ابراهیم بن محمد بن هارون در تراجم و رجال

این مدخل زیرشاخهٔ بحث ابراهیم بن محمد بن هارون است. ابراهیم بن محمد بن هارون از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ابراهیم بن محمد بن هارون در تراجم و رجال - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

ابراهیم بن محمد ابن هارون در سند ۱ روایت تفسیر کنز الدقائق و به نقل از عیون أخبار الرضا (ع) یاد شده: «فی عیون الاخبار: حَدَّثَنَا أَبُو الْحَسَنِ مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِسْحَاقَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو سَعِيدٍ النَّسَوِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ أَبُو الْفَضْلِ الْبَلْخِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي خَالُ يَحْيَى بْنِ سَعِيدٍ الْبَلْخِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا (ع) عَنْ أَبِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ أَبِيهِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (ع): قَالَ: بَيْنَمَا أَنَا أَمْشِي مَعَ النَّبِيِّ (ص) فِي بَعْضِ طُرُقَاتِ الْمَدِينَةِ إِذْ لَقِيَنَا شَيْخٌ طَوِيلٌ كَثُّ اللِّحْيَةِ بَعِيدُ مَا بَيْنَ الْمَنْكِبَيْنِ فَسَلَّمَ عَلَى النَّبِيِّ (ص) وَ رَحَّبَ بِهِ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَيَّ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا رَابِعَ الْخُلَفَاءِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ أَ لَيْسَ كَذَلِكَ هُوَ يَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ (ص) بَلَى...»

ابراهیم بن محمد بن هارون یا ابراهیم بن محمد بن مروان

سند این روایت در دیگر منابع روایی، مانند عیون أخبار الرضا (ع)، بحارالأنوار، البرهان فی تفسیر القرآن و تفسیر نورالثقلین، همانند تفسیر کنز الدقائق به صورت ابراهیم بن محمد بن هارون ذکر شده؛ تنها در یک نسخه از کتاب عیون أخبار الرضا (ع) ابراهیم بن محمد بن مروان آمده است. در کتاب اثباة الهداة بالنصوص و المعجزات نام ابراهیم بن مروان در سند روایت، ثبت شده، چنان که در بعضی اسناد به صورت مقلوب یاد شده است

تحقیق

گرچه هر دو عنوان در کتب رجالی اهل سنت ذکر شده، در اسناد روایات شیخ صدوق در عیون أخبار الرضا (ع) و توحید واقع شده، از ملاحظه راوی و مروی عنه، فهمیده می‌شود که دو عنوان ابراهیم بن محمد بن مروان و ابراهیم بن محمد بن هارون با یکدیگر متحد هستند و تصحیف در یکی از آن دو رخ داده است

اتحاد مترجم له با ابراهیم بن محمد بن هارون تمیمی

بعضی از رجالیان، با تصریح به اتحاد راوی مورد بحث، با ابراهیم بن محمد بن هارون که در سند یک روایت کتاب کافی قرار گرفته، مقصود از آن را ابراهیم بن محمد بن هارون تمیمی دانستند که در کتب رجالی اهل سنت ذکر شده است.

ابن حجر عسقلانی، به نقل از مسلمة بن قاسم: إبراهیم بن محمد بن هارون التمیمی، همدانی سکن عبادان کتبت عنه شیئاً یسیراً و کان ضعیفاً متشیعاً یجالس أهل البدع و کان صدوقاً

تحقیق

دلیل و شاهدی برای اثبات اتحاد مترجم له با عنوان مذکور در سند کافی یافت نشد، بلکه از جهت طبقه هم سازگاری ندارد؛ زیرا در سند روایت کافی مرحوم کلینی با سه واسطه از وی نقل کرده، در حالی که مترجم له که در اسناد روایات شیخ صدوق یاد شده، مرحوم شیخ صدوق گاه با دو واسطه و گاه با یک واسطه از وی روایت کرده است.

اتحاد مترجم له با ابراهیم بن محمد بن هارون تمیمی بعید نیست، چون از جهت طبقه ظاهراً مشکلی ندارند؛ مؤید اتحاد، عبارت یادشده ابن حجر عسقلانی است: و کان ضعیفاً متشیعاً.

طبقه راوی

بر اساس مطالب گذشته، اطلاعی از طبقه راوی در دست نیست، جز اینکه در اسناد روایات، از جمله حدیث مورد بحث، وی با دو واسطه از امام رضا (ع) روایت نقل کرده و افرادی مانند ابوسعید نسوی و احمد بن ابراهیم بن بکر خوری (الخوزی) از وی روایت و ایشان از احمد بن الفضل بلخی (أبوالفضل) و جعفر بن محمد بن زیاد فقیه خوری روایت نقل کرده است.

جایگاه حدیثی راوی

ستایشی از ابراهیم بن محمد بن هارون در کتب رجالی متقدم شیعه دیده نمی‌شود و تنها رجالیان متأخری همانند محقق اردبیلی، آیت‌الله خویی، علامه مامقانی و مرحوم نمازی شاهرودی نام وی را به جهت آنکه در سند روایت کافی قرار گرفته، ثبت کرده‌اند، که اتحادش را با مترجم له منتفی دانستیم؛ لکن دو نکته درباره مترجم له یادآوری می‌شود:

1. شیخ صدوق با واسطه از ایشان در حدود (۱۸۷) روایت نقل کرده است.
2. بر پایه بررسی مضامین روایات ایشان، برخی از آنها درباره فضائل اهل بیت (ع) به ویژه برتری حضرت امیر مؤمنان، علی (ع) و لعن و عذاب دشمنان اهل بیت (ع) به خصوص قاتلان أبی عبدالله الحسین (ع) است؛ مانند:«وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ. وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) إِنَّ قَاتِلَ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ (ع) فِي تَابُوتٍ مِنْ نَارٍ عَلَيْهِ نِصْفُ عَذَابِ أَهْلِ الدُّنْيَا وَ قَدْ شُدَّتْ يَدَاهُ وَ رِجْلَاهُ بِسَلَاسِلَ مِنْ نَارٍ مُنَكَّسٌ فِي النَّارِ حَتَّى يَقَعَ فِي قَعْرِ جَهَنَّمَ وَ لَهُ رِيحٌ يَتَعَوَّذُ أَهْلُ النَّارِ إِلَى رَبِّهِمْ مِنْ شِدَّةِ نَتْنِهِ وَ هُوَ فِيهَا خَالِدٌ ذَائِقُ الْعَذَابِ الْأَلِيمِ مَعَ جَمِيعِ مَنْ شَايَعَ عَلَى قَتْلِهِ كُلَّمَا نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيْهِمُ الْجُلُودَ حَتَّى يَذُوقُوا الْعَذَابَ الْأَلِيمَ لا يُفَتَّرُ عَنْهُمْ سَاعَةً وَ يُسْقَوْنَ مِنْ حَمِيمِ جَهَنَّمَ فَالْوَيْلُ لَهُمْ مِنْ عَذَابِ اللَّهِ تَعَالَى فِي النَّارِ»

منابع

1. جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری ج۱