آیه تطهیر از دیدگاه اهل سنت: تفاوت میان نسخه‌ها
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
| موضوع مرتبط = آیه تطهیر | | موضوع مرتبط = آیه تطهیر | ||
| عنوان مدخل = آیه تطهیر | | عنوان مدخل = آیه تطهیر | ||
| مداخل مرتبط = [[آیه تطهیر در | | مداخل مرتبط = [[آیه تطهیر در تفسیر و علوم قرآنی]] - [[آیه تطهیر در کلام اسلامی]] - [[آیه تطهیر در معارف و سیره حسینی]] - [[آیه تطهیر در معارف و سیره رضوی]] - [[آیه تطهیر از دیدگاه اهل سنت]] | ||
| پرسش مرتبط = | | پرسش مرتبط = | ||
}} | }} | ||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
==اهل بیت پیامبر== | ==اهل بیت پیامبر== | ||
{{اصلی|اهل بیت}} | {{اصلی|اهل بیت}} | ||
واژه «[[اهل البیت]]» دو بار در [[قرآن کریم]] ذکر شده است<ref>احزاب، آیه ۳۳؛ هود، آیه ۷۳.</ref>. یک بار برای [[خاندان ابراهیم]]{{ع}} و مرتبه دیگر [[آیه ۳۳ سوره احزاب]] است. در آخر این [[آیه]]، [[خداوند]] از [[اراده]] خود بر | واژه «[[اهل البیت]]» دو بار در [[قرآن کریم]] ذکر شده است<ref>احزاب، آیه ۳۳؛ هود، آیه ۷۳.</ref>. یک بار برای [[خاندان ابراهیم]]{{ع}} و مرتبه دیگر [[آیه ۳۳ سوره احزاب]] است. در آخر این [[آیه]]، [[خداوند]] از [[اراده]] خود بر تطهیر اهل البیت خبر می‌دهد. در طول [[تاریخ]] [[دانشمندان علوم اسلامی]] از جنبه‌های مختلف این آیه را بررسی کرده‌اند که یکی از این جنبه‌ها و زوایا، تعیین مصداق برای [[اهل بیت]] است که [[عصمت]]، [[امامت]] و در نتیجه [[مرجعیت دینی]] آنها را ثابت می‌کند<ref>[[مهدی سازندگی|سازندگی، مهدی]]، [[عصمت پیامبران اولوالعزم در دائرةالمعارف قرآن لیدن (کتاب)|عصمت پیامبران اولوالعزم در دائرةالمعارف قرآن لیدن]]، ص ۲۵۱.</ref>. | ||
== [[اهل سنت]] و مصداق اهل البیت در آیه تطهیر == | == [[اهل سنت]] و مصداق اهل البیت در آیه تطهیر == | ||
# [[اهل بیت]] کسانی‌اند که [[پیامبر]] {{صل}} آنان را در خانه [[ام سلمه]] زیر عبای خود گرد‌آورد و در [[حق]] آنان [[دعا]] کرد؛ یعنی [[امام علی]]، [[فاطمه]] {{س}}، [[امام حسن]] و [[امام حسین]] {{ع}}. این قول را بسیاری از | {{اصلی|مصداق‌شناسی اهل بیت از دیدگاه اهل سنت}} | ||
# دیدگاهی شاذ از [[عکرمه]]، | # [[اهل بیت]] کسانی‌اند که [[پیامبر]] {{صل}} آنان را در خانه [[ام سلمه]] زیر عبای خود گرد‌آورد و در [[حق]] آنان [[دعا]] کرد؛ یعنی [[امام علی]]، [[فاطمه]] {{س}}، [[امام حسن]] و [[امام حسین]] {{ع}}. این قول را بسیاری از عالمان اهل سنت برگزیده‌اند. | ||
# اینکه [[اهل‌بیت]]، افزون بر همسران، شامل [[پیامبر اکرم]] {{صل}}، [[حضرت علی]]، [[فاطمه]]، [[حسن]] و [[حسین]] {{عم}} نیز می‌شود<ref>جامع البیان، ج۲۲، ص۶؛ التفسیر الکبیر، ج۲۵، ص۱۶۸؛ تفسیر ابن کثیر، ج۶، ص۳۶۵.</ref>. [[شاهد]] این نظر، | # دیدگاهی شاذ از [[عکرمه]]، عروه و مقاتل نقل شده که مقصود از اهل بیت را فقط [[همسران پیامبر]] دانسته‌اند<ref>أسباب النزول، ص۳۶۸؛ مجمع البیان، ج۸، ص۵۵۹؛ الجامع الأحکام القرآن، ج۱۴، ص۱۸۲.</ref>. [[ابن‌تیمیه]] نیز بر این نظریه اصرار دارد<ref>المنتقی من منهاج الاعتدال، ص۱۸۰.</ref>. | ||
# اینکه [[اهل‌بیت]]، افزون بر همسران، شامل [[پیامبر اکرم]] {{صل}}، [[حضرت علی]]، [[فاطمه]]، [[حسن]] و [[حسین]] {{عم}} نیز می‌شود<ref>جامع البیان، ج۲۲، ص۶؛ التفسیر الکبیر، ج۲۵، ص۱۶۸؛ تفسیر ابن کثیر، ج۶، ص۳۶۵.</ref>. [[شاهد]] این نظر، سیاق آیات است با این بیان که [[آیات]] پیش از [[آیه تطهیر]] و آیه پس از آن به همسران پیامبر {{صل}} مربوط است، در عین حال، ضمیر {{متن قرآن|عَنْكُمْ}} نشان می‌دهد که تعدادی از مردان نیز در اهل‌بیت داخل‌اند برخی از [[اهل تسنن]] این نظر را برگزیده‌اند<ref>التفسیر الکبیر، ج۲۵، ص۱۶۸؛ الکشاف، ج۳، ص۵۳۸.</ref>. | |||
# همۀ [[خویشاوندان]] نَسَبی [[پیامبر]] {{صل}} که [[صدقه]] بر آنان [[حرام]] گردیده، [[اهل بیت]] او هستند. این قول از [[ثعلبی]] [[نقل]] شده است. | # همۀ [[خویشاوندان]] نَسَبی [[پیامبر]] {{صل}} که [[صدقه]] بر آنان [[حرام]] گردیده، [[اهل بیت]] او هستند. این قول از [[ثعلبی]] [[نقل]] شده است. | ||
# [[اهل بیت پیامبر]] کسانی‌اند که در [[زندگی]] همراه و ملازم او بودند، بنابراین، [[همسران]]، [[فرزندان]]، خدمتگزاران و [[خویشاوندان]] او را شامل می‌شود، [[محمد مصطفی]] مراغی این [[تفسیر]] را برگزیده است. | # [[اهل بیت پیامبر]] کسانی‌اند که در [[زندگی]] همراه و ملازم او بودند، بنابراین، [[همسران]]، [[فرزندان]]، خدمتگزاران و [[خویشاوندان]] او را شامل می‌شود، [[محمد مصطفی]] مراغی این [[تفسیر]] را برگزیده است. | ||
| خط ۲۱: | خط ۲۲: | ||
==اهل بیت کیستند؟== | ==اهل بیت کیستند؟== | ||
{{اصلی|مصداق‌شناسی اهل بیت}} | {{اصلی|مصداق‌شناسی اهل بیت}} | ||
با دقت در [[آیه تطهیر]] این [[پرسش]] به | با دقت در [[آیه تطهیر]] این [[پرسش]] به ذهن می‌آید که منظور از اهل بیت چه کسانی هستند؟ آیا این آیه ارتباطی به [[آیات]] قبلی<ref>از آیه ۲۸ تا مقداری از صدر آیه ۳۳ {{متن قرآن|وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَى وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِينَ الزَّكَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ}} «و در خانه‌هایتان آرام گیرید و چون خویش‌آرایی دوره جاهلیت نخستین خویش‌آرایی مکنید و نماز بپا دارید و زکات بپردازید و از خداوند و فرستاده او فرمانبرداری کنید» سوره احزاب، آیه ۳۳، خطاب درباره زنان پیامبر است.</ref> دارد که درباره [[همسران پیامبر]] نازل شده است و خطاب این آیه هم آنها را شامل می‌شود یا اینکه مقصود از اهل بیت در آیه افراد خاصی غیر از همسران پیامبر هستند؟ | ||
اصولا چند نظریه در این باره وجود دارد که [[مفسران شیعه]] با توجه به کثرت [[روایات]] موجود، [[مصداق اهل بیت]] را [[پیامبر]]{{صل}}، [[حضرت علی]]، زهرا، [[امام حسن]] و [[امام حسین]]<ref>طباطبائی، المیزان، موسوی همدانی، ج۱۶، ص۴۶۵.</ref>{{عم}} و [[فرزندان]] [[معصوم]] ایشان می‌دانند<ref>در برخی از روایات امامان معصوم{{ع}} از خود به عنوان «اهل البیت» یاد کرده‌اند. (ر. ک: طوسی، تهذیب الأحکام، ج۵، ص۲۳۲).</ref>. اما [[اهل سنت]] با توجه به اینکه در تلاش هستند تا به هر طریقی مصداق آیه را، به [[زنان پیامبر]]{{صل}} [[توسعه]] بدهند، درباره [[مصادیق اهل بیت]] چند نظریه را مطرح کرده اند: | اصولا چند نظریه در این باره وجود دارد که [[مفسران شیعه]] با توجه به کثرت [[روایات]] موجود، [[مصداق اهل بیت]] را [[پیامبر]]{{صل}}، [[حضرت علی]]، زهرا، [[امام حسن]] و [[امام حسین]]<ref>طباطبائی، المیزان، موسوی همدانی، ج۱۶، ص۴۶۵.</ref>{{عم}} و [[فرزندان]] [[معصوم]] ایشان می‌دانند<ref>در برخی از روایات امامان معصوم{{ع}} از خود به عنوان «اهل البیت» یاد کرده‌اند. (ر. ک: طوسی، تهذیب الأحکام، ج۵، ص۲۳۲).</ref>. اما [[اهل سنت]] با توجه به اینکه در تلاش هستند تا به هر طریقی مصداق آیه را، به [[زنان پیامبر]]{{صل}} [[توسعه]] بدهند، درباره [[مصادیق اهل بیت]] چند نظریه را مطرح کرده اند: | ||
#عده‌ای مثل [[عکرمه]]<ref>«عکرمه»، کسی است که مردم را به گمراهی و انحراف می‌کشاند و ذهبی او را از خوارج برشمرده است. وی در دروغ گویی به حدی رسیده بود که حتی به استاد خود ابن عباس دروغ می‌بست؛ تا این که دروغ او ضرب المثل شد. ابن سیرین، یحیی بن معین و مالک او را کذاب توصیف کرده‌اند. ابن ذویب او را غیر ثقه معرفی کرده و مالک، نقل روایت از او را حرام کرده و مسلم بن حجاج از روایات او اعراض نموده است. (ذهبی، سیر أعلام النبلاء، ج۵، ص۱۱-۳۴).</ref>، [[عروة بن زبیر]]<ref>عروه بن زبیر به بغض و دشمنی با امیرالمؤمنین عله مشهور است. عروة بن زبیر کسی است او کسی بود که بغض شدیدی نسبت به علیه داشت، به حدی که هرگاه نام آن حضرت نزد او برده می‌شد، او را ست می‌کرد. (ابن ابی الحدید، شرح ۵ نهج البلاغه، ج۴، ص۱۰۲»).</ref> و [[مقاتل]] می‌گویند منظور فقط [[همسران پیامبر]]{{صل}} است<ref>سیوطی، الدر المنثور، ج۶، ص۹۰۳.</ref>. | # عده‌ای مثل [[عکرمه]]<ref>«عکرمه»، کسی است که مردم را به گمراهی و انحراف می‌کشاند و ذهبی او را از خوارج برشمرده است. وی در دروغ گویی به حدی رسیده بود که حتی به استاد خود ابن عباس دروغ می‌بست؛ تا این که دروغ او ضرب المثل شد. ابن سیرین، یحیی بن معین و مالک او را کذاب توصیف کرده‌اند. ابن ذویب او را غیر ثقه معرفی کرده و مالک، نقل روایت از او را حرام کرده و مسلم بن حجاج از روایات او اعراض نموده است. (ذهبی، سیر أعلام النبلاء، ج۵، ص۱۱-۳۴).</ref>، [[عروة بن زبیر]]<ref>عروه بن زبیر به بغض و دشمنی با امیرالمؤمنین عله مشهور است. عروة بن زبیر کسی است او کسی بود که بغض شدیدی نسبت به علیه داشت، به حدی که هرگاه نام آن حضرت نزد او برده می‌شد، او را ست می‌کرد. (ابن ابی الحدید، شرح ۵ نهج البلاغه، ج۴، ص۱۰۲»).</ref> و [[مقاتل]] می‌گویند منظور فقط [[همسران پیامبر]]{{صل}} است<ref>سیوطی، الدر المنثور، ج۶، ص۹۰۳.</ref>. | ||
#منظور [[پیامبر]] و همسرانش و [[حضرت علی]]، زهرا، [[امام حسن]] و [[امام حسین]]{{ع}} است<ref>بیهقی، السنن الکبری، ج۲، ص۱۵۰.</ref>. | # منظور [[پیامبر]] و همسرانش و [[حضرت علی]]، زهرا، [[امام حسن]] و [[امام حسین]]{{ع}} است<ref>بیهقی، السنن الکبری، ج۲، ص۱۵۰.</ref>. | ||
#منظور کسانی است که در عرف جزو [[خاندان]] آن جناب به شمار می‌روند، چه همسرانش و چه [[خویشاوندان]] و نزدیکانش، یعنی [[آل عباس]]، [[آل عقیل]]، | # منظور کسانی است که در عرف جزو [[خاندان]] آن جناب به شمار می‌روند، چه همسرانش و چه [[خویشاوندان]] و نزدیکانش، یعنی [[آل عباس]]، [[آل عقیل]]، آل جعفر و [[آل علی]]<ref>إبن حجر هیتمی، الصواعق المحرقة علی أهل الرفض والضلال والزندقة ج۲، ص۴۲۱.</ref>. | ||
#منظور [[اهل]] [[بیت الله الحرام]] است. | # منظور [[اهل]] [[بیت الله الحرام]] است. | ||
#منظور اهل [[مسجد رسول خدا]]{{صل}} است<ref>با استفاده از ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۴۶۳.</ref>. | # منظور اهل [[مسجد رسول خدا]]{{صل}} است<ref>با استفاده از ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۴۶۳.</ref>. | ||
اکنون این [[پرسش]] مطرح است که با بررسی معروف‌ترین منابع پذیرفته شده [[اهل سنت]]، مصداق مشخص «[[اهل بیت]]» در [[آیه تطهیر]] که [[طهارت]] و [[عصمت]] دارند، چه کسانی هستند؟ | اکنون این [[پرسش]] مطرح است که با بررسی معروف‌ترین منابع پذیرفته شده [[اهل سنت]]، مصداق مشخص «[[اهل بیت]]» در [[آیه تطهیر]] که [[طهارت]] و [[عصمت]] دارند، چه کسانی هستند؟ | ||
نظریه ۳ و ۴ و ۵ در میان اهل سنت طرفداران چندانی ندارد و این سه نظریه را بیشتر آنها مطرح نکرده‌اند. در مورد نظریه اول به گفتاری از [[عکرمه]] استناد می‌کنند که در بازار فریاد می‌زد و می‌گفت: منظور از اهل بیت، فقط [[زنان پیامبر]]{{صل}} است<ref>ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج۶، ص۳۶۵</ref>. این نظریه را [[مفسران اهل سنت]] نپذیرفتند<ref>ر.ک: تفسیر القرآن العظیم، ج۶، ص۳۶۵؛ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ج۲۵، ص۱۶۸.</ref>، اضافه بر اینکه این یا [[کلام]] [[عکرمه]] است و یا او از [[ابن عباس]] نقل کرده است و در [[کتاب‌های تفسیری]] این کلام عکرمه به [[رسول خدا]]{{صل}} متصل نشده و از ایشان نقل نشده است. | نظریه ۳ و ۴ و ۵ در میان اهل سنت طرفداران چندانی ندارد و این سه نظریه را بیشتر آنها مطرح نکرده‌اند. در مورد نظریه اول به گفتاری از [[عکرمه]] استناد می‌کنند که در بازار فریاد می‌زد و می‌گفت: منظور از اهل بیت، فقط [[زنان پیامبر]]{{صل}} است<ref>ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج۶، ص۳۶۵</ref>. این نظریه را [[مفسران اهل سنت]] نپذیرفتند<ref>ر.ک: تفسیر القرآن العظیم، ج۶، ص۳۶۵؛ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ج۲۵، ص۱۶۸.</ref>، اضافه بر اینکه این یا [[کلام]] [[عکرمه]] است و یا او از [[ابن عباس]] نقل کرده است و در [[کتاب‌های تفسیری]] این کلام عکرمه به [[رسول خدا]]{{صل}} متصل نشده و از ایشان نقل نشده است. | ||
تقریبا همه | |||
#[[فخر رازی]]، [[مفاتیح الغیب]]، ج۲۵، ص۱۶۸، در بحث از [[آیه تطهیر]]؛ | تقریبا همه تفاسیر اهل سنت در کنار بیان نظریات دیگر در [[شأن نزول]] این [[آیه]] روایاتی نقل کرده‌اند که [[اهل بیت]]{{ع}} را [[پیامبر]]{{صل}}، [[حضرت علی]]، [[حضرت زهرا]]، [[امام حسن]] و [[امام حسین]]<ref>تفسیر القرآن العظیم، ج۲، ص۴۲۱.</ref>{{عم}} می‌دانند. آنان [[روایت]] مشهور [[ام سلمه]]، [[آل کساء]] (عبا) و... را نقل کرده‌اند. بنابراین همه آنان، [[پنج تن آل عبا]] را جزو اهل بیت{{عم}} می‌دانند؛ برای نمونه به برخی از تفاسیر اهل سنت که به این [[روایات]] با مضمون آنها اشاره کرده و قبول کرده‌اند، اشاره می‌شود: | ||
#[[ابن أبی حاتم]]، [[تفسیر القرآن العظیم]]، ج۹، ص۳۱۳۲، در بحث از آیه تطهیر؛ | # [[فخر رازی]]، [[مفاتیح الغیب]]، ج۲۵، ص۱۶۸، در بحث از [[آیه تطهیر]]؛ | ||
#[[نظام الدین نیشابوری]]، [[تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان]]، ج۵، ص۴۶۰، در بحث از آیه تطهیر؛ | # [[ابن أبی حاتم]]، [[تفسیر القرآن العظیم]]، ج۹، ص۳۱۳۲، در بحث از آیه تطهیر؛ | ||
#[[محمد بن جریر طبری]]، [[جامع البیان فی تفسیر القرآن]]، ج٢٢، ص۵، در بحث از آیه تطهیر؛ | # [[نظام الدین نیشابوری]]، [[تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان]]، ج۵، ص۴۶۰، در بحث از آیه تطهیر؛ | ||
#[[حسکانی]]، [[شواهد التنزیل لقواعد التفضیل]]، ج۲، ص۱۸، در بحث از آیه تطهیر وی [[احادیث]] موجود در کتب [[اهل سنت]] را در این باره به خوبی جمع‌آوری کرده است. | # [[محمد بن جریر طبری]]، [[جامع البیان فی تفسیر القرآن]]، ج٢٢، ص۵، در بحث از آیه تطهیر؛ | ||
#[[سیوطی]] [[الدر المنثور فی تفسیر المأثور]]، ج۵، ص۱۹۸، در بحث از آیه تطهیر. | # [[حسکانی]]، [[شواهد التنزیل لقواعد التفضیل]]، ج۲، ص۱۸، در بحث از آیه تطهیر وی [[احادیث]] موجود در کتب [[اهل سنت]] را در این باره به خوبی جمع‌آوری کرده است. | ||
#[[ابن جوزی]]، [[زاد المسیر فی علم التفسیر]]، ج۳، ص۴۶۲، در بحث از آیه تطهیر. | # [[سیوطی]] [[الدر المنثور فی تفسیر المأثور]]، ج۵، ص۱۹۸، در بحث از آیه تطهیر. | ||
#[[ابن عطیة]]، [[المحرر الوجیز]]، ج۵، ص۳۰۸، در بحث از آیه تطهیر. | # [[ابن جوزی]]، [[زاد المسیر فی علم التفسیر]]، ج۳، ص۴۶۲، در بحث از آیه تطهیر. | ||
#[[بیضاوی]]، [[أنوار التنزیل | # [[ابن عطیة]]، [[المحرر الوجیز]]، ج۵، ص۳۰۸، در بحث از آیه تطهیر. | ||
# [[بیضاوی]]، [[أنوار التنزیل و أسرار التأویل]]، ج۵، ص۱۲، در بحث از آیه تطهیر. | |||
# [[أبو محمد الحسین بن مسعود البغوی]] [[معالم التنزیل]]، ج۶، ص۳۵۰، در بحث از آیه تطهیر. | # [[أبو محمد الحسین بن مسعود البغوی]] [[معالم التنزیل]]، ج۶، ص۳۵۰، در بحث از آیه تطهیر. | ||
بر این اساس طرفدار هرکدام از نظریات باشیم و صرف نظر از [[اختلاف]] در [[مصادیق اهل بیت]]، همگی در این نظریه متفق القول‌اند که [[پیامبر اکرم]]{{صل}} جزو آنان است و [[عصمت]] آن حضرت در بین [[اهل سنت]] [[اجماعی]] و پذیرفته شده است | |||
بر این اساس طرفدار هرکدام از نظریات باشیم و صرف نظر از [[اختلاف]] در [[مصادیق اهل بیت]]، همگی در این نظریه متفق القول‌اند که [[پیامبر اکرم]]{{صل}} جزو آنان است و [[عصمت]] آن حضرت در بین [[اهل سنت]] [[اجماعی]] و پذیرفته شده است<ref>[[مهدی سازندگی|سازندگی، مهدی]]، [[عصمت پیامبران اولوالعزم در دائرةالمعارف قرآن لیدن (کتاب)|عصمت پیامبران اولوالعزم در دائرةالمعارف قرآن لیدن]]، ص ۲۵۱.</ref>. | |||
== منابع == | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
# [[پرونده:1379701.jpg|22px]] [[مهدی سازندگی|سازندگی، مهدی]]، [[عصمت پیامبران اولوالعزم در دائرةالمعارف قرآن لیدن (کتاب)|'''عصمت پیامبران اولوالعزم در دائرةالمعارف قرآن لیدن''']] | # [[پرونده:1379701.jpg|22px]] [[مهدی سازندگی|سازندگی، مهدی]]، [[عصمت پیامبران اولوالعزم در دائرةالمعارف قرآن لیدن (کتاب)|'''عصمت پیامبران اولوالعزم در دائرةالمعارف قرآن لیدن''']] | ||
# [[پرونده: 1100514.jpg|22px]] [[محمود سرمدی|سرمدی، محمود]]، [[آیه تطهیر - سرمدی (مقاله)|مقاله «آیه تطهیر»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه امام رضا ج۱''']] | |||
# [[پرونده:10524027.jpg|22px]] [[سید عباس صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید عباس]]، [[آیه تطهیر - صادقی فدکی (مقاله)|مقاله «آیه تطهیر»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|'''دانشنامه معاصر قرآن کریم''']] | |||
# [[پرونده:136871.jpg|22px]] [[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[ولایت و امامت در قرآن (کتاب)|'''ولایت و امامت در قرآن''']] | |||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۴۰
این مدخل زیرشاخهٔ بحث آیه تطهیر است. آیه تطهیر از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: آیه تطهیر در تفسیر و علوم قرآنی - آیه تطهیر در کلام اسلامی - آیه تطهیر در معارف و سیره حسینی - آیه تطهیر در معارف و سیره رضوی - آیه تطهیر از دیدگاه اهل سنت - پرسش مرتبط ندارداهل بیت پیامبر
واژه «اهل البیت» دو بار در قرآن کریم ذکر شده است[۱]. یک بار برای خاندان ابراهیم(ع) و مرتبه دیگر آیه ۳۳ سوره احزاب است. در آخر این آیه، خداوند از اراده خود بر تطهیر اهل البیت خبر می‌دهد. در طول تاریخ دانشمندان علوم اسلامی از جنبه‌های مختلف این آیه را بررسی کرده‌اند که یکی از این جنبه‌ها و زوایا، تعیین مصداق برای اهل بیت است که عصمت، امامت و در نتیجه مرجعیت دینی آنها را ثابت می‌کند[۲].
اهل سنت و مصداق اهل البیت در آیه تطهیر
- اهل بیت کسانی‌اند که پیامبر (ص) آنان را در خانه ام سلمه زیر عبای خود گرد‌آورد و در حق آنان دعا کرد؛ یعنی امام علی، فاطمه (س)، امام حسن و امام حسین (ع). این قول را بسیاری از عالمان اهل سنت برگزیده‌اند.
- دیدگاهی شاذ از عکرمه، عروه و مقاتل نقل شده که مقصود از اهل بیت را فقط همسران پیامبر دانسته‌اند[۳]. ابن‌تیمیه نیز بر این نظریه اصرار دارد[۴].
- اینکه اهل‌بیت، افزون بر همسران، شامل پیامبر اکرم (ص)، حضرت علی، فاطمه، حسن و حسین (ع) نیز می‌شود[۵]. شاهد این نظر، سیاق آیات است با این بیان که آیات پیش از آیه تطهیر و آیه پس از آن به همسران پیامبر (ص) مربوط است، در عین حال، ضمیر ﴿عَنْكُمْ﴾ نشان می‌دهد که تعدادی از مردان نیز در اهل‌بیت داخل‌اند برخی از اهل تسنن این نظر را برگزیده‌اند[۶].
- همۀ خویشاوندان نَسَبی پیامبر (ص) که صدقه بر آنان حرام گردیده، اهل بیت او هستند. این قول از ثعلبی نقل شده است.
- اهل بیت پیامبر کسانی‌اند که در زندگی همراه و ملازم او بودند، بنابراین، همسران، فرزندان، خدمتگزاران و خویشاوندان او را شامل می‌شود، محمد مصطفی مراغی این تفسیر را برگزیده است.
- مقصود از بیت، خانه، کعبه است و هم، مسلمانان پرهیزگار اهل بیت پیامبر(ص) هستند؛ چنانکه در قرآن آمده است: ﴿إِنْ أَوْلِيَاؤُهُ إِلَّا الْمُتَّقُونَ﴾[۷].
- مقصود از بیت، مسجدالنبی است و اهل بیت (ع) کسانی‌اند که پیامبر (ص) آنان را در مسجد ساکن نمود، سپس آنان را از مسجد بیرون کرد، ولی درب خانه‌های آنها را به سوی مسجد نبست[۸].[۹]
اهل بیت کیستند؟
با دقت در آیه تطهیر این پرسش به ذهن می‌آید که منظور از اهل بیت چه کسانی هستند؟ آیا این آیه ارتباطی به آیات قبلی[۱۰] دارد که درباره همسران پیامبر نازل شده است و خطاب این آیه هم آنها را شامل می‌شود یا اینکه مقصود از اهل بیت در آیه افراد خاصی غیر از همسران پیامبر هستند؟
اصولا چند نظریه در این باره وجود دارد که مفسران شیعه با توجه به کثرت روایات موجود، مصداق اهل بیت را پیامبر(ص)، حضرت علی، زهرا، امام حسن و امام حسین[۱۱](ع) و فرزندان معصوم ایشان می‌دانند[۱۲]. اما اهل سنت با توجه به اینکه در تلاش هستند تا به هر طریقی مصداق آیه را، به زنان پیامبر(ص) توسعه بدهند، درباره مصادیق اهل بیت چند نظریه را مطرح کرده اند:
- عده‌ای مثل عکرمه[۱۳]، عروة بن زبیر[۱۴] و مقاتل می‌گویند منظور فقط همسران پیامبر(ص) است[۱۵].
- منظور پیامبر و همسرانش و حضرت علی، زهرا، امام حسن و امام حسین(ع) است[۱۶].
- منظور کسانی است که در عرف جزو خاندان آن جناب به شمار می‌روند، چه همسرانش و چه خویشاوندان و نزدیکانش، یعنی آل عباس، آل عقیل، آل جعفر و آل علی[۱۷].
- منظور اهل بیت الله الحرام است.
- منظور اهل مسجد رسول خدا(ص) است[۱۸].
اکنون این پرسش مطرح است که با بررسی معروف‌ترین منابع پذیرفته شده اهل سنت، مصداق مشخص «اهل بیت» در آیه تطهیر که طهارت و عصمت دارند، چه کسانی هستند؟
نظریه ۳ و ۴ و ۵ در میان اهل سنت طرفداران چندانی ندارد و این سه نظریه را بیشتر آنها مطرح نکرده‌اند. در مورد نظریه اول به گفتاری از عکرمه استناد می‌کنند که در بازار فریاد می‌زد و می‌گفت: منظور از اهل بیت، فقط زنان پیامبر(ص) است[۱۹]. این نظریه را مفسران اهل سنت نپذیرفتند[۲۰]، اضافه بر اینکه این یا کلام عکرمه است و یا او از ابن عباس نقل کرده است و در کتاب‌های تفسیری این کلام عکرمه به رسول خدا(ص) متصل نشده و از ایشان نقل نشده است.
تقریبا همه تفاسیر اهل سنت در کنار بیان نظریات دیگر در شأن نزول این آیه روایاتی نقل کرده‌اند که اهل بیت(ع) را پیامبر(ص)، حضرت علی، حضرت زهرا، امام حسن و امام حسین[۲۱](ع) می‌دانند. آنان روایت مشهور ام سلمه، آل کساء (عبا) و... را نقل کرده‌اند. بنابراین همه آنان، پنج تن آل عبا را جزو اهل بیت(ع) می‌دانند؛ برای نمونه به برخی از تفاسیر اهل سنت که به این روایات با مضمون آنها اشاره کرده و قبول کرده‌اند، اشاره می‌شود:
- فخر رازی، مفاتیح الغیب، ج۲۵، ص۱۶۸، در بحث از آیه تطهیر؛
- ابن أبی حاتم، تفسیر القرآن العظیم، ج۹، ص۳۱۳۲، در بحث از آیه تطهیر؛
- نظام الدین نیشابوری، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، ج۵، ص۴۶۰، در بحث از آیه تطهیر؛
- محمد بن جریر طبری، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج٢٢، ص۵، در بحث از آیه تطهیر؛
- حسکانی، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج۲، ص۱۸، در بحث از آیه تطهیر وی احادیث موجود در کتب اهل سنت را در این باره به خوبی جمع‌آوری کرده است.
- سیوطی الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج۵، ص۱۹۸، در بحث از آیه تطهیر.
- ابن جوزی، زاد المسیر فی علم التفسیر، ج۳، ص۴۶۲، در بحث از آیه تطهیر.
- ابن عطیة، المحرر الوجیز، ج۵، ص۳۰۸، در بحث از آیه تطهیر.
- بیضاوی، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، ج۵، ص۱۲، در بحث از آیه تطهیر.
- أبو محمد الحسین بن مسعود البغوی معالم التنزیل، ج۶، ص۳۵۰، در بحث از آیه تطهیر.
بر این اساس طرفدار هرکدام از نظریات باشیم و صرف نظر از اختلاف در مصادیق اهل بیت، همگی در این نظریه متفق القول‌اند که پیامبر اکرم(ص) جزو آنان است و عصمت آن حضرت در بین اهل سنت اجماعی و پذیرفته شده است[۲۲].
منابع
پانویس
- ↑ احزاب، آیه ۳۳؛ هود، آیه ۷۳.
- ↑ سازندگی، مهدی، عصمت پیامبران اولوالعزم در دائرةالمعارف قرآن لیدن، ص ۲۵۱.
- ↑ أسباب النزول، ص۳۶۸؛ مجمع البیان، ج۸، ص۵۵۹؛ الجامع الأحکام القرآن، ج۱۴، ص۱۸۲.
- ↑ المنتقی من منهاج الاعتدال، ص۱۸۰.
- ↑ جامع البیان، ج۲۲، ص۶؛ التفسیر الکبیر، ج۲۵، ص۱۶۸؛ تفسیر ابن کثیر، ج۶، ص۳۶۵.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج۲۵، ص۱۶۸؛ الکشاف، ج۳، ص۵۳۸.
- ↑ «سرپرست آن جز پرهیزگاران نیستند» سوره انفال، آیه ۳۴.
- ↑ التبیان، ج۸ ص۳۳۹-۳۴۱؛ مجمع البیان، ج۷-۸ ص۲۵۹؛ تفسیر طبری، ج۲۲، ص۱۰-۱۳؛ تفسیر قرطبی، ج۱۴، ص۱۶۱-۱۶۳؛ نورالأبصار، ص۲۲۳-۲۲۶؛ تفسیر المراغی، ج۲۲، ص۷؛ تفسیر بیضاوی، ج۳، ص۳۸۲؛ التفسیر الکبیر، ج۲۰، ص۲۰۹؛ تفسیر ابن کثیر، ج۵، ص۴۵۲؛ المیزان، ج۱۶، ص۳۱۰-۳۱۲.
- ↑ مقامی، مهدی، ولایت و امامت در قرآن، ص۶۱-۶۳؛ سرمدی، محمود، مقاله «آیه تطهیر»، دانشنامه معاصر قرآن کریم؛ صادقی فدکی، سید عباس، مقاله «آیه تطهیر»، دانشنامه امام رضا ج۱، ص ۲۵۷.
- ↑ از آیه ۲۸ تا مقداری از صدر آیه ۳۳ ﴿وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَى وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِينَ الزَّكَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ﴾ «و در خانه‌هایتان آرام گیرید و چون خویش‌آرایی دوره جاهلیت نخستین خویش‌آرایی مکنید و نماز بپا دارید و زکات بپردازید و از خداوند و فرستاده او فرمانبرداری کنید» سوره احزاب، آیه ۳۳، خطاب درباره زنان پیامبر است.
- ↑ طباطبائی، المیزان، موسوی همدانی، ج۱۶، ص۴۶۵.
- ↑ در برخی از روایات امامان معصوم(ع) از خود به عنوان «اهل البیت» یاد کرده‌اند. (ر. ک: طوسی، تهذیب الأحکام، ج۵، ص۲۳۲).
- ↑ «عکرمه»، کسی است که مردم را به گمراهی و انحراف می‌کشاند و ذهبی او را از خوارج برشمرده است. وی در دروغ گویی به حدی رسیده بود که حتی به استاد خود ابن عباس دروغ می‌بست؛ تا این که دروغ او ضرب المثل شد. ابن سیرین، یحیی بن معین و مالک او را کذاب توصیف کرده‌اند. ابن ذویب او را غیر ثقه معرفی کرده و مالک، نقل روایت از او را حرام کرده و مسلم بن حجاج از روایات او اعراض نموده است. (ذهبی، سیر أعلام النبلاء، ج۵، ص۱۱-۳۴).
- ↑ عروه بن زبیر به بغض و دشمنی با امیرالمؤمنین عله مشهور است. عروة بن زبیر کسی است او کسی بود که بغض شدیدی نسبت به علیه داشت، به حدی که هرگاه نام آن حضرت نزد او برده می‌شد، او را ست می‌کرد. (ابن ابی الحدید، شرح ۵ نهج البلاغه، ج۴، ص۱۰۲»).
- ↑ سیوطی، الدر المنثور، ج۶، ص۹۰۳.
- ↑ بیهقی، السنن الکبری، ج۲، ص۱۵۰.
- ↑ إبن حجر هیتمی، الصواعق المحرقة علی أهل الرفض والضلال والزندقة ج۲، ص۴۲۱.
- ↑ با استفاده از ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۴۶۳.
- ↑ ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج۶، ص۳۶۵
- ↑ ر.ک: تفسیر القرآن العظیم، ج۶، ص۳۶۵؛ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ج۲۵، ص۱۶۸.
- ↑ تفسیر القرآن العظیم، ج۲، ص۴۲۱.
- ↑ سازندگی، مهدی، عصمت پیامبران اولوالعزم در دائرةالمعارف قرآن لیدن، ص ۲۵۱.