $2، $3 {{پایان منابع}} == پانویس == {{پانویس}} رده:رجال تفسیری رده:اعلام') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[ابراهیم بن محمد بن هارون در تراجم و رجال]] | پرسش مرتبط = }} | {{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[ابراهیم بن محمد بن هارون در تراجم و رجال]] | پرسش مرتبط = }} | ||
==مقدمه== | == مقدمه == | ||
ابراهیم بن محمد ابن هارون<ref>ر.ک: أ. منابع [[شیعی]]: جامع الرواة، ج۱، ص۳۳؛ مستدرکات [[علم رجال الحدیث]]، ج۱، ص۲۰۵، ش۴۸۹؛ معجم [[رجال]] الحدیث، ج۱، ص۲۶۲، ش۲۷۸. | ابراهیم بن محمد ابن هارون<ref>ر. ک: أ. منابع [[شیعی]]: جامع الرواة، ج۱، ص۳۳؛ مستدرکات [[علم رجال الحدیث]]، ج۱، ص۲۰۵، ش۴۸۹؛ معجم [[رجال]] الحدیث، ج۱، ص۲۶۲، ش۲۷۸. | ||
ب. منابع [[سنی]]: لسان [[المیزان]]، ج۱، ص۹۵، ش۲۷۹.</ref> در سند ۱ [[روایت]] [[تفسیر کنز الدقائق]] و به نقل از [[عیون أخبار الرضا]]{{ع}} یاد شده: | ب. منابع [[سنی]]: لسان [[المیزان]]، ج۱، ص۹۵، ش۲۷۹.</ref> در سند ۱ [[روایت]] [[تفسیر کنز الدقائق]] و به نقل از [[عیون أخبار الرضا]] {{ع}} یاد شده: | ||
{{متن حدیث|حَدَّثَنَا أَبُو الْحَسَنِ مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِسْحَاقَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو سَعِيدٍ النَّسَوِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ أَبُو الْفَضْلِ الْبَلْخِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي خَالُ يَحْيَى بْنِ سَعِيدٍ الْبَلْخِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا {{ع}} عَنْ أَبِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ أَبِيهِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ {{ع}}: قَالَ: بَيْنَمَا أَنَا أَمْشِي مَعَ النَّبِيِّ {{صل}} فِي بَعْضِ طُرُقَاتِ الْمَدِينَةِ إِذْ لَقِيَنَا شَيْخٌ طَوِيلٌ كَثُّ اللِّحْيَةِ بَعِيدُ مَا بَيْنَ الْمَنْكِبَيْنِ فَسَلَّمَ عَلَى النَّبِيِّ {{صل}} وَ رَحَّبَ بِهِ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَيَّ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا رَابِعَ الْخُلَفَاءِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ أَ لَيْسَ كَذَلِكَ هُوَ يَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ {{صل}} بَلَى...}}<ref>تفسیر کنز الدقائق، ج۱، ص۳۲۲ به گزارش از عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۲، ص۹ - ۱۰، ح۲۳.</ref><ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۴۹۹.</ref> | |||
== | == ابراهیم بن محمد بن هارون یا ابراهیم بن محمد بن مروان == | ||
سند این روایت در دیگر [[منابع روایی]]، مانند عیون أخبار الرضا {{ع}}<ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۲، ص۹، ح۲۳.</ref>، [[بحارالأنوار]]<ref>بحار الأنوار، ج۳۶، ص۴۱۷، ح۲.</ref>، [[البرهان فی تفسیر القرآن]]<ref>البرهان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۷۳۵، ح۴۴۳۱.</ref> و [[تفسیر نورالثقلین]]<ref>تفسیر نورالثقلین، ج۱، ص۴۸، ح۷۳.</ref>، همانند [[تفسیر کنز الدقائق]] به صورت ابراهیم بن محمد بن هارون ذکر شده؛ تنها در یک نسخه از کتاب عیون أخبار الرضا {{ع}} ابراهیم بن محمد بن مروان آمده است<ref>عیون اخبار الرضا {{ع}}، ج۲، پانوشت ص۹.</ref>. در کتاب [[اثباة الهداة بالنصوص و المعجزات]] نام ابراهیم بن مروان در [[سند روایت]]، ثبت شده<ref>ر. ک: اثباة الهداه، ج۳، ص۳۰، ح۱۰۸.</ref>، چنان که در بعضی اسناد به صورت مقلوب یاد شده است<ref>{{متن حدیث|... وَ حَدَّثَنَا أَبُو مَنْصُورٍ أَحْمَدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ بَكْرٍ الْخُورِيُّ بِنَيْسَابُورَ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو إِسْحَاقَ إِبْرَاهِيمُ بْنُ هَارُونَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْخُورِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ زِيَادٍ الْفَقِيهُ الْخُورِيُّ بِنَيْسَابُورَ}}؛ (عیون اخبار الرضا {{ع}}، ج۲، ص۲۴ - ۲۵، ح۴)؛ {{متن حدیث|... وَ حَدَّثَنَا أَبُو مَنْصُورٍ أَحْمَدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ بَكْرٍ الْخُوزِيُّ بِنَيْسَابُورَ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو إِسْحَاقَ إِبْرَاهِيمُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ الْخُوزِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ زِيَادٍ الْفَقِيهُ الْخُوزِيُّ}}؛ (بحار الأنوار، ج۱، ص۵۱).</ref><ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۴۹۹-۵۰۰.</ref> | |||
== | == تحقیق == | ||
گرچه هر دو عنوان در [[کتب رجالی]] [[اهل سنت]] ذکر شده<ref>{{عربی|إبراهیم بن محمد بن مروان بن هشام، أبو إسحاق المعروف بالعتیق}}؛ (تاریخ بغداد، ج۶، ص۱۵۰، ش۳۱۸۹)؛ ابراهیم بن محمد بن هارون التمیمی (لسان المیزان، ج۱، ص۹۵، ش۲۷۹)؛ {{عربی|أبو إسحاق إبراهیم بن محمد بن هارون بن حمد بن سلمة الملاحمی، من أهل بخاری}}؛ (الأنساب، ج۵، ص۴۲۲).</ref>، در [[اسناد روایات]] [[شیخ صدوق]] در [[عیون أخبار الرضا]] {{ع}} و [[توحید]] واقع شده، از ملاحظه [[راوی]] و مروی عنه، فهمیده می‌شود که دو عنوان ابراهیم بن محمد بن مروان و ابراهیم بن محمد بن هارون با یکدیگر [[متحد]] هستند و تصحیف در یکی از آن دو رخ داده است<ref>{{متن حدیث|حَدَّثَنَا أَبُو مَنْصُورٍ أَحْمَدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ بَكْرٍ الْخُوزِيُّ بِنَيْسَابُورَ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو إِسْحَاقَ إِبْرَاهِيمُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ الْخُوزِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ زِيَادٍ الْفَقِيهُ الْخُوزِيُّ...}}؛ (عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۱، ص۱۴۰، ح۳۹)؛ {{عربی|حدثنا أبومنصور أحمد بن إبراهیم بن بکر الخوری بنیسابور قال حدثنا أبو إسحاق إبراهیم بن محمد بن هارون الخوری قال حدثنا جعفر بن محمد بن زیاد الفقیه الخوری...}}؛ (التوحید، ص۲۲، ح۱۷).</ref><ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۵۰۰-۵۰۱.</ref> | |||
[[ | == [[اتحاد]] مترجم له با ابراهیم بن محمد بن هارون تمیمی == | ||
بعضی از [[رجالیان]]، با تصریح به [[اتحاد راوی]] مورد بحث، با ابراهیم بن محمد بن هارون که در سند یک [[روایت]] [[کتاب کافی]]<ref>{{متن حدیث|مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ أَبُو الْعَبَّاسِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ صَالِحِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ أَنَّهُ كَتَبَ إِلَى أَبِي جَعْفَرٍ {{ع}} يَسْأَلُهُ عُوذَةً لِلرِّيَاحِ الَّتِي تَعْرِضُ لِلصِّبْيَانِ...}}؛ الکافی، ج۲، ص۵۷۲، ح۱۰).</ref> قرار گرفته، مقصود از آن را ابراهیم بن محمد بن هارون تمیمی دانستند که در [[کتب رجالی]] [[اهل سنت]] ذکر شده است<ref>{{عربی|إبراهیم بن محمد بن هارون التمیمی الخوزی العبادانی الهمدانی أبو إسحاق: لم یذکروه. وقع فی طریق الکلینی فی الکافی}} (ج ۲، ص۵۷۲){{عربی|... عن صالح بن سعید، عنه، أنه کتب إلی أبی جعفر {{ع}} و روی الصدوق فی التوحید (باب ۱، ص۲۲، ح۱۷) عن أحمد بن إبراهیم بن بکیر الخوزی، عنه، عن جعفر بن محمد بن زیاد الفقیه الخوری... ؛ (مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۰۵، ش۴۸۹) </ref>. | |||
==تحقیق== | [[ابن حجر عسقلانی]]، به نقل از [[مسلمة بن قاسم]]<ref>{{عربی|مسلمة بن القاسم ابن إبراهیم المحدث الرحال، أبوالقاسم الأندلسی القرطبی... ؛ قال ابن الفرضی: توفی سنة ثلاث و خمسین و ثلاث مئة. قلت: أراه کان من أبناء الستین}}؛ (سیر اعلام النبلاء، ج۱۶، ص۱۱۰، ش۷۵).</ref>: {{عربی|إبراهیم بن محمد بن هارون التمیمی، همدانی سکن عبادان کتبت عنه شیئاً یسیراً و کان ضعیفاً متشیعاً یجالس أهل البدع و کان صدوقاً}}<ref>لسان المیزان، ج۱، ص۹۵، ش۲۷۹.</ref><ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۵۰۱-۵۰۲.</ref> | ||
== تحقیق == | |||
دلیل و شاهدی برای [[اثبات]] [[اتحاد]] مترجم له با عنوان مذکور در سند کافی یافت نشد، بلکه از جهت طبقه هم سازگاری ندارد؛ زیرا در [[سند روایت]] کافی مرحوم [[کلینی]] با سه واسطه از وی نقل کرده، در حالی که مترجم له که در [[اسناد روایات]] [[شیخ صدوق]] یاد شده، مرحوم شیخ صدوق گاه با دو واسطه و گاه با یک واسطه از وی [[روایت]] کرده است. | دلیل و شاهدی برای [[اثبات]] [[اتحاد]] مترجم له با عنوان مذکور در سند کافی یافت نشد، بلکه از جهت طبقه هم سازگاری ندارد؛ زیرا در [[سند روایت]] کافی مرحوم [[کلینی]] با سه واسطه از وی نقل کرده، در حالی که مترجم له که در [[اسناد روایات]] [[شیخ صدوق]] یاد شده، مرحوم شیخ صدوق گاه با دو واسطه و گاه با یک واسطه از وی [[روایت]] کرده است. | ||
اتحاد مترجم له با ابراهیم بن محمد بن هارون تمیمی بعید نیست، چون از جهت طبقه ظاهراً مشکلی ندارند؛ مؤید اتحاد، عبارت یادشده ابن حجر عسقلانی است: {{عربی|و کان ضعیفاً متشیعاً}}.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۵۰۲.</ref> | اتحاد مترجم له با ابراهیم بن محمد بن هارون تمیمی بعید نیست، چون از جهت طبقه ظاهراً مشکلی ندارند؛ مؤید اتحاد، عبارت یادشده ابن حجر عسقلانی است: {{عربی|و کان ضعیفاً متشیعاً}}.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۵۰۲.</ref> | ||
==طبقه [[راوی]]== | == طبقه [[راوی]] == | ||
بر اساس مطالب گذشته، اطلاعی از طبقه راوی در دست نیست، جز اینکه در اسناد روایات، از جمله [[حدیث]] مورد بحث، وی با دو واسطه از [[امام رضا]]{{ع}} روایت نقل کرده و افرادی مانند [[ابوسعید نسوی]]<ref>تفسیر کنز الدقائق، ج۱، ص۳۲۲.</ref> و [[احمد بن ابراهیم بن بکر خوری]] (الخوزی)<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۱، ص۱۴۰، ح۳۹.</ref> از وی [[روایت]] و ایشان از [[احمد بن الفضل بلخی]] ([[أبوالفضل]]) <ref>تفسیر کنز الدقائق، ج۱، ص۳۲۲.</ref> و [[جعفر بن محمد بن زیاد فقیه خوری]]<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۹، ح۲۳.</ref> روایت نقل کرده است.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۵۰۲-۵۰۳.</ref> | بر اساس مطالب گذشته، اطلاعی از طبقه راوی در دست نیست، جز اینکه در اسناد روایات، از جمله [[حدیث]] مورد بحث، وی با دو واسطه از [[امام رضا]] {{ع}} روایت نقل کرده و افرادی مانند [[ابوسعید نسوی]]<ref>تفسیر کنز الدقائق، ج۱، ص۳۲۲.</ref> و [[احمد بن ابراهیم بن بکر خوری]] (الخوزی)<ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۱، ص۱۴۰، ح۳۹.</ref> از وی [[روایت]] و ایشان از [[احمد بن الفضل بلخی]] ([[أبوالفضل]]) <ref>تفسیر کنز الدقائق، ج۱، ص۳۲۲.</ref> و [[جعفر بن محمد بن زیاد فقیه خوری]]<ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۲، ص۹، ح۲۳.</ref> روایت نقل کرده است.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۵۰۲-۵۰۳.</ref> | ||
==جایگاه [[حدیثی]] [[راوی]]== | == جایگاه [[حدیثی]] [[راوی]] == | ||
ستایشی از ابراهیم بن محمد بن هارون در [[کتب رجالی]] متقدم [[شیعه]] دیده نمی‌شود و تنها [[رجالیان]] متأخری همانند [[محقق اردبیلی]]<ref>{{عربی|ابراهیم بن محمد بن هارون روی صالح بن سعید عنه عن أبی جعفر{{ع}}فی [فی] فی باب الدعاء للعلل والأمراض}}؛ (جامع الرواة، ج۱، ص۳۳).</ref>، [[آیت‌الله]] خویی<ref>ر. ک: معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۶۲، ش۲۷۸.</ref>، [[علامه مامقانی]]<ref>ر.ک: تنقیح المقال، ج۴، ص۳۵۸، ش۵۵۱.</ref> و مرحوم [[نمازی شاهرودی]]<ref>ر.ک: مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۰۵، ش۴۸۹.</ref> نام وی را به جهت آنکه در [[سند روایت]] کافی قرار گرفته، ثبت کرده‌اند، که اتحادش را با مترجم له منتفی دانستیم؛ لکن دو نکته درباره مترجم له یادآوری می‌شود: | ستایشی از ابراهیم بن محمد بن هارون در [[کتب رجالی]] متقدم [[شیعه]] دیده نمی‌شود و تنها [[رجالیان]] متأخری همانند [[محقق اردبیلی]]<ref>{{عربی|ابراهیم بن محمد بن هارون روی صالح بن سعید عنه عن أبی جعفر {{ع}}فی [فی] فی باب الدعاء للعلل والأمراض}}؛ (جامع الرواة، ج۱، ص۳۳).</ref>، [[آیت‌الله]] خویی<ref>ر. ک: معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۶۲، ش۲۷۸.</ref>، [[علامه مامقانی]]<ref>ر. ک: تنقیح المقال، ج۴، ص۳۵۸، ش۵۵۱.</ref> و مرحوم [[نمازی شاهرودی]]<ref>ر. ک: مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۰۵، ش۴۸۹.</ref> نام وی را به جهت آنکه در [[سند روایت]] کافی قرار گرفته، ثبت کرده‌اند، که اتحادش را با مترجم له منتفی دانستیم؛ لکن دو نکته درباره مترجم له یادآوری می‌شود: | ||
# [[شیخ صدوق]] با واسطه از ایشان در حدود (۱۸۷) روایت نقل کرده است<ref>ر.ک: عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۲۴ - ۴۹ {{عربی|باب ما جاء عن الرضا{{ع}} من الأخبار المجموعة}}، ح۴ - ۱۹۰.</ref>. | # [[شیخ صدوق]] با واسطه از ایشان در حدود (۱۸۷) روایت نقل کرده است<ref>ر. ک: عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۲، ص۲۴ - ۴۹ {{عربی|باب ما جاء عن الرضا {{ع}} من الأخبار المجموعة}}، ح۴ - ۱۹۰.</ref>. | ||
#بر پایه بررسی مضامین [[روایات]] ایشان، برخی از آنها درباره [[فضائل اهل بیت]]{{عم}} به ویژه [[برتری]] [[حضرت]] [[امیر مؤمنان]]، علی{{ع}} و [[لعن]] و [[عذاب]] [[دشمنان اهل بیت]]{{عم}} به خصوص [[قاتلان]] أبی عبدالله الحسین{{ع}} است؛ مانند:{{متن حدیث|وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ. وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} إِنَّ قَاتِلَ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ{{ع}} فِي تَابُوتٍ مِنْ نَارٍ عَلَيْهِ نِصْفُ عَذَابِ أَهْلِ الدُّنْيَا وَ قَدْ شُدَّتْ يَدَاهُ وَ رِجْلَاهُ بِسَلَاسِلَ مِنْ نَارٍ مُنَكَّسٌ فِي النَّارِ حَتَّى يَقَعَ فِي قَعْرِ جَهَنَّمَ وَ لَهُ رِيحٌ يَتَعَوَّذُ أَهْلُ النَّارِ إِلَى رَبِّهِمْ مِنْ شِدَّةِ نَتْنِهِ وَ هُوَ فِيهَا خَالِدٌ ذَائِقُ الْعَذَابِ الْأَلِيمِ مَعَ جَمِيعِ مَنْ شَايَعَ عَلَى قَتْلِهِ {{متن قرآن|كُلَّمَا نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ}}<ref>آنان را که به آیات ما کفر ورزیدند به زودی در آتشی (دردناک) می‌افکنیم؛ هرگاه که پوست تنشان بریان گردد بر آنان پوست‌هایی تازه جایگزین می‌گردانیم تا عذاب را بچشند؛ بی‌گمان خداوند پیروزمندی فرزانه است سوره نساء، آیه ۵۶.</ref> بَدَّلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيْهِمُ الْجُلُودَ حَتَّى يَذُوقُوا الْعَذَابَ الْأَلِيمَ لا يُفَتَّرُ عَنْهُمْ سَاعَةً وَ يُسْقَوْنَ مِنْ حَمِيمِ جَهَنَّمَ فَالْوَيْلُ لَهُمْ مِنْ عَذَابِ اللَّهِ تَعَالَى فِي النَّارِ}}<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۴۷، ح۱۷۸ و ۱۸۳.</ref><ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۵۰۳-۵۰۴.</ref> | # بر پایه بررسی مضامین [[روایات]] ایشان، برخی از آنها درباره [[فضائل اهل بیت]] {{عم}} به ویژه [[برتری]] [[حضرت]] [[امیر مؤمنان]]، علی {{ع}} و [[لعن]] و [[عذاب]] [[دشمنان اهل بیت]] {{عم}} به خصوص [[قاتلان]] أبی عبدالله الحسین {{ع}} است؛ مانند:{{متن حدیث|وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ {{صل}} مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ. وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ {{صل}} إِنَّ قَاتِلَ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ {{ع}} فِي تَابُوتٍ مِنْ نَارٍ عَلَيْهِ نِصْفُ عَذَابِ أَهْلِ الدُّنْيَا وَ قَدْ شُدَّتْ يَدَاهُ وَ رِجْلَاهُ بِسَلَاسِلَ مِنْ نَارٍ مُنَكَّسٌ فِي النَّارِ حَتَّى يَقَعَ فِي قَعْرِ جَهَنَّمَ وَ لَهُ رِيحٌ يَتَعَوَّذُ أَهْلُ النَّارِ إِلَى رَبِّهِمْ مِنْ شِدَّةِ نَتْنِهِ وَ هُوَ فِيهَا خَالِدٌ ذَائِقُ الْعَذَابِ الْأَلِيمِ مَعَ جَمِيعِ مَنْ شَايَعَ عَلَى قَتْلِهِ {{متن قرآن|كُلَّمَا نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ}}<ref>آنان را که به آیات ما کفر ورزیدند به زودی در آتشی (دردناک) می‌افکنیم؛ هرگاه که پوست تنشان بریان گردد بر آنان پوست‌هایی تازه جایگزین می‌گردانیم تا عذاب را بچشند؛ بی‌گمان خداوند پیروزمندی فرزانه است سوره نساء، آیه ۵۶.</ref> بَدَّلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيْهِمُ الْجُلُودَ حَتَّى يَذُوقُوا الْعَذَابَ الْأَلِيمَ لا يُفَتَّرُ عَنْهُمْ سَاعَةً وَ يُسْقَوْنَ مِنْ حَمِيمِ جَهَنَّمَ فَالْوَيْلُ لَهُمْ مِنْ عَذَابِ اللَّهِ تَعَالَى فِي النَّارِ}}<ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۲، ص۴۷، ح۱۷۸ و ۱۸۳.</ref><ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۵۰۳-۵۰۴.</ref> | ||
== منابع == | == منابع == | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۲ فوریهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۰۱
ابراهیم بن محمد بن هارون از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ابراهیم بن محمد بن هارون در تراجم و رجال - پرسش مرتبط نداردمقدمه
ابراهیم بن محمد ابن هارون[۱] در سند ۱ روایت تفسیر کنز الدقائق و به نقل از عیون أخبار الرضا (ع) یاد شده:
«حَدَّثَنَا أَبُو الْحَسَنِ مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِسْحَاقَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو سَعِيدٍ النَّسَوِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ أَبُو الْفَضْلِ الْبَلْخِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي خَالُ يَحْيَى بْنِ سَعِيدٍ الْبَلْخِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا (ع) عَنْ أَبِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ أَبِيهِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (ع): قَالَ: بَيْنَمَا أَنَا أَمْشِي مَعَ النَّبِيِّ (ص) فِي بَعْضِ طُرُقَاتِ الْمَدِينَةِ إِذْ لَقِيَنَا شَيْخٌ طَوِيلٌ كَثُّ اللِّحْيَةِ بَعِيدُ مَا بَيْنَ الْمَنْكِبَيْنِ فَسَلَّمَ عَلَى النَّبِيِّ (ص) وَ رَحَّبَ بِهِ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَيَّ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا رَابِعَ الْخُلَفَاءِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ أَ لَيْسَ كَذَلِكَ هُوَ يَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ (ص) بَلَى...»[۲][۳]
ابراهیم بن محمد بن هارون یا ابراهیم بن محمد بن مروان
سند این روایت در دیگر منابع روایی، مانند عیون أخبار الرضا (ع)[۴]، بحارالأنوار[۵]، البرهان فی تفسیر القرآن[۶] و تفسیر نورالثقلین[۷]، همانند تفسیر کنز الدقائق به صورت ابراهیم بن محمد بن هارون ذکر شده؛ تنها در یک نسخه از کتاب عیون أخبار الرضا (ع) ابراهیم بن محمد بن مروان آمده است[۸]. در کتاب اثباة الهداة بالنصوص و المعجزات نام ابراهیم بن مروان در سند روایت، ثبت شده[۹]، چنان که در بعضی اسناد به صورت مقلوب یاد شده است[۱۰][۱۱]
تحقیق
گرچه هر دو عنوان در کتب رجالی اهل سنت ذکر شده[۱۲]، در اسناد روایات شیخ صدوق در عیون أخبار الرضا (ع) و توحید واقع شده، از ملاحظه راوی و مروی عنه، فهمیده می‌شود که دو عنوان ابراهیم بن محمد بن مروان و ابراهیم بن محمد بن هارون با یکدیگر متحد هستند و تصحیف در یکی از آن دو رخ داده است[۱۳][۱۴]
اتحاد مترجم له با ابراهیم بن محمد بن هارون تمیمی
بعضی از رجالیان، با تصریح به اتحاد راوی مورد بحث، با ابراهیم بن محمد بن هارون که در سند یک روایت کتاب کافی[۱۵] قرار گرفته، مقصود از آن را ابراهیم بن محمد بن هارون تمیمی دانستند که در کتب رجالی اهل سنت ذکر شده است[۱۶].
ابن حجر عسقلانی، به نقل از مسلمة بن قاسم[۱۷]: إبراهیم بن محمد بن هارون التمیمی، همدانی سکن عبادان کتبت عنه شیئاً یسیراً و کان ضعیفاً متشیعاً یجالس أهل البدع و کان صدوقاً[۱۸][۱۹]
تحقیق
دلیل و شاهدی برای اثبات اتحاد مترجم له با عنوان مذکور در سند کافی یافت نشد، بلکه از جهت طبقه هم سازگاری ندارد؛ زیرا در سند روایت کافی مرحوم کلینی با سه واسطه از وی نقل کرده، در حالی که مترجم له که در اسناد روایات شیخ صدوق یاد شده، مرحوم شیخ صدوق گاه با دو واسطه و گاه با یک واسطه از وی روایت کرده است.
اتحاد مترجم له با ابراهیم بن محمد بن هارون تمیمی بعید نیست، چون از جهت طبقه ظاهراً مشکلی ندارند؛ مؤید اتحاد، عبارت یادشده ابن حجر عسقلانی است: و کان ضعیفاً متشیعاً.[۲۰]
طبقه راوی
بر اساس مطالب گذشته، اطلاعی از طبقه راوی در دست نیست، جز اینکه در اسناد روایات، از جمله حدیث مورد بحث، وی با دو واسطه از امام رضا (ع) روایت نقل کرده و افرادی مانند ابوسعید نسوی[۲۱] و احمد بن ابراهیم بن بکر خوری (الخوزی)[۲۲] از وی روایت و ایشان از احمد بن الفضل بلخی (أبوالفضل) [۲۳] و جعفر بن محمد بن زیاد فقیه خوری[۲۴] روایت نقل کرده است.[۲۵]
جایگاه حدیثی راوی
ستایشی از ابراهیم بن محمد بن هارون در کتب رجالی متقدم شیعه دیده نمی‌شود و تنها رجالیان متأخری همانند محقق اردبیلی[۲۶]، آیت‌الله خویی[۲۷]، علامه مامقانی[۲۸] و مرحوم نمازی شاهرودی[۲۹] نام وی را به جهت آنکه در سند روایت کافی قرار گرفته، ثبت کرده‌اند، که اتحادش را با مترجم له منتفی دانستیم؛ لکن دو نکته درباره مترجم له یادآوری می‌شود:
- شیخ صدوق با واسطه از ایشان در حدود (۱۸۷) روایت نقل کرده است[۳۰].
- بر پایه بررسی مضامین روایات ایشان، برخی از آنها درباره فضائل اهل بیت (ع) به ویژه برتری حضرت امیر مؤمنان، علی (ع) و لعن و عذاب دشمنان اهل بیت (ع) به خصوص قاتلان أبی عبدالله الحسین (ع) است؛ مانند:«وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ. وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) إِنَّ قَاتِلَ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ (ع) فِي تَابُوتٍ مِنْ نَارٍ عَلَيْهِ نِصْفُ عَذَابِ أَهْلِ الدُّنْيَا وَ قَدْ شُدَّتْ يَدَاهُ وَ رِجْلَاهُ بِسَلَاسِلَ مِنْ نَارٍ مُنَكَّسٌ فِي النَّارِ حَتَّى يَقَعَ فِي قَعْرِ جَهَنَّمَ وَ لَهُ رِيحٌ يَتَعَوَّذُ أَهْلُ النَّارِ إِلَى رَبِّهِمْ مِنْ شِدَّةِ نَتْنِهِ وَ هُوَ فِيهَا خَالِدٌ ذَائِقُ الْعَذَابِ الْأَلِيمِ مَعَ جَمِيعِ مَنْ شَايَعَ عَلَى قَتْلِهِ ﴿كُلَّمَا نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ﴾[۳۱] بَدَّلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيْهِمُ الْجُلُودَ حَتَّى يَذُوقُوا الْعَذَابَ الْأَلِيمَ لا يُفَتَّرُ عَنْهُمْ سَاعَةً وَ يُسْقَوْنَ مِنْ حَمِيمِ جَهَنَّمَ فَالْوَيْلُ لَهُمْ مِنْ عَذَابِ اللَّهِ تَعَالَى فِي النَّارِ»[۳۲][۳۳]
منابع
پانویس
- ↑ ر. ک: أ. منابع شیعی: جامع الرواة، ج۱، ص۳۳؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۰۵، ش۴۸۹؛ معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۶۲، ش۲۷۸. ب. منابع سنی: لسان المیزان، ج۱، ص۹۵، ش۲۷۹.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۱، ص۳۲۲ به گزارش از عیون أخبار الرضا (ع)، ج۲، ص۹ - ۱۰، ح۲۳.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۴۹۹.
- ↑ عیون أخبار الرضا (ع)، ج۲، ص۹، ح۲۳.
- ↑ بحار الأنوار، ج۳۶، ص۴۱۷، ح۲.
- ↑ البرهان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۷۳۵، ح۴۴۳۱.
- ↑ تفسیر نورالثقلین، ج۱، ص۴۸، ح۷۳.
- ↑ عیون اخبار الرضا (ع)، ج۲، پانوشت ص۹.
- ↑ ر. ک: اثباة الهداه، ج۳، ص۳۰، ح۱۰۸.
- ↑ «... وَ حَدَّثَنَا أَبُو مَنْصُورٍ أَحْمَدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ بَكْرٍ الْخُورِيُّ بِنَيْسَابُورَ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو إِسْحَاقَ إِبْرَاهِيمُ بْنُ هَارُونَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْخُورِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ زِيَادٍ الْفَقِيهُ الْخُورِيُّ بِنَيْسَابُورَ»؛ (عیون اخبار الرضا (ع)، ج۲، ص۲۴ - ۲۵، ح۴)؛ «... وَ حَدَّثَنَا أَبُو مَنْصُورٍ أَحْمَدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ بَكْرٍ الْخُوزِيُّ بِنَيْسَابُورَ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو إِسْحَاقَ إِبْرَاهِيمُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ الْخُوزِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ زِيَادٍ الْفَقِيهُ الْخُوزِيُّ»؛ (بحار الأنوار، ج۱، ص۵۱).
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۴۹۹-۵۰۰.
- ↑ إبراهیم بن محمد بن مروان بن هشام، أبو إسحاق المعروف بالعتیق؛ (تاریخ بغداد، ج۶، ص۱۵۰، ش۳۱۸۹)؛ ابراهیم بن محمد بن هارون التمیمی (لسان المیزان، ج۱، ص۹۵، ش۲۷۹)؛ أبو إسحاق إبراهیم بن محمد بن هارون بن حمد بن سلمة الملاحمی، من أهل بخاری؛ (الأنساب، ج۵، ص۴۲۲).
- ↑ «حَدَّثَنَا أَبُو مَنْصُورٍ أَحْمَدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ بَكْرٍ الْخُوزِيُّ بِنَيْسَابُورَ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو إِسْحَاقَ إِبْرَاهِيمُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ الْخُوزِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ زِيَادٍ الْفَقِيهُ الْخُوزِيُّ...»؛ (عیون أخبار الرضا (ع)، ج۱، ص۱۴۰، ح۳۹)؛ حدثنا أبومنصور أحمد بن إبراهیم بن بکر الخوری بنیسابور قال حدثنا أبو إسحاق إبراهیم بن محمد بن هارون الخوری قال حدثنا جعفر بن محمد بن زیاد الفقیه الخوری...؛ (التوحید، ص۲۲، ح۱۷).
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۵۰۰-۵۰۱.
- ↑ «مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ أَبُو الْعَبَّاسِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ صَالِحِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ أَنَّهُ كَتَبَ إِلَى أَبِي جَعْفَرٍ (ع) يَسْأَلُهُ عُوذَةً لِلرِّيَاحِ الَّتِي تَعْرِضُ لِلصِّبْيَانِ...»؛ الکافی، ج۲، ص۵۷۲، ح۱۰).
- ↑ إبراهیم بن محمد بن هارون التمیمی الخوزی العبادانی الهمدانی أبو إسحاق: لم یذکروه. وقع فی طریق الکلینی فی الکافی (ج ۲، ص۵۷۲){{عربی|... عن صالح بن سعید، عنه، أنه کتب إلی أبی جعفر (ع) و روی الصدوق فی التوحید (باب ۱، ص۲۲، ح۱۷) عن أحمد بن إبراهیم بن بکیر الخوزی، عنه، عن جعفر بن محمد بن زیاد الفقیه الخوری... ؛ (مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۰۵، ش۴۸۹)
- ↑ مسلمة بن القاسم ابن إبراهیم المحدث الرحال، أبوالقاسم الأندلسی القرطبی... ؛ قال ابن الفرضی: توفی سنة ثلاث و خمسین و ثلاث مئة. قلت: أراه کان من أبناء الستین؛ (سیر اعلام النبلاء، ج۱۶، ص۱۱۰، ش۷۵).
- ↑ لسان المیزان، ج۱، ص۹۵، ش۲۷۹.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۵۰۱-۵۰۲.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۵۰۲.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۱، ص۳۲۲.
- ↑ عیون أخبار الرضا (ع)، ج۱، ص۱۴۰، ح۳۹.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۱، ص۳۲۲.
- ↑ عیون أخبار الرضا (ع)، ج۲، ص۹، ح۲۳.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۵۰۲-۵۰۳.
- ↑ ابراهیم بن محمد بن هارون روی صالح بن سعید عنه عن أبی جعفر (ع)فی [فی] فی باب الدعاء للعلل والأمراض؛ (جامع الرواة، ج۱، ص۳۳).
- ↑ ر. ک: معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۶۲، ش۲۷۸.
- ↑ ر. ک: تنقیح المقال، ج۴، ص۳۵۸، ش۵۵۱.
- ↑ ر. ک: مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۰۵، ش۴۸۹.
- ↑ ر. ک: عیون أخبار الرضا (ع)، ج۲، ص۲۴ - ۴۹ باب ما جاء عن الرضا (ع) من الأخبار المجموعة، ح۴ - ۱۹۰.
- ↑ آنان را که به آیات ما کفر ورزیدند به زودی در آتشی (دردناک) می‌افکنیم؛ هرگاه که پوست تنشان بریان گردد بر آنان پوست‌هایی تازه جایگزین می‌گردانیم تا عذاب را بچشند؛ بی‌گمان خداوند پیروزمندی فرزانه است سوره نساء، آیه ۵۶.
- ↑ عیون أخبار الرضا (ع)، ج۲، ص۴۷، ح۱۷۸ و ۱۸۳.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۵۰۳-۵۰۴.