سنت در معارف و سیره سجادی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-{{پانویس2}} +{{پانویس}})) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۱۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | |||
| موضوع مرتبط = سنت | |||
| عنوان مدخل = سنت | |||
| مداخل مرتبط = [[سنت در لغت]] - [[سنت در قرآن]] - [[سنت در فقه سیاسی]] - [[سنت در کلام اسلامی]] - [[سنت در معارف دعا و زیارات]] - [[سنت در معارف و سیره سجادی]] - [[سنت در معارف و سیره حسینی]] - [[سنت در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]] | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
== معناشناسی == | |||
[[سنّت]] در لغت به معنی [[سیره]] و روش است، چه [[نیک]] باشد و چه بد؛ چنان که در لسان‌العرب آمده است. البته در [[متون دینی]] بیشتر به سیره و روشی [[سنت]] اطلاق می‌شود که [[مردم]] از آن [[پیروی]] می‌کنند<ref>دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۲، ص۱۲۲۱.</ref>. بنابراین سنت همان طریقه و رویّه است. [[طبرسی]] نیز گفته است که سنت و طریقه و سیره نظیر هم‌اند<ref>قاموس قرآن.</ref>. | [[سنّت]] در لغت به معنی [[سیره]] و روش است، چه [[نیک]] باشد و چه بد؛ چنان که در لسان‌العرب آمده است. البته در [[متون دینی]] بیشتر به سیره و روشی [[سنت]] اطلاق می‌شود که [[مردم]] از آن [[پیروی]] می‌کنند<ref>دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۲، ص۱۲۲۱.</ref>. بنابراین سنت همان طریقه و رویّه است. [[طبرسی]] نیز گفته است که سنت و طریقه و سیره نظیر هم‌اند<ref>قاموس قرآن.</ref>. | ||
| خط ۱۶: | خط ۱۳: | ||
این واژه در [[قرآن]] به دو صورت مفرد (سنّت) و جمع ([[سنن]]) به کار رفته است. {{متن قرآن|سُنَّةَ اللَّهِ}}<ref>«سنّت خداوند» سوره احزاب، آیه ۳۸ و ۶۲؛ سوره فاطر، آیه ۴۳؛ سوره غافر، آیه ۸۵ و سوره فتح، آیه ۲۳.</ref>، {{متن قرآن|سُنَّتُ الْأَوَّلِينَ}}<ref>«سنّت پیشینیان» سوره انفال، آیه ۳۸؛ سوره حجر، آیه ۱۳؛ سوره کهف، آیه ۵۵ و سوره فاطر، آیه ۴۳.</ref>، {{متن قرآن|سُنَّتِنَا}}<ref>«سنّت ما» سوره اسراء، آیه ۷۷.</ref> از ترکیباتی است که در قرآن به کار رفته است. ترکیب اضافی {{متن قرآن|سُنَّةَ اللَّهِ}} عبارت از روشی است که [[خداوند متعال]] از سوی [[حکمت]] خویش حسب [[رفتار]] و سلوکی که مردم با [[شریعت]] او دارند، نسبت به آنان [[اعمال]] می‌دارد<ref>دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۲، ص۱۲۲۱.</ref>. | این واژه در [[قرآن]] به دو صورت مفرد (سنّت) و جمع ([[سنن]]) به کار رفته است. {{متن قرآن|سُنَّةَ اللَّهِ}}<ref>«سنّت خداوند» سوره احزاب، آیه ۳۸ و ۶۲؛ سوره فاطر، آیه ۴۳؛ سوره غافر، آیه ۸۵ و سوره فتح، آیه ۲۳.</ref>، {{متن قرآن|سُنَّتُ الْأَوَّلِينَ}}<ref>«سنّت پیشینیان» سوره انفال، آیه ۳۸؛ سوره حجر، آیه ۱۳؛ سوره کهف، آیه ۵۵ و سوره فاطر، آیه ۴۳.</ref>، {{متن قرآن|سُنَّتِنَا}}<ref>«سنّت ما» سوره اسراء، آیه ۷۷.</ref> از ترکیباتی است که در قرآن به کار رفته است. ترکیب اضافی {{متن قرآن|سُنَّةَ اللَّهِ}} عبارت از روشی است که [[خداوند متعال]] از سوی [[حکمت]] خویش حسب [[رفتار]] و سلوکی که مردم با [[شریعت]] او دارند، نسبت به آنان [[اعمال]] می‌دارد<ref>دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۲، ص۱۲۲۱.</ref>. | ||
کلمه سنت در اصطلاح به معنی گفتار و [[کردار]] و تقریر [[پیامبر]]{{صل}} و [[امامان]]{{عم}} به کار می‌رود، به این معنا که اگر [[رسول خدا]]{{صل}} و [[امامان معصوم]]{{عم}} مطلبی را خود فرموده یا عمل کرده‌اند، یا دیگری انجام داده و آنها آن را [[تأیید]] کردند، به آن مطلب یا [[عمل]] [[سنّت]] گفته می‌شود<ref>فرهنگ‌نامه اصول فقه، ص۴۹۰.</ref>. | کلمه سنت در اصطلاح به معنی گفتار و [[کردار]] و تقریر [[پیامبر]] {{صل}} و [[امامان]] {{عم}} به کار می‌رود، به این معنا که اگر [[رسول خدا]] {{صل}} و [[امامان معصوم]] {{عم}} مطلبی را خود فرموده یا عمل کرده‌اند، یا دیگری انجام داده و آنها آن را [[تأیید]] کردند، به آن مطلب یا [[عمل]] [[سنّت]] گفته می‌شود<ref>فرهنگ‌نامه اصول فقه، ص۴۹۰.</ref>.<ref>[[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «سنت»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۲۷۱.</ref> | ||
[[امام سجاد]]{{ع}} در نیایش‌های خویش به مفهوم سنّت در قالب سنّت [[خدا]]، [[سنّت پیامبر]]{{صل}}، سنّت [[قرآن]] و سنّت [[ماه رمضان]] اشاره کرده و بیاناتی داشته‌اند. | == سنت در صحیفه سجادیه == | ||
آن | [[امام سجاد]] {{ع}} در نیایش‌های خویش به مفهوم سنّت در قالب سنّت [[خدا]]، [[سنّت پیامبر]] {{صل}}، سنّت [[قرآن]] و سنّت [[ماه رمضان]] اشاره کرده و بیاناتی داشته‌اند. آن حضرت در دعای نخست [[صحیفه]] بر [[آسان‌گیری]] [[خداوند]] در سنّت [[پذیرش]] [[توبه]] [[بندگان]] نسبت به [[امت اسلامی]] اشاره کرده و آن را از [[فضل]] و [[احسان خدا]] نسبت به [[مسلمانان]] دانسته است در حالی که درامت‌های گذشته [[قبول توبه]] از شرایط [[سختی]] برخوردار بوده است: «[[حمد]] و [[سپاس]] خداوندی را که ما را به توبه [[راه]] نمود. و اگر پرتو فضل او نبود، هرگز بدان راه نمی‌یافتیم. و اگر از فضل او تنها به همین یک [[نعمت]] بسنده می‌کردیم، باز هم [[دهش]] او به ما [[نیکو]] و [[احسان]] او در [[حق]] ما جلیل و فضل و کرمش بس کرامند می‌بود، که روش او در قبول توبه پیشینیان نه چنین بود»<ref>نیایش یکم.</ref>. | ||
یکی از [[سنت‌های الهی]] که [[امام زین‌العابدین]]{{ع}} به آنها اشاره کرده “سنّت اِفضال” است. به این معنا که طریقه خداوند در برخورد با بندگان و جمیع مخلوقاتش فضل و احسان نمودن در حق ایشان است: {{متن حدیث|ذَلِكَ أَنَّ سُنَّتَكَ الْإِفْضَالُ، وَ عَادَتَكَ الْإِحْسَانُ، وَ سَبِيلَكَ الْعَفْوُ... }}؛ «شیوه تو [[بخشندگی]] است و [[خوی]] تو [[نیکوکاری]] است و راه و [[آیین]] تو [[بخشایندگی]]. بار خدایا همه [[آفریدگان]] معترف‌اند که هر که را [[عقوبت]] کنی بر او [[ستم]] نکرده‌ای و همگان بر این گواه‌اند که هر که را از [[عذاب]] [[رهایی]] بخشی در حق او احسان کرده‌ای»<ref>نیایش سی‌وهفتم.</ref>. | یکی از [[سنت‌های الهی]] که [[امام زین‌العابدین]] {{ع}} به آنها اشاره کرده “سنّت اِفضال” است. به این معنا که طریقه خداوند در برخورد با بندگان و جمیع مخلوقاتش فضل و احسان نمودن در حق ایشان است: {{متن حدیث|ذَلِكَ أَنَّ سُنَّتَكَ الْإِفْضَالُ، وَ عَادَتَكَ الْإِحْسَانُ، وَ سَبِيلَكَ الْعَفْوُ... }}؛ «شیوه تو [[بخشندگی]] است و [[خوی]] تو [[نیکوکاری]] است و راه و [[آیین]] تو [[بخشایندگی]]. بار خدایا همه [[آفریدگان]] معترف‌اند که هر که را [[عقوبت]] کنی بر او [[ستم]] نکرده‌ای و همگان بر این گواه‌اند که هر که را از [[عذاب]] [[رهایی]] بخشی در حق او احسان کرده‌ای»<ref>نیایش سی‌وهفتم.</ref>. | ||
در همین راستا از دیگر سنت‌های خداوند [[مهربان]] “سنّت اِبقاء” است. خداوند [[ظالمان]] و [[گناهکاران]] را باقی می‌گذارد و آنها را از بین نمی‌برد تا مگر به خود آیند و از کرده خویش پشیمان شوند: «[[نیکی]] در حقِ بدان شیوه توست و [[شفقت]] بر [[متجاوزان]] [[سنت]] تو. آنسان که درنگ کردن تو در مؤاخذت، ایشان را فریفته است که [[توبه]] نکنند و مهلت دادن تو آنان را از [[گرایش]] به تو بازداشته است. و حال آن‌که در [[کیفر]] آنان درنگ کرده‌ای تا مگر به [[فرمان]] تو سر نهند... پس هر کس که سزاوار [[سعادت]] باشد روزگارش به سعادت پایان یاد و هر که سزاوار [[شقاوت]] بُوَد به شقاوتش [[خوار]] خواهی ساخت»<ref>نیایش چهل‌وششم.</ref>.<ref>[[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «سنت»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۲۷۱.</ref> | در همین راستا از دیگر سنت‌های خداوند [[مهربان]] “سنّت اِبقاء” است. خداوند [[ظالمان]] و [[گناهکاران]] را باقی می‌گذارد و آنها را از بین نمی‌برد تا مگر به خود آیند و از کرده خویش پشیمان شوند: «[[نیکی]] در حقِ بدان شیوه توست و [[شفقت]] بر [[متجاوزان]] [[سنت]] تو. آنسان که درنگ کردن تو در مؤاخذت، ایشان را فریفته است که [[توبه]] نکنند و مهلت دادن تو آنان را از [[گرایش]] به تو بازداشته است. و حال آن‌که در [[کیفر]] آنان درنگ کرده‌ای تا مگر به [[فرمان]] تو سر نهند... پس هر کس که سزاوار [[سعادت]] باشد روزگارش به سعادت پایان یاد و هر که سزاوار [[شقاوت]] بُوَد به شقاوتش [[خوار]] خواهی ساخت»<ref>نیایش چهل‌وششم.</ref>.<ref>[[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «سنت»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۲۷۱.</ref> | ||
==[[سنت نبوی]]== | == [[سنت نبوی]] == | ||
یکی از رایج‌ترین کاربردهای کلمه [[سنّت]] در معرفی [[راه]] و رسم و طریقه‌ای است که [[پیامبر گرامی اسلام]]{{صل}} در قالب [[دین اسلام]] به [[بشریت]] عرضه داشته‌اند. این سنّت که در معنای عام خود شامل تمام [[احکام]] و [[شرایع]] [[دین]] می‌شود [[بهترین]] و پسندیده‌ترین روشی است که در [[پرستش]] [[خدای متعال]] و [[تقرب]] به سوی او می‌توان بدان تمسّک جست<ref>شرح الصحیفة السجادیه، ص۳۲۹.</ref>. به همین [[دلیل]] [[اولیای دین]] و [[ائمه معصومین]]{{عم}} همواره بر [[تبعیت]] از [[سنّت نبوی]] و [[بزرگداشت]] آن اهتمام ورزیده‌اند و هرگونه [[نوآوری]] در مقابل این سنّت را [[بدعت]] و موجب [[گمراهی]] دانسته‌اند. البته به [[عقیده]] [[شیعه امامیه]] [[سیره]] و روش [[امامان معصوم]]{{عم}} امتداد همان سنّت نبوی و شرح و بسط آن است. ریشه این [[اعتقاد]] یعنی [[پیروی]] از [[سنّت پیامبر]]{{صل}} و تبعیت از دین اسلام در همه ابعادش ([[عقاید]]، احکام و [[اخلاق]]) به [[اکمال دین]] بر می‌گردد. و اینکه [[خدا]] [[کامل‌ترین دین]] را بر [[پیامبر]]{{صل}} نازل فرموده و ایشان هم در [[تبلیغ]] آن هیچ قصوری نورزیده‌اند: {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا}}<ref>«امروز دینتان را کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم و اسلام را (به عنوان) آیین شما پسندیدم» سوره مائده، آیه ۳.</ref> بنابراین [[اسلام]] [[دین کامل]] و مورد [[رضایت]] و [[خشنودی]] [[خداوند]] است و هر پیرایه‌ای که بر آن بسته شود یا هر نقصانی که در آن وارد آید بدعت و موجب [[انحراف]] و گمراهی و ناخرسندی است. | یکی از رایج‌ترین کاربردهای کلمه [[سنّت]] در معرفی [[راه]] و رسم و طریقه‌ای است که [[پیامبر گرامی اسلام]] {{صل}} در قالب [[دین اسلام]] به [[بشریت]] عرضه داشته‌اند. این سنّت که در معنای عام خود شامل تمام [[احکام]] و [[شرایع]] [[دین]] می‌شود [[بهترین]] و پسندیده‌ترین روشی است که در [[پرستش]] [[خدای متعال]] و [[تقرب]] به سوی او می‌توان بدان تمسّک جست<ref>شرح الصحیفة السجادیه، ص۳۲۹.</ref>. به همین [[دلیل]] [[اولیای دین]] و [[ائمه معصومین]] {{عم}} همواره بر [[تبعیت]] از [[سنّت نبوی]] و [[بزرگداشت]] آن اهتمام ورزیده‌اند و هرگونه [[نوآوری]] در مقابل این سنّت را [[بدعت]] و موجب [[گمراهی]] دانسته‌اند. البته به [[عقیده]] [[شیعه امامیه]] [[سیره]] و روش [[امامان معصوم]] {{عم}} امتداد همان سنّت نبوی و شرح و بسط آن است. ریشه این [[اعتقاد]] یعنی [[پیروی]] از [[سنّت پیامبر]] {{صل}} و تبعیت از دین اسلام در همه ابعادش ([[عقاید]]، احکام و [[اخلاق]]) به [[اکمال دین]] بر می‌گردد. و اینکه [[خدا]] [[کامل‌ترین دین]] را بر [[پیامبر]] {{صل}} نازل فرموده و ایشان هم در [[تبلیغ]] آن هیچ قصوری نورزیده‌اند: {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا}}<ref>«امروز دینتان را کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم و اسلام را (به عنوان) آیین شما پسندیدم» سوره مائده، آیه ۳.</ref> بنابراین [[اسلام]] [[دین کامل]] و مورد [[رضایت]] و [[خشنودی]] [[خداوند]] است و هر پیرایه‌ای که بر آن بسته شود یا هر نقصانی که در آن وارد آید بدعت و موجب [[انحراف]] و گمراهی و ناخرسندی است. | ||
[[امام سجاد]]{{ع}} در جاهای مختلفی به [[لزوم]] [[پیروی]] از [[سنت پیامبر]] تأکید کرده است: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ... وَ أَحْيِنَا عَلَى سُنَّتِهِ}}؛ «بار خدایا بر [[محمد]] و خاندانش [[درود]] فرست و ما را بر [[سنت]] او زنده بدار»<ref>نیایش چهلودوم | [[امام سجاد]] {{ع}} در جاهای مختلفی به [[لزوم]] [[پیروی]] از [[سنت پیامبر]] تأکید کرده است: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ... وَ أَحْيِنَا عَلَى سُنَّتِهِ}}؛ «بار خدایا بر [[محمد]] و خاندانش [[درود]] فرست و ما را بر [[سنت]] او زنده بدار»<ref>نیایش چهلودوم.</ref>. | ||
آن حضرت در جایی دیگر از متروک ماندن سنّت‌های پیامبر{{صل}} در پی ربوده شدن [[حق]] خلفای بر [[حق پیامبر]] | آن حضرت یکی از فلسفه‌های [[وجود امام]] و ولیِّ [[الهی]] را برپاداشتن حدود و [[شرایع الهی]] و سنت‌های [[رسول گرامی اسلام]] {{صل}} می‌داند: «ای [[خداوند]]، کتاب خود، حدود و [[شرایع]] خود و سنت‌های [[پیامبر]] خود را بدو [با [[امام]] و ولی خویش] برپای دار، و هرچه را [[ظالمان]] از معالم دینت میرانده‌اند بدو زنده‌دار و بدو زنگ [[ستم]] [[ستمکاران]] از [[آیین]] خویش بزدای»<ref>نیایش چهل‌وهفتم.</ref>. | ||
آن حضرت در جایی دیگر از متروک ماندن سنّت‌های پیامبر {{صل}} در پی ربوده شدن [[حق]] خلفای بر [[حق پیامبر]] شکوه می‌نماید: «... پس [[برگزیدگان]] و خلفای تو مغلوب و [[مقهور]] شده‌اند و حقشان از کف بشد. اکنون می‌نگرند که احکامت دگرگون شده و [[کتابت]] به یک سو افتاده و [[فرایض]] تو نه به روش تو به جای آورده می‌شود و سنّت‌های پیامبرت متروک مانده است»<ref>نیایش چهل‌وهشتم.</ref>. | |||
نکته قابل توجهی که نباید آن را از نظر دور داشت این است که در مواردی کلمه [[سنّت]] فقط به [[مستحبات]] و [[آداب دینی]] که انجام آنها یا ترکشان الزامی نیست اطلاق می‌شود. در این استعمال، سنّت در مقابل [[فرائض]]، به معنی انجام [[واجبات]] و ترک [[محرمات]]، به کار می‌رود. در برخی نیایش‌های حضرت این کاربرد نیز به چشم می‌خورد: {{متن حدیث|وَ لَا تَشْغَلْنِي بِالاهْتِمَامِ عَنْ تَعَاهُدِ فُرُوضِكَ، وَ اسْتِعْمَالِ سُنَّتِكَ}}؛ «چنان مکن که به سبب [[اندوه]] از انجام دادن فرائض و مستحبات تو باز مانم»<ref>نیایش هفتم.</ref>. | نکته قابل توجهی که نباید آن را از نظر دور داشت این است که در مواردی کلمه [[سنّت]] فقط به [[مستحبات]] و [[آداب دینی]] که انجام آنها یا ترکشان الزامی نیست اطلاق می‌شود. در این استعمال، سنّت در مقابل [[فرائض]]، به معنی انجام [[واجبات]] و ترک [[محرمات]]، به کار می‌رود. در برخی نیایش‌های حضرت این کاربرد نیز به چشم می‌خورد: {{متن حدیث|وَ لَا تَشْغَلْنِي بِالاهْتِمَامِ عَنْ تَعَاهُدِ فُرُوضِكَ، وَ اسْتِعْمَالِ سُنَّتِكَ}}؛ «چنان مکن که به سبب [[اندوه]] از انجام دادن فرائض و مستحبات تو باز مانم»<ref>نیایش هفتم.</ref>. | ||
==[[سنّت]] [[قرآن]] و سنّت [[ماه رمضان]]== | اهمیت سنّت و [[سیره پیامبر]] {{صل}} آنقدر زیاد است که [[امام سجاد]] {{ع}} برای [[همسایگان]] خویش<ref>نیایش بیست‌و‌ششم.</ref>، [[مرزداران]]<ref>نیایش بیست‌وهفتم.</ref> و عموم [[مردم]]<ref>نیایش ششم.</ref> درخواست [[توفیق]] برای [[علم]] به سنت و [[سیره]] و [[تبعیت]] از آن می‌نماید.<ref>[[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «سنت»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۲۷۳.</ref> | ||
[[امام سجاد]]{{ع}} در دو [[نیایش]] سنّت را به قرآن و ماه رمضان نسبت داده است. در مورد قرآن می‌فرماید: «بار خدایا، قرآن را نوری قرار داده‌ای که در پرتو آن از تاریکی‌های [[گمراهی]] و [[نادانی]] برهیم... ورایت نجاتی که هر که قدم در پی‌اش نهاد و [[آیین]] او پیشه ساخت [[گمراه]] نگردد»<ref>نیایش چهلودوم.</ref>. همچنین در مورد ماه رمضان می‌فرماید: «ای [[خداوند]]، تو بودی که ما را برگزیدی، و به [[شناخت]] این ماه [[توفیق]] [[عنایت]] کردی و به [[سنت]] آن [[راه]] نمودی»<ref>نیایش چهل‌وپنجم.</ref>. | |||
== [[سنّت]] [[قرآن]] و سنّت [[ماه رمضان]] == | |||
[[امام سجاد]] {{ع}} در دو [[نیایش]] سنّت را به قرآن و ماه رمضان نسبت داده است. در مورد قرآن می‌فرماید: «بار خدایا، قرآن را نوری قرار داده‌ای که در پرتو آن از تاریکی‌های [[گمراهی]] و [[نادانی]] برهیم... ورایت نجاتی که هر که قدم در پی‌اش نهاد و [[آیین]] او پیشه ساخت [[گمراه]] نگردد»<ref>نیایش چهلودوم.</ref>. همچنین در مورد ماه رمضان می‌فرماید: «ای [[خداوند]]، تو بودی که ما را برگزیدی، و به [[شناخت]] این ماه [[توفیق]] [[عنایت]] کردی و به [[سنت]] آن [[راه]] نمودی»<ref>نیایش چهل‌وپنجم.</ref>. | |||
با توجه به مجموع آنچه گفته شد معلوم می‌شود که سنت قرآن و سنت ماه رمضان چیزی جز همان [[دستورات الهی]] و سنت‌های [[پیامبر]] نیست که یا در قرآن بیان شده و یا بخشی از آن در ماه رمضان عمل می‌شود.<ref>دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، بهاءالدین خرمشاهی، جلد دوم، انتشارات دوستان، ناهید: تهران، ۱۳۷۷، چاپ اول؛ شرح الصحیفة السجادیة، سیدمحمد شیرازی، مرکز انتشارات اعلمی، طهران، بی‌تا؛ شرح و تفسیر لغات قرآن براساس تفسیر نمونه، جعفر شریعت‌مداری، جلد دوم، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، ۱۳۷۴، چاپ اول؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۹۴، چاپ نهم؛ فرهنگ‌نامه اصول فقه، تحقیق: مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، نشر: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۹، چاپ دوم؛ قاموس قرآن، سیدعلی‌اکبر قرشی، جلد سوم (ذ - س)،] دارالکتب الاسلامیه، طهران، بی‌تا.</ref>.<ref>[[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «سنت»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۲۷۴.</ref> | با توجه به مجموع آنچه گفته شد معلوم می‌شود که سنت قرآن و سنت ماه رمضان چیزی جز همان [[دستورات الهی]] و سنت‌های [[پیامبر]] نیست که یا در قرآن بیان شده و یا بخشی از آن در ماه رمضان عمل می‌شود.<ref>دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، بهاءالدین خرمشاهی، جلد دوم، انتشارات دوستان، ناهید: تهران، ۱۳۷۷، چاپ اول؛ شرح الصحیفة السجادیة، سیدمحمد شیرازی، مرکز انتشارات اعلمی، طهران، بی‌تا؛ شرح و تفسیر لغات قرآن براساس تفسیر نمونه، جعفر شریعت‌مداری، جلد دوم، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، ۱۳۷۴، چاپ اول؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۹۴، چاپ نهم؛ فرهنگ‌نامه اصول فقه، تحقیق: مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، نشر: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۹، چاپ دوم؛ قاموس قرآن، سیدعلی‌اکبر قرشی، جلد سوم (ذ - س)،] دارالکتب الاسلامیه، طهران، بی‌تا.</ref>.<ref>[[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «سنت»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۲۷۴.</ref> | ||
== | == منابع == | ||
{{منابع}} | |||
# [[پرونده:1100609.jpg|22px]] [[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|'''مقاله «سنت»، دانشنامه صحیفه سجادیه''']] | # [[پرونده:1100609.jpg|22px]] [[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|'''مقاله «سنت»، دانشنامه صحیفه سجادیه''']] | ||
{{پایان منابع}} | |||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده:سنت | [[رده:سنت]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۴ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۰۸:۰۹
این مدخل زیرشاخهٔ بحث سنت است. سنت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سنت در لغت - سنت در قرآن - سنت در فقه سیاسی - سنت در کلام اسلامی - سنت در معارف دعا و زیارات - سنت در معارف و سیره سجادی - سنت در معارف و سیره حسینی - سنت در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط نداردمعناشناسی
سنّت در لغت به معنی سیره و روش است، چه نیک باشد و چه بد؛ چنان که در لسان‌العرب آمده است. البته در متون دینی بیشتر به سیره و روشی سنت اطلاق می‌شود که مردم از آن پیروی می‌کنند[۱]. بنابراین سنت همان طریقه و رویّه است. طبرسی نیز گفته است که سنت و طریقه و سیره نظیر هم‌اند[۲].
همان‌طور که گفتیم سنت شامل هرگونه راه و روش می‌شود، اعم از این که خوب و پسندیده یا زشت و ناپسند باشد. در حدیثی معروف آمده است: اگر کسی سنت خوبی بر جای نهد پاداش کسانی را که بر آن عمل می‌کنند خواهد داشت بدون آن‌که از پاداش خود آنها کاسته شود، و همچنین کسی که سنت بدی را بر جای نهد گناه کسانی که به آن عمل کنند برای او نوشته می‌شود بی آن‌که از گناهان آنها چیزی کاسته شود[۳].
این واژه در قرآن به دو صورت مفرد (سنّت) و جمع (سنن) به کار رفته است. ﴿سُنَّةَ اللَّهِ﴾[۴]، ﴿سُنَّتُ الْأَوَّلِينَ﴾[۵]، ﴿سُنَّتِنَا﴾[۶] از ترکیباتی است که در قرآن به کار رفته است. ترکیب اضافی ﴿سُنَّةَ اللَّهِ﴾ عبارت از روشی است که خداوند متعال از سوی حکمت خویش حسب رفتار و سلوکی که مردم با شریعت او دارند، نسبت به آنان اعمال می‌دارد[۷].
کلمه سنت در اصطلاح به معنی گفتار و کردار و تقریر پیامبر (ص) و امامان (ع) به کار می‌رود، به این معنا که اگر رسول خدا (ص) و امامان معصوم (ع) مطلبی را خود فرموده یا عمل کرده‌اند، یا دیگری انجام داده و آنها آن را تأیید کردند، به آن مطلب یا عمل سنّت گفته می‌شود[۸].[۹]
سنت در صحیفه سجادیه
امام سجاد (ع) در نیایش‌های خویش به مفهوم سنّت در قالب سنّت خدا، سنّت پیامبر (ص)، سنّت قرآن و سنّت ماه رمضان اشاره کرده و بیاناتی داشته‌اند. آن حضرت در دعای نخست صحیفه بر آسان‌گیری خداوند در سنّت پذیرش توبه بندگان نسبت به امت اسلامی اشاره کرده و آن را از فضل و احسان خدا نسبت به مسلمانان دانسته است در حالی که درامت‌های گذشته قبول توبه از شرایط سختی برخوردار بوده است: «حمد و سپاس خداوندی را که ما را به توبه راه نمود. و اگر پرتو فضل او نبود، هرگز بدان راه نمی‌یافتیم. و اگر از فضل او تنها به همین یک نعمت بسنده می‌کردیم، باز هم دهش او به ما نیکو و احسان او در حق ما جلیل و فضل و کرمش بس کرامند می‌بود، که روش او در قبول توبه پیشینیان نه چنین بود»[۱۰].
یکی از سنت‌های الهی که امام زین‌العابدین (ع) به آنها اشاره کرده “سنّت اِفضال” است. به این معنا که طریقه خداوند در برخورد با بندگان و جمیع مخلوقاتش فضل و احسان نمودن در حق ایشان است: «ذَلِكَ أَنَّ سُنَّتَكَ الْإِفْضَالُ، وَ عَادَتَكَ الْإِحْسَانُ، وَ سَبِيلَكَ الْعَفْوُ... »؛ «شیوه تو بخشندگی است و خوی تو نیکوکاری است و راه و آیین تو بخشایندگی. بار خدایا همه آفریدگان معترف‌اند که هر که را عقوبت کنی بر او ستم نکرده‌ای و همگان بر این گواه‌اند که هر که را از عذاب رهایی بخشی در حق او احسان کرده‌ای»[۱۱].
در همین راستا از دیگر سنت‌های خداوند مهربان “سنّت اِبقاء” است. خداوند ظالمان و گناهکاران را باقی می‌گذارد و آنها را از بین نمی‌برد تا مگر به خود آیند و از کرده خویش پشیمان شوند: «نیکی در حقِ بدان شیوه توست و شفقت بر متجاوزان سنت تو. آنسان که درنگ کردن تو در مؤاخذت، ایشان را فریفته است که توبه نکنند و مهلت دادن تو آنان را از گرایش به تو بازداشته است. و حال آن‌که در کیفر آنان درنگ کرده‌ای تا مگر به فرمان تو سر نهند... پس هر کس که سزاوار سعادت باشد روزگارش به سعادت پایان یاد و هر که سزاوار شقاوت بُوَد به شقاوتش خوار خواهی ساخت»[۱۲].[۱۳]
سنت نبوی
یکی از رایج‌ترین کاربردهای کلمه سنّت در معرفی راه و رسم و طریقه‌ای است که پیامبر گرامی اسلام (ص) در قالب دین اسلام به بشریت عرضه داشته‌اند. این سنّت که در معنای عام خود شامل تمام احکام و شرایع دین می‌شود بهترین و پسندیده‌ترین روشی است که در پرستش خدای متعال و تقرب به سوی او می‌توان بدان تمسّک جست[۱۴]. به همین دلیل اولیای دین و ائمه معصومین (ع) همواره بر تبعیت از سنّت نبوی و بزرگداشت آن اهتمام ورزیده‌اند و هرگونه نوآوری در مقابل این سنّت را بدعت و موجب گمراهی دانسته‌اند. البته به عقیده شیعه امامیه سیره و روش امامان معصوم (ع) امتداد همان سنّت نبوی و شرح و بسط آن است. ریشه این اعتقاد یعنی پیروی از سنّت پیامبر (ص) و تبعیت از دین اسلام در همه ابعادش (عقاید، احکام و اخلاق) به اکمال دین بر می‌گردد. و اینکه خدا کامل‌ترین دین را بر پیامبر (ص) نازل فرموده و ایشان هم در تبلیغ آن هیچ قصوری نورزیده‌اند: ﴿الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا﴾[۱۵] بنابراین اسلام دین کامل و مورد رضایت و خشنودی خداوند است و هر پیرایه‌ای که بر آن بسته شود یا هر نقصانی که در آن وارد آید بدعت و موجب انحراف و گمراهی و ناخرسندی است.
امام سجاد (ع) در جاهای مختلفی به لزوم پیروی از سنت پیامبر تأکید کرده است: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ... وَ أَحْيِنَا عَلَى سُنَّتِهِ»؛ «بار خدایا بر محمد و خاندانش درود فرست و ما را بر سنت او زنده بدار»[۱۶].
آن حضرت یکی از فلسفه‌های وجود امام و ولیِّ الهی را برپاداشتن حدود و شرایع الهی و سنت‌های رسول گرامی اسلام (ص) می‌داند: «ای خداوند، کتاب خود، حدود و شرایع خود و سنت‌های پیامبر خود را بدو [با امام و ولی خویش] برپای دار، و هرچه را ظالمان از معالم دینت میرانده‌اند بدو زنده‌دار و بدو زنگ ستم ستمکاران از آیین خویش بزدای»[۱۷].
آن حضرت در جایی دیگر از متروک ماندن سنّت‌های پیامبر (ص) در پی ربوده شدن حق خلفای بر حق پیامبر شکوه می‌نماید: «... پس برگزیدگان و خلفای تو مغلوب و مقهور شده‌اند و حقشان از کف بشد. اکنون می‌نگرند که احکامت دگرگون شده و کتابت به یک سو افتاده و فرایض تو نه به روش تو به جای آورده می‌شود و سنّت‌های پیامبرت متروک مانده است»[۱۸].
نکته قابل توجهی که نباید آن را از نظر دور داشت این است که در مواردی کلمه سنّت فقط به مستحبات و آداب دینی که انجام آنها یا ترکشان الزامی نیست اطلاق می‌شود. در این استعمال، سنّت در مقابل فرائض، به معنی انجام واجبات و ترک محرمات، به کار می‌رود. در برخی نیایش‌های حضرت این کاربرد نیز به چشم می‌خورد: «وَ لَا تَشْغَلْنِي بِالاهْتِمَامِ عَنْ تَعَاهُدِ فُرُوضِكَ، وَ اسْتِعْمَالِ سُنَّتِكَ»؛ «چنان مکن که به سبب اندوه از انجام دادن فرائض و مستحبات تو باز مانم»[۱۹].
اهمیت سنّت و سیره پیامبر (ص) آنقدر زیاد است که امام سجاد (ع) برای همسایگان خویش[۲۰]، مرزداران[۲۱] و عموم مردم[۲۲] درخواست توفیق برای علم به سنت و سیره و تبعیت از آن می‌نماید.[۲۳]
سنّت قرآن و سنّت ماه رمضان
امام سجاد (ع) در دو نیایش سنّت را به قرآن و ماه رمضان نسبت داده است. در مورد قرآن می‌فرماید: «بار خدایا، قرآن را نوری قرار داده‌ای که در پرتو آن از تاریکی‌های گمراهی و نادانی برهیم... ورایت نجاتی که هر که قدم در پی‌اش نهاد و آیین او پیشه ساخت گمراه نگردد»[۲۴]. همچنین در مورد ماه رمضان می‌فرماید: «ای خداوند، تو بودی که ما را برگزیدی، و به شناخت این ماه توفیق عنایت کردی و به سنت آن راه نمودی»[۲۵].
با توجه به مجموع آنچه گفته شد معلوم می‌شود که سنت قرآن و سنت ماه رمضان چیزی جز همان دستورات الهی و سنت‌های پیامبر نیست که یا در قرآن بیان شده و یا بخشی از آن در ماه رمضان عمل می‌شود.[۲۶].[۲۷]
منابع
پانویس
- ↑ دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۲، ص۱۲۲۱.
- ↑ قاموس قرآن.
- ↑ شرح و تفسیر لغات بر اساس تفسیر نمونه، ج۲، ص۴۱۹.
- ↑ «سنّت خداوند» سوره احزاب، آیه ۳۸ و ۶۲؛ سوره فاطر، آیه ۴۳؛ سوره غافر، آیه ۸۵ و سوره فتح، آیه ۲۳.
- ↑ «سنّت پیشینیان» سوره انفال، آیه ۳۸؛ سوره حجر، آیه ۱۳؛ سوره کهف، آیه ۵۵ و سوره فاطر، آیه ۴۳.
- ↑ «سنّت ما» سوره اسراء، آیه ۷۷.
- ↑ دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۲، ص۱۲۲۱.
- ↑ فرهنگ‌نامه اصول فقه، ص۴۹۰.
- ↑ خالقیان، فضل‌الله، مقاله «سنت»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۲۷۱.
- ↑ نیایش یکم.
- ↑ نیایش سی‌وهفتم.
- ↑ نیایش چهل‌وششم.
- ↑ خالقیان، فضل‌الله، مقاله «سنت»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۲۷۱.
- ↑ شرح الصحیفة السجادیه، ص۳۲۹.
- ↑ «امروز دینتان را کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم و اسلام را (به عنوان) آیین شما پسندیدم» سوره مائده، آیه ۳.
- ↑ نیایش چهلودوم.
- ↑ نیایش چهل‌وهفتم.
- ↑ نیایش چهل‌وهشتم.
- ↑ نیایش هفتم.
- ↑ نیایش بیست‌و‌ششم.
- ↑ نیایش بیست‌وهفتم.
- ↑ نیایش ششم.
- ↑ خالقیان، فضل‌الله، مقاله «سنت»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۲۷۳.
- ↑ نیایش چهلودوم.
- ↑ نیایش چهل‌وپنجم.
- ↑ دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، بهاءالدین خرمشاهی، جلد دوم، انتشارات دوستان، ناهید: تهران، ۱۳۷۷، چاپ اول؛ شرح الصحیفة السجادیة، سیدمحمد شیرازی، مرکز انتشارات اعلمی، طهران، بی‌تا؛ شرح و تفسیر لغات قرآن براساس تفسیر نمونه، جعفر شریعت‌مداری، جلد دوم، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، ۱۳۷۴، چاپ اول؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۹۴، چاپ نهم؛ فرهنگ‌نامه اصول فقه، تحقیق: مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، نشر: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۹، چاپ دوم؛ قاموس قرآن، سیدعلی‌اکبر قرشی، جلد سوم (ذ - س)،] دارالکتب الاسلامیه، طهران، بی‌تا.
- ↑ خالقیان، فضل‌الله، مقاله «سنت»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۲۷۴.