فرق غیبت صغری و کبری چیست؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها
(صفحه‌ای تازه حاوی «{{پرسش غیرنهایی}} {{جعبه اطلاعات پرسش | موضوع اصلی = مهدویت (پرسش)|بانک جامع...» ایجاد کرد) |
جز (جایگزینی متن - '}}↵↵== منبع‌شناسی جامع مهدویت ==↵{{منبع جامع}}↵* کتاب‌شناسی مهدویت؛↵* مقاله‌شناسی مهدویت؛↵* پایان‌نامه‌شناسی مهدویت.↵{{پایان منبع جامع}}↵↵==' به '}} ==') |
||
| (۴۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات پرسش | {{جعبه اطلاعات پرسش | ||
| موضوع اصلی | | موضوع اصلی = [[مهدویت (پرسش)|بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت]] | ||
| تصویر = 7626626268.jpg | |||
| تصویر | | مدخل بالاتر = [[مهدویت]] / [[غیبت امام مهدی]] / [[کلیات غیبت امام مهدی]] | ||
| مدخل اصلی = | |||
| مدخل بالاتر | | مدخل وابسته = | ||
| مدخل اصلی | | تعداد پاسخ = 3 | ||
| | }} | ||
'''فرق [[غیبت صغری]] و [[غیبت کبری]] چیست؟''' یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث '''[[مهدویت (پرسش)|مهدویت]]''' است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی '''[[مهدویت]]''' مراجعه شود. | |||
== عبارت‌های دیگری از این پرسش == | |||
* فرق بین [[غیبت صغری]] و [[غیبت کبری]] چیست؟ | |||
== پاسخ نخست == | |||
[[پرونده:1368171.jpg|100px|راست|بندانگشتی|[[سید محمد صدر]]]] | |||
آیت الله شهید '''[[سید محمد صدر]]''' در کتاب ''«[[تاریخ غیبت کبری (کتاب)|تاریخ غیبت کبری]]»'' در این‌باره گفته است: | |||
* «'''اول:''' کوتاه بودن مدت [[غیبت صغری]]، که حدود هفتاد سال بوده است، بر خلاف [[غیبت کبری]] که مدتش نامعلوم است، زیرا زمان [[ظهور]] [[حضرت مهدی]] {{ع}} را نمیدانیم. | |||
* '''دوم:''' [[غیبت صغری]]، با دوران [[سفارت]] و [[نیابت خاصه]] همراه بود و طی آن [[نواب خاص]] بین [[مردم]] و [[حضرت]] و ساطت می‌کردند، اما این [[نیابت]] و وساطت با آغاز [[غیبت کبری]] منقطع شد. | |||
* '''سوم:''' دوران [[غیبت صغری]]، با درگذشت [[نایب چهارم]] جناب [[علی بن محمد سیمری]] پایان پذیرفت، و لکن دوران [[غیبت کبری]] همچنان ادامه دارد و روز [[ظهور]] [[امام مهدی|حضرت ولی عصر]] {{ع}} خاتمه خواهد یافت. | |||
* '''چهارم:''' تعداد [[دیدار]] کنندگان [[حضرت]] در [[غیبت صغری]] به طور نسبی بیش از [[غیبت کبری]] است. ممکن است تفاوت نخستین، [[علت]] نامگذاری این دو دوره به [[غیبت صغری]] و [[غیبت کبری]] باشد، زیرا اولی کوتاه و دومی طولانی‌تر است. چنانکه امکان دارد تفاوت چهارم نیز [[علت]] این نحوه نامگذاری باشد، بدین جهت که در [[غیبت صغری]]، احتجاب و عدم [[دیدار]] کمتر، و در [[غیبت کبری]] بیشتر است. | |||
در کتاب اول این مجموعه<ref>تاریخ الغیبة الصغری، ۶۳۰ و غیر آن.</ref> گفته شد که [[شناخت]] ما از [[حکمت]] اساسی وقوع [[غیبت صغری]]، آماده ساختن ذهن [[مردم]] است برای [[غیبت کبری]]، زیرا اگر بدون این [[مقدمه]] ([[غیبت صغری]]) [[غیبت کبری]] آغاز می‌شد، [[اثبات وجود]] آن [[حضرت]] ممکن نبود و [[حجت خدا]] بر بندگانش از بین میرفت.<ref>اگر بدون داشتن دوره غیبت صغری با ویژگی‌هایش، دوران غیبت کبری آغاز میگشت از چندین جهت حجت بر مردم تمام نمیشد؛ زیرااولا گرچه روایات وارده از ائمه درباره تولد و وجود حضرت فراوان بود، لکن در عین حال دلیلی بر وقوع آن اخبار نبود و ممکن بود گفته شود همه این روایات در آینده واقع خواهد شد. و یا گفته شود این‌گونه اخبار و بشارت‌ها مربوط به دورههای دیگر و زمانی دیگر است. ثانیاًاگر بدون گذراندن دوره غیبت صغری، حضرت غیبت کبری را آغاز می‌کرد، عدهای میگفتند اگر حضرت در بین ما نمایندگانی مخصوص میداشت، از طریق آنها به حضور حضرت رفته او را یاری کرده و مقدمات حکومتش را فراهم میکردیم، بنابراین در تأخیر غیبت و حکومت حضرت، مردم تقصیری ندارند، چون این خداوند است که حضرت را از دیدگان مردم پنهان داشته است و الا مردم آماده یاری حضرت بودند. و لکن با گذشتن هفتاد سال و داشتن چهار نفر نایب خاص و امکان دسترسی به حضرت، و در عین حال بیاری برنخواستن مردم بر آنان اتمام حجت شده است. ثالثاً خداوند که معرفت [[امام مهدی|امام زمان]] {{ع}} را لازم و واجب و شرط قبولی عبادات دیگر دانسته است، باید راه معرفت بحضرت را نیز تعیین کرده باشد، تا کسانی که میخواهند حضرت را بشناسند دلیلی داشته باشند؛ دوران غیبت صغری و ارتباط مردم با آن حضرت از طریق نمایندگان مخصوص حضرت و صدور توقیعات و نامه‌ها از سوی حضرت، همگی دلیل برای شناسائی و معرفت مردم بود که حضرت را بشناسند و برای دیگران نقل کنند، و منقولات آنان نیز دلیلی برای دیگران باشد. و اگر غیبت صغری نبود این حجت و دلیل قطع شده بود. (مترجم)»</ref><ref>[[سید محمد صدر|صدر، سید محمد]]، [[تاریخ غیبت کبری (کتاب)|تاریخ غیبت کبری]]، ص۲۱.</ref>. | |||
| پاسخ‌دهنده | == پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه == | ||
| | {{پاسخ پرسش | ||
| عنوان پاسخ‌دهنده = ۱. حجت الاسلام و المسلمین رحیمی؛ | |||
| تصویر = 151864.jpg | |||
| پاسخ‌دهنده = عباس رحیمی | |||
| پاسخ = حجت الاسلام و المسلمین '''[[عباس رحیمی]]'''، در کتاب ''«[[امید فردا (کتاب)|امید فردا]]»'' در این‌باره گفته است: | |||
«در [[غیبت صغری]] علاوه بر این که چهار نفر به صورت خاص [[نیابت]] [[حضرت مهدی]] {{ع}} را عهده‌دار بودند و به راحتی می‌توانستند پیام‌ها و نامه‌های [[مردم]] را به محضر [[امام]] {{ع}} برسانند و پاسخ آنها را به صاحبانش تحویل دهند، [[حضرت مهدی]] {{ع}} نیز توسط وکیل‌هایش با [[مردم]] ارتباط برقرار می‌کرد. [[حضرت]] [[مردم]] را [[ارشاد]] می‌کرد، تأیید می‌فرمود، و به مسائل شرعی آنان پاسخ می‌داد؛ ولی در [[غیبت کبری]]، نه [[نائب خاص]] وجود دارد و نه امکان [[ارتباط مستقیم]] یا غیرمستقیم؛ بلکه ارتباط به صورت کلی و عام است»<ref>[[عباس رحیمی|رحیمی، عباس]]، [[امید فردا (کتاب)|امید فردا]]، ص۲۰.</ref>. | |||
}} | }} | ||
{{پاسخ پرسش | |||
| عنوان پاسخ‌دهنده = ۲. حجت الاسلام و المسلمین رضوی؛ | |||
| تصویر = 11773.jpg | |||
| پاسخ‌دهنده = رسول رضوی | |||
| پاسخ = حجت الاسلام و المسلمین دکتر '''[[رسول رضوی]]'''، در کتاب ''«[[امام مهدی (کتاب)|امام مهدی]]»'' در این‌باره گفته است: | |||
«کلمه "[[غیبت]]" مصدر است و اگر از فعل معلوم باشد، به معنای "پنهان شدن"، "دور شدن"، "ضد حضور" است و اگر از فعل متعدی باشد، به معنای "آشکار کردن [[عیب]] دیگری" خواهد بود. معنای اخیر، در [[علم]] [[اخلاق]]، کاربرد دارد. آن‌چه در این بحث مورد نظر است، معنای نخست، یعنی ضد حضور و پنهان شدن است. در اصطلاح [[شیعه]] [[امامیه]]، "[[غیبت]]"، بیشتر در مورد دوره‌ای به کار می‌رود که با [[وفات]] [[امام عسکری|امام حسن عسکری]] و [[نهان]] شدن [[امام مهدی]] {{ع}} آغاز شد و تاکنون نیز ادامه دارد. به همین خاطر، علمای [[شیعه]]، [[تاریخ]] [[اسلام]] را از این دیدگاه، به دو [[عصر حضور]] و عصر [[غیبت]] تقسیم می‌کنند و خود عصر [[غیبت]] نیز به دو دوره [[غیبت صغرا]] و [[غیبت کبرا]] تقسیم می‌شود. چنانکه از [[روایات]] برمی‌آید و عملا نیز واقع شده، [[امام مهدی]] {{ع}} دو [[غیبت]] دارد که یکی طولانی‌تر از دیگری است. [[غیبت]] کوتاه را [[غیبت صغرا]]، و [[غیبت]] طولانی را که بعد از [[غیبت صغرا]] آغاز شده و هنوز نیز ادامه دارد، [[غیبت کبرا]] گویند. | |||
[[غیبت صغرا]]؛ این [[غیبت]] از سال دویست و شصت هجری (سال [[شهادت]] [[امام حسن]] {{ع}}) آغاز شد و تا سال سیصد و بیست و نه (سال [[وفات]] آخرین [[نایب خاص امام مهدی|نایب خاص امام]]) یعنی حدود شصت و نه سال طول کشید. در این مدت، گرچه [[امام]] {{ع}} از نظرها پنهان بود، لکن این [[غیبت]]، عام و فراگیر نبود، و کسانی بودند که با [[امام زمان]] {{ع}} در تماس باشند. اینان به "[[نایبان خاص]]" [[امام]] {{ع}} مشهور شده‌اند. [[مردم]]، در کارهای خود به این [[نواب]] مراجعه می‌کردند و [[نامه‌ها]] و نیازمندی‌ها را به واسطه این افراد خاص به محضر [[حضرت]] می‌فرستادند و پاسخ را دریافت می‌داشتند و احیانا بعضی نیز با واسطه [[نواب خاص]]، به محضر [[امام]] {{ع}} شرفیات می‌شدند. می‌توان [[دلایل]] عمده شکل‌گیری [[غیبت صغرا]] قبل از [[غیبت کبرا]] را در دو مورد ذیل خلاصه کرد: | |||
[[ | # [[غیبت صغرا]] که همراه با ارتباط [[نایبان خاص]] و برخی از [[شیعیان]] با [[امام مهدی]] {{ع}} بود، موجب تثبیت مسئله ولادت و حیات [[حضرت مهدی]] شد و از بروز برخی از [[انحرافات]] و [[شبهات]] جلوگیری کرد. | ||
# [[غیبت صغرا]]، دوران [[آماده‌سازی]] [[شیعیان]] برای شروع [[غیبت کبرا]] بود و [[شیعیان]]، در این مدت، خود را با دوره عدم حضور [[امام]] {{ع}} هماهنگ کردند. اگر [[غیبت صغرا]] نبود و [[غیبت کبرا]] به یک‌بار اتفاق می‌افتاد، موجب ایجاد مشکلات متعدد و بروز [[انحراف]] برخی از افکار می‌شد. | |||
[[غیبت کبرا]]؛ این [[غیبت]] از سال سیصد و بیست و نه (ه ق) یعنی به هنگام پایان [[نیابت]] [[چهارمین نایب خاص]]، شروع شد و تا زمان [[ظهور]] آن [[حضرت]] ادامه خواهد داشت. این، همان غیبتی است که [[آزمایش]] سخت بشری در آن نهفته است<ref>ر.ک: شیخ کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۳۳۵- ۳۴۲.</ref>. [[پیامبر خاتم|پیامبر اسلام]] {{صل}} و [[ائمه]] {{ع}} در [[روایات]] متعددی از این دو [[غیبت]] خبر داده‌اند. [[امام صادق]] {{ع}} می‌فرماید: "[[قائم]] را دو [[غیبت]] خواهد بود: یکی طولانی و دیگری کوتاه. در [[غیبت]] نخست، [[شیعیان]] خاص، جایش را می‌دانند، ولی در دومی، جز [[خواص]] [[دوستان]] [[دینی]] او، کسی از جایش اطلاع ندارد<ref>محمد باقر مجلسی، بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۱۵۵.</ref>. | |||
با این توضیح، نتیجه گرفته می‌شود که [[غیبت صغرا]] یا همان [[غیبت]] کوتاه، مقدمه‌ای برای [[غیبت کبرا]] و بزرگ بوده است. به‌طور خلاصه، تفاوت این دو [[غیبت]]، عبارت است از: | |||
# [[غیبت صغرا]]، محدود و کوتاه بود، در حالی که [[غیبت کبرا]] طولانی و مدت آن نامعلوم است. | |||
# در [[غیبت صغرا]]، اشخاصی به عنوان [[نائب خاص]]، معرفی و آنان واسطه [[مردم]] و [[امام]] به حساب می‌آمدند، در حالی که در [[غیبت کبرا]] [[نواب عام]]، با ملاک‌های مشخص، وجود دارند و امکان تماس با آن [[حضرت]] کمتر و محدودتر از [[غیبت صغرا]] است»<ref>[[رسول رضوی|رضوی، رسول]]، [[امام مهدی (کتاب)|امام مهدی]]، ص ۶۵-۶۸.</ref>. | |||
}} | |||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{ | {{پانویس}} | ||
[[رده: | [[رده:پرسش]] | ||
[[رده: | [[رده:پرسمان مهدویت]] | ||
[[رده: | [[رده:(ات): پرسش‌هایی با ۳ پاسخ]] | ||
[[رده:(ات): پرسش‌های مهدویت با ۳ پاسخ]] | |||
[[رده:( | [[رده:پرسش‌های مربوط به غیبت امام مهدی]] | ||
[[رده | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۴ ژانویهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۰۶
| فرق غیبت صغری و کبری چیست؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت |
| مدخل بالاتر | مهدویت / غیبت امام مهدی / کلیات غیبت امام مهدی |
| تعداد پاسخ | ۳ پاسخ |
فرق غیبت صغری و غیبت کبری چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.
عبارت‌های دیگری از این پرسش
پاسخ نخست
آیت الله شهید سید محمد صدر در کتاب «تاریخ غیبت کبری» در این‌باره گفته است:
- «اول: کوتاه بودن مدت غیبت صغری، که حدود هفتاد سال بوده است، بر خلاف غیبت کبری که مدتش نامعلوم است، زیرا زمان ظهور حضرت مهدی (ع) را نمیدانیم.
- دوم: غیبت صغری، با دوران سفارت و نیابت خاصه همراه بود و طی آن نواب خاص بین مردم و حضرت و ساطت می‌کردند، اما این نیابت و وساطت با آغاز غیبت کبری منقطع شد.
- سوم: دوران غیبت صغری، با درگذشت نایب چهارم جناب علی بن محمد سیمری پایان پذیرفت، و لکن دوران غیبت کبری همچنان ادامه دارد و روز ظهور حضرت ولی عصر (ع) خاتمه خواهد یافت.
- چهارم: تعداد دیدار کنندگان حضرت در غیبت صغری به طور نسبی بیش از غیبت کبری است. ممکن است تفاوت نخستین، علت نامگذاری این دو دوره به غیبت صغری و غیبت کبری باشد، زیرا اولی کوتاه و دومی طولانی‌تر است. چنانکه امکان دارد تفاوت چهارم نیز علت این نحوه نامگذاری باشد، بدین جهت که در غیبت صغری، احتجاب و عدم دیدار کمتر، و در غیبت کبری بیشتر است.
در کتاب اول این مجموعه[۱] گفته شد که شناخت ما از حکمت اساسی وقوع غیبت صغری، آماده ساختن ذهن مردم است برای غیبت کبری، زیرا اگر بدون این مقدمه (غیبت صغری) غیبت کبری آغاز می‌شد، اثبات وجود آن حضرت ممکن نبود و حجت خدا بر بندگانش از بین میرفت.[۲][۳].
پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه
| ۱. حجت الاسلام و المسلمین رحیمی؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین عباس رحیمی، در کتاب «امید فردا» در این‌باره گفته است:
«در غیبت صغری علاوه بر این که چهار نفر به صورت خاص نیابت حضرت مهدی (ع) را عهده‌دار بودند و به راحتی می‌توانستند پیام‌ها و نامه‌های مردم را به محضر امام (ع) برسانند و پاسخ آنها را به صاحبانش تحویل دهند، حضرت مهدی (ع) نیز توسط وکیل‌هایش با مردم ارتباط برقرار می‌کرد. حضرت مردم را ارشاد می‌کرد، تأیید می‌فرمود، و به مسائل شرعی آنان پاسخ می‌داد؛ ولی در غیبت کبری، نه نائب خاص وجود دارد و نه امکان ارتباط مستقیم یا غیرمستقیم؛ بلکه ارتباط به صورت کلی و عام است»[۴].
|
| ۲. حجت الاسلام و المسلمین رضوی؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین دکتر رسول رضوی، در کتاب «امام مهدی» در این‌باره گفته است:
«کلمه "غیبت" مصدر است و اگر از فعل معلوم باشد، به معنای "پنهان شدن"، "دور شدن"، "ضد حضور" است و اگر از فعل متعدی باشد، به معنای "آشکار کردن عیب دیگری" خواهد بود. معنای اخیر، در علم اخلاق، کاربرد دارد. آن‌چه در این بحث مورد نظر است، معنای نخست، یعنی ضد حضور و پنهان شدن است. در اصطلاح شیعه امامیه، "غیبت"، بیشتر در مورد دوره‌ای به کار می‌رود که با وفات امام حسن عسکری و نهان شدن امام مهدی (ع) آغاز شد و تاکنون نیز ادامه دارد. به همین خاطر، علمای شیعه، تاریخ اسلام را از این دیدگاه، به دو عصر حضور و عصر غیبت تقسیم می‌کنند و خود عصر غیبت نیز به دو دوره غیبت صغرا و غیبت کبرا تقسیم می‌شود. چنانکه از روایات برمی‌آید و عملا نیز واقع شده، امام مهدی (ع) دو غیبت دارد که یکی طولانی‌تر از دیگری است. غیبت کوتاه را غیبت صغرا، و غیبت طولانی را که بعد از غیبت صغرا آغاز شده و هنوز نیز ادامه دارد، غیبت کبرا گویند. غیبت صغرا؛ این غیبت از سال دویست و شصت هجری (سال شهادت امام حسن (ع)) آغاز شد و تا سال سیصد و بیست و نه (سال وفات آخرین نایب خاص امام) یعنی حدود شصت و نه سال طول کشید. در این مدت، گرچه امام (ع) از نظرها پنهان بود، لکن این غیبت، عام و فراگیر نبود، و کسانی بودند که با امام زمان (ع) در تماس باشند. اینان به "نایبان خاص" امام (ع) مشهور شده‌اند. مردم، در کارهای خود به این نواب مراجعه می‌کردند و نامه‌ها و نیازمندی‌ها را به واسطه این افراد خاص به محضر حضرت می‌فرستادند و پاسخ را دریافت می‌داشتند و احیانا بعضی نیز با واسطه نواب خاص، به محضر امام (ع) شرفیات می‌شدند. می‌توان دلایل عمده شکل‌گیری غیبت صغرا قبل از غیبت کبرا را در دو مورد ذیل خلاصه کرد:
غیبت کبرا؛ این غیبت از سال سیصد و بیست و نه (ه ق) یعنی به هنگام پایان نیابت چهارمین نایب خاص، شروع شد و تا زمان ظهور آن حضرت ادامه خواهد داشت. این، همان غیبتی است که آزمایش سخت بشری در آن نهفته است[۵]. پیامبر اسلام (ص) و ائمه (ع) در روایات متعددی از این دو غیبت خبر داده‌اند. امام صادق (ع) می‌فرماید: "قائم را دو غیبت خواهد بود: یکی طولانی و دیگری کوتاه. در غیبت نخست، شیعیان خاص، جایش را می‌دانند، ولی در دومی، جز خواص دوستان دینی او، کسی از جایش اطلاع ندارد[۶]. با این توضیح، نتیجه گرفته می‌شود که غیبت صغرا یا همان غیبت کوتاه، مقدمه‌ای برای غیبت کبرا و بزرگ بوده است. به‌طور خلاصه، تفاوت این دو غیبت، عبارت است از: |
پانویس
- ↑ تاریخ الغیبة الصغری، ۶۳۰ و غیر آن.
- ↑ اگر بدون داشتن دوره غیبت صغری با ویژگی‌هایش، دوران غیبت کبری آغاز میگشت از چندین جهت حجت بر مردم تمام نمیشد؛ زیرااولا گرچه روایات وارده از ائمه درباره تولد و وجود حضرت فراوان بود، لکن در عین حال دلیلی بر وقوع آن اخبار نبود و ممکن بود گفته شود همه این روایات در آینده واقع خواهد شد. و یا گفته شود این‌گونه اخبار و بشارت‌ها مربوط به دورههای دیگر و زمانی دیگر است. ثانیاًاگر بدون گذراندن دوره غیبت صغری، حضرت غیبت کبری را آغاز می‌کرد، عدهای میگفتند اگر حضرت در بین ما نمایندگانی مخصوص میداشت، از طریق آنها به حضور حضرت رفته او را یاری کرده و مقدمات حکومتش را فراهم میکردیم، بنابراین در تأخیر غیبت و حکومت حضرت، مردم تقصیری ندارند، چون این خداوند است که حضرت را از دیدگان مردم پنهان داشته است و الا مردم آماده یاری حضرت بودند. و لکن با گذشتن هفتاد سال و داشتن چهار نفر نایب خاص و امکان دسترسی به حضرت، و در عین حال بیاری برنخواستن مردم بر آنان اتمام حجت شده است. ثالثاً خداوند که معرفت امام زمان (ع) را لازم و واجب و شرط قبولی عبادات دیگر دانسته است، باید راه معرفت بحضرت را نیز تعیین کرده باشد، تا کسانی که میخواهند حضرت را بشناسند دلیلی داشته باشند؛ دوران غیبت صغری و ارتباط مردم با آن حضرت از طریق نمایندگان مخصوص حضرت و صدور توقیعات و نامه‌ها از سوی حضرت، همگی دلیل برای شناسائی و معرفت مردم بود که حضرت را بشناسند و برای دیگران نقل کنند، و منقولات آنان نیز دلیلی برای دیگران باشد. و اگر غیبت صغری نبود این حجت و دلیل قطع شده بود. (مترجم)»
- ↑ صدر، سید محمد، تاریخ غیبت کبری، ص۲۱.
- ↑ رحیمی، عباس، امید فردا، ص۲۰.
- ↑ ر.ک: شیخ کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۳۳۵- ۳۴۲.
- ↑ محمد باقر مجلسی، بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۱۵۵.
- ↑ رضوی، رسول، امام مهدی، ص ۶۵-۶۸.