عمود نور در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
(←پانویس) |
||
| (۳۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = عمود نور | |||
| عنوان مدخل = عمود نور | |||
| مداخل مرتبط = [[عمود نور در حدیث]] - [[عمود نور در کلام اسلامی]] | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
'''[[عمود نور]]''' | براساس روایات، '''[[عمود نور]]''' یکی از منابع علم امامان {{ع}} بیان شده است. به کمک این ستونِ نوریِ است که [[امام]] [[معصوم]] {{ع}} از ایمان و نفاق پنهان در سینه‌ها آگاه می‌شود، بدون آنکه حجابی در کار باشد. [[عمود نور]] امری جداپذیر از [[امام]] نیست، بلکه ویژگی و [[توانایی]] در امام است که [[خداوند]] آن را برای [[احتجاج]] بر خلقش برای امام فراهم کرده است. | ||
== | == معناشناسی == | ||
ذیل آیۀ {{متن قرآن|تَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ صِدْقًا وَعَدْلًا}}<ref>«و سخن پروردگارت به راستی و دادگری کامل شد؛ هیچ دگرگون کننده‌ای برای سخنان وی نیست و او شنوای داناست» سوره انعام، آیه ۱۱۵.</ref> [[روایات]] متعددی با تعابیر مختلفی مانند [[عمود]] من نور، منار من نور، مصباح من نور، عمود من السماء، بیان شده است | ذیل آیۀ {{متن قرآن|تَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ صِدْقًا وَعَدْلًا}}<ref>«و سخن پروردگارت به راستی و دادگری کامل شد؛ هیچ دگرگون کننده‌ای برای سخنان وی نیست و او شنوای داناست» سوره انعام، آیه ۱۱۵.</ref> [[روایات]] متعددی با تعابیر مختلفی مانند [[عمود]] من نور، منار من نور، مصباح من نور، عمود من السماء، بیان شده است که همگی به موضوع عمود نور و رابطۀ آن با [[علم امام]] پرداخته‌اند<ref>ر.ک: [[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[منابع علم امامان شیعه (کتاب)|منابع علم امامان شیعه]]، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶؛ [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]]، [[منابع علم امام در قرآن (مقاله)|منابع علم امام در قرآن]]، فصلنامۀ امامت پژوهی، ش ۶، ص ۱۸۳ ـ ۱۸۴.</ref>. | ||
روایات ذیل این [[عناوین]]، همگی در یک نکته اشتراک و [[اتحاد]] دارند، هر چند در ذکر عنوان، [[زمان]] یا تعبیر از این فعل، [[اختلاف]] و تفاوت‌هایی در عبارات روایات وجود دارد، این امر مشترک، [[ارتباط]] عمود یا منار یا مصباح نور با [[اعمال]] [[بندگان]] و خلایق است. به تعبیر دیگر به طور قطع می‌توان ادعا نمود روایات، از [[آگاهی امام]] نسبت به کنش، [[رفتار]] و [[اعمال انسان‌ها]] خبر می‌‌دهند. از این رو ثمره و نتیجۀ وجود عمود نور برای امام، [[مشاهده]] و توان دیدن اعمال انسان‌هاست. | روایات ذیل این [[عناوین]]، همگی در یک نکته اشتراک و [[اتحاد]] دارند، هر چند در ذکر عنوان، [[زمان]] یا تعبیر از این فعل، [[اختلاف]] و تفاوت‌هایی در عبارات روایات وجود دارد، این امر مشترک، [[ارتباط]] عمود یا منار یا مصباح نور با [[اعمال]] [[بندگان]] و خلایق است. به تعبیر دیگر به طور قطع می‌توان ادعا نمود روایات، از [[آگاهی امام]] نسبت به کنش، [[رفتار]] و [[اعمال انسان‌ها]] خبر می‌‌دهند. از این رو ثمره و نتیجۀ وجود عمود نور برای امام، [[مشاهده]] و توان دیدن اعمال انسان‌هاست. یعنی علم به اعمال از طریق مشاهده است، نه گزارش. به کمک این ستونِ نوریِ سداد آور و [[توفیق]] بخش است که امام [[معصوم]] {{ع}} از [[ایمان]] و [[نفاق]] پنهان در سینه‌ها [[آگاه]] می‌شود؛ زیرا به واسطه آن نور، [[باطن]] چون ظاهر برای او آشکار می‌گردد، بدون آنکه حجابی در کار باشد. از این رو [[حضرت رضا]] {{ع}} در نامه‌ای برای بعضی از یارانش چنین نوشت: "هنگامی که [[مردم]] را می‌بینیم، آنها را با [[حقیقت ایمان]] یا [[حقیقت]] نفاق می‌شناسیم"<ref>مسند الإمام الرضا {{ع}}؛ ج ۱، کتاب الإمامه؛ ص ۱۵۶، ح ۲۲۶.</ref>. زیرا برای کسی که از ستونِ نوریِ بر گرفته از [[خیمه‌گاه]] [[عالم طبیعت]] و پر کشیده تا عنان [[عالم غیب]] برخوردار است، قلب‌های [[بندگان]] مانند قلب‌هایشان هویداست، بی‌آن که حجابی باشد. [[شاهد]] گویای مدعا، [[روایت]] [[حمزة بن عبدالمطلب بن عبدالله جعفی]] است که میگوید: "نزد [[حضرت رضا]] {{ع}} رفتم در حالی که کتاب یا کاغذی همراه داشتم و در آن از [[امام صادق]] {{ع}} چنین نقل شده بود: "[[دنیا]] برای صاحب این امرِ [[امامت]] همچون گردویی دو نیم شده [[تمثل]] یافته است". حضرت رضا {{ع}} فرمود: "ای [[حمزه]]، به [[خدا]] [[سوگند]]! این سخن[[حق]] است، آن را بر روی پوستی بنویس"<ref>مسند الإمام الرضا {{ع}}، ج ۱، ص ۱۷۲، ح ۲۶۸.</ref>.<ref>ر.ک: [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]]، [[منابع علم امام در قرآن (مقاله)|منابع علم امام در قرآن]]، فصلنامۀ امامت پژوهی، ش ۶، ص ۱۸۳ ـ ۱۸۴؛ [[سید علی هاشمی (زاده ۱۳۵۲)|هاشمی، سید علی]]، [[شهود یکی از روش‌های علم‌آموزی ائمه (مقاله)|شهود یکی از روش‌های علم‌آموزی ائمه]]، ص ۸۷.</ref> | ||
== | == منبع علم بودن [[عمود نور]] برای [[امام]] == | ||
از جمله [[منابع علم امام]]{{ع}} بر اساس [[روایات]] بهره‌مندی از [[عمود]] و [[نور الهی]] است؛ | از جمله [[منابع علم امام]] {{ع}} بر اساس [[روایات]] بهره‌مندی از [[عمود]] و [[نور الهی]] است؛ چنانکه هر وقت خواسته باشند از [[غیب]] [[آگاهی]] یابند، به سبب [[قدرت]] و اذنی که [[خداوند]] به آنها داده است، هرچه را بخواهند برای آنها روشن می‌گردد. این عمود در [[حقیقت]] کانال اتصال بین [[امامان]] {{ع}} و [[پروردگار]] است که [[معصومین]] {{ع}} از این طریق با خدا در ارتباط هستند و هر چیزی که می‌خواهند از خدا دریافت می‌کنند<ref>ر.ک: [[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[منابع علم امامان شیعه (کتاب)|منابع علم امامان شیعه]]، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶؛ [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]]، [[منابع علم امام در قرآن (مقاله)|منابع علم امام در قرآن]]، فصلنامۀ امامت پژوهی، ش ۶، ص ۱۸۳ ـ ۱۸۴؛ [[حسین گنجی|گنجی، حسین]]، [[امام‌شناسی - گنجی (کتاب)|امام شناسی]]، ج ۱، ص ۱۵۸؛ [[ناصرالدین اوجاقی|اوجاقی، ناصرالدین]]، [[علم امام از دیدگاه کلام امامیه (کتاب)|علم امام از دیدگاه کلام امامیه]]، ص ۶۴ ـ ۶۸؛ [[سید انیس‌الحسن نقوی|نقوی، سید انیس‌الحسن]]، [[علم غیب ائمه معصومین (پایان‌نامه)|علم غیب ائمه معصومین]]، ص ۴۰ ـ ۴۱؛ [[محمد کاظم رحمان ستایش|رحمان ستایش، محمد کاظم]]، [[روح‌الله شهیدی|شهیدی، روح الله]]، [[بازشناخت نظام اندیشگی نص گرایان و محدثان متقدم (مقاله)|بازشناخت نظام اندیشگی نص گرایان و محدثان متقدم]]، ص ۱۲۱.</ref>. | ||
عمود نور، حقیقتی غیر مادی است که تنها [[ائمه]]{{ع}} | عمود نور، حقیقتی غیر مادی است که تنها [[ائمه]] {{ع}} قادر به دیدن و [[شهود]] آن هستند. در روایتی آمده است: "روزی [[امیرمؤمنان]] {{ع}} فرمودند: از بالای [[آسمان‌ها]] و از زیر [[زمین‌ها]] از من سؤال نمایید تا شما را [[آگاه]] نمایم. در این میان یکی برخاست و گفت: الآن [[جبرئیل]] کجاست؟ پس آن حضرت نظری به [[آسمان]] و نظری به [[زمین]] انداخت و به [[مشرق]] و [[مغرب]] توجه نمود و به سؤال‌کننده فرمود: به [[خدا]] [[سوگند]]! تو جبرئیل هستی. پس از آن او را ندیدند"<ref>{{متن حدیث|أَنَّهُ ع كَانَ ذَاتَ يَوْمٍ عَلَى مِنْبَرِ الْبَصْرَةِ إِذْ قَالَ أَيُّهَا النَّاسُ سَلُونِي قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِي سَلُونِي عَنْ طُرُقِ السَّمَاوَاتِ فَإِنِّي أَعْرَفُ بِهَا مِنْ طُرُقِ الْأَرْضِ فَقَامَ إِلَيْهِ رَجُلٌ مِنْ وَسْطِ الْقَوْمِ وَ قَالَ لَهُ أَيْنَ جَبْرَئِيلُ فِي هَذِهِ السَّاعَةِ فَرَمَقَ بِطَرْفِهِ إِلَى السَّمَاءِ ثُمَّ رَمَقَ بِطَرْفِهِ إِلَى الْمَشْرِقِ ثُمَّ رَمَقَ بِطَرْفِهِ إِلَى الْمَغْرِبِ فَلَمْ يَجِدْ مَوْطِناً فَالْتَفَتَ إِلَيْهِ فَقَالَ يَا ذَا الشَّيْخُ أَنْتَ جَبْرَائِيلُ قَالَ فَصَفَقَ طَائِراً مِنْ بَيْنِ النَّاسِ فَضَجَّ الْحَاضِرُونَ وَ قَالُوا نَشْهَدُ أَنَّكَ خَلِيفَةُ رَسُولِ اللَّهِ ص حَقّاً}}؛ الفضائل، شاذان بن جبرئیل القمی، ص ٩٨ و بحار الانوار، ج ٣٩، ص ١٠٨.</ref>.<ref>ر.ک: [[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[منابع علم امامان شیعه (کتاب)|منابع علم امامان شیعه]]، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶؛ [[سید علی هاشمی (زاده ۱۳۵۲)|هاشمی، سید علی]]، [[شهود یکی از روش‌های علم‌آموزی ائمه (مقاله)|شهود یکی از روش‌های علم‌آموزی ائمه]]، ص ۸۷.</ref> | ||
==[[روایات | == مراد از عمود نور در [[روایات]] == | ||
روایاتی درباره عمود نور از حضرات [[معصومین]] {{ع}} وارد شده است مانند: [[صالح بن سهل]] نقل میکند: "نزد [[امام صادق]] {{ع}} نشسته بودیم حضرت فرمودند: "ای صالح بن سهل [[خداوند]] در میان خودش و [[امام]] [[ستونی از نور]] قرار داده است، خداوند از این طریق به امام می‌نگرد و امام نیز از این طریق به پروردگارش می‌نگرد و هنگامی که بخواهد چیزی را بداند در آن [[ستون نور]] نظر می‌افکند و از آن [[آگاه]] می‌شود"<ref>{{متن حدیث|كُنْتُ جَالِساً عِنْدَهُ فَقَالَ ابْتِدَاءً مِنْهُ يَا صَالِحَ بْنَ سَهْلٍ إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ الرَّسُولِ رَسُولًا وَ لَمْ يَجْعَلْ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ الْإِمَامِ رَسُولًا قَالَ قُلْتُ وَ كَيْفَ ذَاكَ قَالَ جَعَلَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ الْإِمَامِ عَمُوداً مِنْ نُورٍ يَنْظُرُ اللَّهُ بِهِ إِلَى الْإِمَامِ وَ يَنْظُرُ الْإِمَامُ إِذَا أَرَادَ عِلْمَ شَيْءٍ نَظَرَ فِي ذَلِكَ النُّورِ فَعَرَفَهُ}}؛ صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ص ۴۴۰.</ref>.<ref>ر.ک: [[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[منابع علم امامان شیعه (کتاب)|منابع علم امامان شیعه]]، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶</ref> | |||
اینکه منظور از [[نور الهی]] در روایات چیست، روشن نیست، ولی بعضی از [[راویان]]، نور الهی را به "[[ملک]]" تعبیر کرده‌اند: "[[محمد بن عیسی بن عبید]] میگوید: من و ابن‌فضال نشسته بودیم، [[یونس]] وارد شد و گفت: من [[خدمت]] [[امام رضا]] {{ع}} رسیدم و به او گفتم: قربان شما شوم! مردم درباره [[عمود]]، [[سخن]] بسیار گفته‌اند. امام به من فرمود: ای یونس! نظر تو درباره آن چیست؟ نظرت این است، یک عمود آهنی است که برای صاحب تو برافرازند؟! عرض کردم: نمی‌دانم. فرمود: عمود، فرشته‌ای است که بر هر شهری گماشته شده است و [[خدا]] به وسیله او [[کردار]] آن [[شهرها]] را می‌رساند"<ref>{{متن حدیث|دَخَلْتُ عَلَى أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا ع فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ قَدْ أَكْثَرَ النَّاسُ فِي الْعَمُودِ قَالَ فَقَالَ لِي يَا يُونُسُ مَا تَرَاهُ أَ تَرَاهُ عَمُوداً مِنْ حَدِيدٍ يُرْفَعُ لِصَاحِبِكَ قَالَ قُلْتُ مَا أَدْرِي قَالَ لَكِنَّهُ مَلَكٌ مُوَكَّلٌ بِكُلِّ بَلْدَةٍ يَرْفَعُ اللَّهُ بِهِ أَعْمَالَ تِلْكَ الْبَلْدَةِ قَالَ فَقَامَ ابْنُ فَضَّالٍ فَقَبَّلَ رَأْسَهُ وَ قَالَ رَحِمَكَ اللَّهُ يَا أَبَا مُحَمَّدٍ لَا تَزَالُ تَجِيءُ بِالْحَدِيثِ الْحَقِّ الَّذِي يُفَرِّجُ اللَّهُ بِهِ عَنَّا}}؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ١، ص ۳۸۸.</ref>. | |||
اینکه منظور از [[نور الهی]] در | |||
بنابراین اگر منظور از [[نور الهی]]، [[ملک]] یا [[روح‌القدس]] باشد، نمی‌توان آن را منبع جداگانه‌ای برای [[علم امام]] | بنابراین اگر منظور از [[نور الهی]]، [[ملک]] یا [[روح‌القدس]] باشد، نمی‌توان آن را منبع جداگانه‌ای برای [[علم امام]] دانست، بلکه همان القای [[روح القدس]] است. به عبارتی دیگر [[عمود نور]] امری جدا از [[امام]] نیست؛ بلکه ویژگی و توانی در امام است که [[خداوند]] آن را برای [[احتجاج]] بر خلقش برای امام فراهم نموده است؛ مانند روایتی که پس از اشاره به وجود منار [[نور]] می‌فرماید: {{متن حدیث|فَبِهَذَا یَحْتَجُ اللَّهُ عَلَی خَلْقِه}}<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص ۳۸۷.</ref>. علامۀ [[مجلسی]] ذیل این [[روایت]]، ضمیر اشاره منفصل "هذا" را به خود امام برمی‌گرداند و صحیح هم همین است<ref>مازندرانی، شرح اصول الکافی، ج ۶، ص ۳۶۰.</ref>. با توجه به این جمله، اگر منار یا عمود نور را امری جدا از امام بدانیم، [[احتجاج]] [[الهی]] به امام صحیح نخواهد بود. علامۀ مجلسی میگوید:<ref>مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول، ج ۴، ص ۲۶۸.</ref> "نامیده شدن ملک با عنوان [[عمود]]، استعاره است؛ گویی ملک عمودی از نور است که امام در آن نظر میکند. همچنین ممکن است این [[تشبیه]] به این دلیل صورت گرفته که [[اعتماد]] امام در [[کشف]] امور، به ملک است<ref>ر.ک: [[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[منابع علم امامان شیعه (کتاب)|منابع علم امامان شیعه]]، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶؛ [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]]، [[منابع علم امام در قرآن (مقاله)|منابع علم امام در قرآن]]، فصلنامۀ امامت پژوهی، ش ۶، ص ۱۸۳ ـ ۱۸۴.</ref>. | ||
در مجموع آنچه از [[روایات]] به دست میآید، | در مجموع آنچه از [[روایات]] به دست میآید، سه چیز است: | ||
# | # [[ستون نور]]، به طور مستقل، [[منبع علم]] نیست؛ بلکه تمثیلی برای منبع الهامی علم امام {{ع}} است که هرگاه خداوند بخواهد با آن امام را [[آگاه]] میکند. یعنی بر اساس برخی از روایات، [[عمود نور]] امری جداپذیر از [[امام]] نیست، بلکه ویژگی و [[توانایی]] در امام است که [[خداوند]] آن را برای [[احتجاج]] بر خلقش برای امام فراهم کرده است. | ||
#اما برخی [[روایات]] دیگر [[عمود نور]] را در کنار [[روح قدسی]] و مخصوص امام معرفی نموده | # اما برخی [[روایات]] دیگر [[عمود نور]] را در کنار [[روح قدسی]] و مخصوص امام معرفی نموده اند، مانند: [[امام رضا]] {{ع}} فرمودند: {{متن حدیث|إِنَّ اَللَّهَ تَعَالَى قَدْ أَيَّدَنَا بِرُوحٍ مِنْهُ مُقَدَّسَةٍ مُطَهَّرَةٍ، لَيْسَتْ بِمَلَكٍ، لَمْ تَكُنْ مَعَ أَحَدٍ مِمَّنْ مَضَى إِلاَّ مَعَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ هِيَ مَعَ اَلْأَئِمَّةِ مِنَّا تُسَدِّدُهُمْ وَ تُوَفِّقُهُمْ، وَ هُوَ عَمُودٌ مِنْ نُورٍ بَيْنَنَا وَ بَيْنَ اَللَّهِ تَعَالَى}}<ref>ابن بابویه، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا {{ع}}، ج ۲، ص ۲۰۰.</ref>. | ||
#ثمره و نتیجۀ وجود عمود نور برای امام، [[مشاهده]] و توان دیدن [[اعمال انسان]] هاست. تعابیری مانند: | # ثمره و نتیجۀ وجود عمود نور برای امام، [[مشاهده]] و توان دیدن [[اعمال انسان]] هاست. تعابیری مانند: {{متن حدیث|یعرف به الضمیر}}، {{متن حدیث|یشرف به علی اهل الارض}}، {{متن حدیث|کل ما احتاج الیه لدلاله اطلع علیه}}، {{متن حدیث|لا یستر منها شیء}} و... توهم مشاهده صرف بدون [[آگاهی]] و [[علم]] از [[حقیقت]] [[اعمال]] و [[نیت‌ها]] را [[باطل]] می‌‌نماید<ref>ر.ک: [[رسول رضوی| رضوی، رسول]]، [[محمد تقی شاکر| شاکر، محمد تقی]]، [[چیستی عمود نور (مقاله)|چیستی عمود نور]]، مجلۀ علوم حدیث، ش ۶۳، ص ۴۲؛ [[محمد حسن نادم|نادم، حسن]]، [[سید ابراهیم افتخاری|افتخاری، سید ابراهیم]]، [[منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد (مقاله)|منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد]]، ص ۶۰.</ref>. | ||
==پرسش‌های وابسته== | == پرسش‌های وابسته == | ||
{{پرسش وابسته}} | |||
* [[رابطه عمود نور با علم غیب معصوم چیست؟ (پرسش)]] | * [[رابطه عمود نور با علم غیب معصوم چیست؟ (پرسش)]] | ||
* [[رابطه عمود نور با علم معصوم چیست؟ (پرسش)]] | * [[رابطه عمود نور با علم معصوم چیست؟ (پرسش)]] | ||
{{پایان پرسش وابسته}} | |||
==جستارهای وابسته== | == جستارهای وابسته == | ||
{{مدخل وابسته}} | |||
* [[علم معصوم]] | * [[علم معصوم]] | ||
* [[علم غیب معصوم]] | * [[علم غیب معصوم]] | ||
{{پایان مدخل وابسته}} | |||
== منابع == | |||
==منابع== | |||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
# [[پرونده:95220153.jpg|22px]] [[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[منابع علم امامان شیعه (کتاب)|'''منابع علم امامان شیعه''']] | # [[پرونده:95220153.jpg|22px]] [[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[منابع علم امامان شیعه (کتاب)|'''منابع علم امامان شیعه''']] | ||
# [[پرونده:89913604.jpg|22px]] [[سید انیس‌الحسن نقوی|نقوی، سید انیس‌الحسن]]، [[علم غیب ائمه معصومین (پایان‌نامه)|'''علم غیب ائمه معصومین''']] | # [[پرونده:89913604.jpg|22px]] [[سید انیس‌الحسن نقوی|نقوی، سید انیس‌الحسن]]، [[علم غیب ائمه معصومین (پایان‌نامه)|'''علم غیب ائمه معصومین''']] | ||
# [[پرونده:Tqk.jpg|22px]] [[سید علی هاشمی | # [[پرونده:Tqk.jpg|22px]] [[سید علی هاشمی (زاده ۱۳۵۲)|هاشمی، سید علی]]، [[شهود یکی از روش‌های علم‌آموزی ائمه (مقاله)|'''شهود یکی از روش‌های علم‌آموزی ائمه''']] | ||
# [[پرونده:11279.jpg|22px]] [[محمد حسن نادم|نادم، حسن]]، [[سید ابراهیم افتخاری|افتخاری، سید ابراهیم]]، | # [[پرونده:11279.jpg|22px]] [[محمد حسن نادم|نادم، حسن]]، [[سید ابراهیم افتخاری|افتخاری، سید ابراهیم]]، [[منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد (مقاله)|'''منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد''']] | ||
# [[پرونده:Emamatp.jpg|22px]] [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]]، | # [[پرونده:Emamatp.jpg|22px]] [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]]، [[منابع علم امام در قرآن (مقاله)|'''منابع علم امام در قرآن''']] | ||
# [[پرونده:ohf.jpg|22px]] [[رسول رضوی|رضوی، رسول]]، [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]]، [[چیستی عمود نور (مقاله)|'''چیستی عمود نور''']] | |||
# [[پرونده:3984848.jpg|22px]] [[حسین گنجی|گنجی، حسین]]، [[امام‌شناسی - گنجی (کتاب)|'''امام شناسی''']] | |||
# [[پرونده:29048600800.jpg|22px]] [[ناصرالدین اوجاقی|اوجاقی، ناصرالدین]]، [[علم امام از دیدگاه کلام امامیه (کتاب)|'''علم امام از دیدگاه کلام امامیه''']] | |||
# [[پرونده:ohf.jpg|22px]] [[محمد کاظم رحمان ستایش|رحمان ستایش، محمد کاظم]]، [[روح‌الله شهیدی|شهیدی، روح الله]]، [[بازشناخت نظام اندیشگی نص گرایان و محدثان متقدم (مقاله)|'''بازشناخت نظام اندیشگی نص گرایان و محدثان متقدم''']] | |||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده:عمود نور]] | |||
[[رده:مفاهیم در کلام اسلامی]] | [[رده:مفاهیم در کلام اسلامی]] | ||
[[رده:مدخل برگرفته از پرسمان]] | [[رده:مدخل برگرفته از پرسمان]] | ||
[[رده:مدخل برگرفته از پرسمان علم معصوم]] | [[رده:مدخل برگرفته از پرسمان علم معصوم]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۳۰ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۰۸:۳۴
این مدخل زیرشاخهٔ بحث عمود نور است. عمود نور از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: عمود نور در حدیث - عمود نور در کلام اسلامی - پرسش مرتبط نداردبراساس روایات، عمود نور یکی از منابع علم امامان (ع) بیان شده است. به کمک این ستونِ نوریِ است که امام معصوم (ع) از ایمان و نفاق پنهان در سینه‌ها آگاه می‌شود، بدون آنکه حجابی در کار باشد. عمود نور امری جداپذیر از امام نیست، بلکه ویژگی و توانایی در امام است که خداوند آن را برای احتجاج بر خلقش برای امام فراهم کرده است.
معناشناسی
ذیل آیۀ ﴿تَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ صِدْقًا وَعَدْلًا﴾[۱] روایات متعددی با تعابیر مختلفی مانند عمود من نور، منار من نور، مصباح من نور، عمود من السماء، بیان شده است که همگی به موضوع عمود نور و رابطۀ آن با علم امام پرداخته‌اند[۲].
روایات ذیل این عناوین، همگی در یک نکته اشتراک و اتحاد دارند، هر چند در ذکر عنوان، زمان یا تعبیر از این فعل، اختلاف و تفاوت‌هایی در عبارات روایات وجود دارد، این امر مشترک، ارتباط عمود یا منار یا مصباح نور با اعمال بندگان و خلایق است. به تعبیر دیگر به طور قطع می‌توان ادعا نمود روایات، از آگاهی امام نسبت به کنش، رفتار و اعمال انسان‌ها خبر می‌‌دهند. از این رو ثمره و نتیجۀ وجود عمود نور برای امام، مشاهده و توان دیدن اعمال انسان‌هاست. یعنی علم به اعمال از طریق مشاهده است، نه گزارش. به کمک این ستونِ نوریِ سداد آور و توفیق بخش است که امام معصوم (ع) از ایمان و نفاق پنهان در سینه‌ها آگاه می‌شود؛ زیرا به واسطه آن نور، باطن چون ظاهر برای او آشکار می‌گردد، بدون آنکه حجابی در کار باشد. از این رو حضرت رضا (ع) در نامه‌ای برای بعضی از یارانش چنین نوشت: "هنگامی که مردم را می‌بینیم، آنها را با حقیقت ایمان یا حقیقت نفاق می‌شناسیم"[۳]. زیرا برای کسی که از ستونِ نوریِ بر گرفته از خیمه‌گاه عالم طبیعت و پر کشیده تا عنان عالم غیب برخوردار است، قلب‌های بندگان مانند قلب‌هایشان هویداست، بی‌آن که حجابی باشد. شاهد گویای مدعا، روایت حمزة بن عبدالمطلب بن عبدالله جعفی است که میگوید: "نزد حضرت رضا (ع) رفتم در حالی که کتاب یا کاغذی همراه داشتم و در آن از امام صادق (ع) چنین نقل شده بود: "دنیا برای صاحب این امرِ امامت همچون گردویی دو نیم شده تمثل یافته است". حضرت رضا (ع) فرمود: "ای حمزه، به خدا سوگند! این سخنحق است، آن را بر روی پوستی بنویس"[۴].[۵]
منبع علم بودن عمود نور برای امام
از جمله منابع علم امام (ع) بر اساس روایات بهره‌مندی از عمود و نور الهی است؛ چنانکه هر وقت خواسته باشند از غیب آگاهی یابند، به سبب قدرت و اذنی که خداوند به آنها داده است، هرچه را بخواهند برای آنها روشن می‌گردد. این عمود در حقیقت کانال اتصال بین امامان (ع) و پروردگار است که معصومین (ع) از این طریق با خدا در ارتباط هستند و هر چیزی که می‌خواهند از خدا دریافت می‌کنند[۶].
عمود نور، حقیقتی غیر مادی است که تنها ائمه (ع) قادر به دیدن و شهود آن هستند. در روایتی آمده است: "روزی امیرمؤمنان (ع) فرمودند: از بالای آسمان‌ها و از زیر زمین‌ها از من سؤال نمایید تا شما را آگاه نمایم. در این میان یکی برخاست و گفت: الآن جبرئیل کجاست؟ پس آن حضرت نظری به آسمان و نظری به زمین انداخت و به مشرق و مغرب توجه نمود و به سؤال‌کننده فرمود: به خدا سوگند! تو جبرئیل هستی. پس از آن او را ندیدند"[۷].[۸]
مراد از عمود نور در روایات
روایاتی درباره عمود نور از حضرات معصومین (ع) وارد شده است مانند: صالح بن سهل نقل میکند: "نزد امام صادق (ع) نشسته بودیم حضرت فرمودند: "ای صالح بن سهل خداوند در میان خودش و امام ستونی از نور قرار داده است، خداوند از این طریق به امام می‌نگرد و امام نیز از این طریق به پروردگارش می‌نگرد و هنگامی که بخواهد چیزی را بداند در آن ستون نور نظر می‌افکند و از آن آگاه می‌شود"[۹].[۱۰]
اینکه منظور از نور الهی در روایات چیست، روشن نیست، ولی بعضی از راویان، نور الهی را به "ملک" تعبیر کرده‌اند: "محمد بن عیسی بن عبید میگوید: من و ابن‌فضال نشسته بودیم، یونس وارد شد و گفت: من خدمت امام رضا (ع) رسیدم و به او گفتم: قربان شما شوم! مردم درباره عمود، سخن بسیار گفته‌اند. امام به من فرمود: ای یونس! نظر تو درباره آن چیست؟ نظرت این است، یک عمود آهنی است که برای صاحب تو برافرازند؟! عرض کردم: نمی‌دانم. فرمود: عمود، فرشته‌ای است که بر هر شهری گماشته شده است و خدا به وسیله او کردار آن شهرها را می‌رساند"[۱۱].
بنابراین اگر منظور از نور الهی، ملک یا روح‌القدس باشد، نمی‌توان آن را منبع جداگانه‌ای برای علم امام دانست، بلکه همان القای روح القدس است. به عبارتی دیگر عمود نور امری جدا از امام نیست؛ بلکه ویژگی و توانی در امام است که خداوند آن را برای احتجاج بر خلقش برای امام فراهم نموده است؛ مانند روایتی که پس از اشاره به وجود منار نور می‌فرماید: «فَبِهَذَا یَحْتَجُ اللَّهُ عَلَی خَلْقِه»[۱۲]. علامۀ مجلسی ذیل این روایت، ضمیر اشاره منفصل "هذا" را به خود امام برمی‌گرداند و صحیح هم همین است[۱۳]. با توجه به این جمله، اگر منار یا عمود نور را امری جدا از امام بدانیم، احتجاج الهی به امام صحیح نخواهد بود. علامۀ مجلسی میگوید:[۱۴] "نامیده شدن ملک با عنوان عمود، استعاره است؛ گویی ملک عمودی از نور است که امام در آن نظر میکند. همچنین ممکن است این تشبیه به این دلیل صورت گرفته که اعتماد امام در کشف امور، به ملک است[۱۵].
در مجموع آنچه از روایات به دست میآید، سه چیز است:
- ستون نور، به طور مستقل، منبع علم نیست؛ بلکه تمثیلی برای منبع الهامی علم امام (ع) است که هرگاه خداوند بخواهد با آن امام را آگاه میکند. یعنی بر اساس برخی از روایات، عمود نور امری جداپذیر از امام نیست، بلکه ویژگی و توانایی در امام است که خداوند آن را برای احتجاج بر خلقش برای امام فراهم کرده است.
- اما برخی روایات دیگر عمود نور را در کنار روح قدسی و مخصوص امام معرفی نموده اند، مانند: امام رضا (ع) فرمودند: «إِنَّ اَللَّهَ تَعَالَى قَدْ أَيَّدَنَا بِرُوحٍ مِنْهُ مُقَدَّسَةٍ مُطَهَّرَةٍ، لَيْسَتْ بِمَلَكٍ، لَمْ تَكُنْ مَعَ أَحَدٍ مِمَّنْ مَضَى إِلاَّ مَعَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ هِيَ مَعَ اَلْأَئِمَّةِ مِنَّا تُسَدِّدُهُمْ وَ تُوَفِّقُهُمْ، وَ هُوَ عَمُودٌ مِنْ نُورٍ بَيْنَنَا وَ بَيْنَ اَللَّهِ تَعَالَى»[۱۶].
- ثمره و نتیجۀ وجود عمود نور برای امام، مشاهده و توان دیدن اعمال انسان هاست. تعابیری مانند: «یعرف به الضمیر»، «یشرف به علی اهل الارض»، «کل ما احتاج الیه لدلاله اطلع علیه»، «لا یستر منها شیء» و... توهم مشاهده صرف بدون آگاهی و علم از حقیقت اعمال و نیت‌ها را باطل می‌‌نماید[۱۷].
پرسش‌های وابسته
جستارهای وابسته
منابع
سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه
نقوی، سید انیس‌الحسن، علم غیب ائمه معصومین
هاشمی، سید علی، شهود یکی از روش‌های علم‌آموزی ائمه
نادم، حسن، افتخاری، سید ابراهیم، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد
شاکر، محمد تقی، منابع علم امام در قرآن
رضوی، رسول، شاکر، محمد تقی، چیستی عمود نور
گنجی، حسین، امام شناسی
اوجاقی، ناصرالدین، علم امام از دیدگاه کلام امامیه- رحمان ستایش، محمد کاظم، شهیدی، روح الله، بازشناخت نظام اندیشگی نص گرایان و محدثان متقدم
پانویس
- ↑ «و سخن پروردگارت به راستی و دادگری کامل شد؛ هیچ دگرگون کننده‌ای برای سخنان وی نیست و او شنوای داناست» سوره انعام، آیه ۱۱۵.
- ↑ ر.ک: سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶؛ شاکر، محمد تقی، منابع علم امام در قرآن، فصلنامۀ امامت پژوهی، ش ۶، ص ۱۸۳ ـ ۱۸۴.
- ↑ مسند الإمام الرضا (ع)؛ ج ۱، کتاب الإمامه؛ ص ۱۵۶، ح ۲۲۶.
- ↑ مسند الإمام الرضا (ع)، ج ۱، ص ۱۷۲، ح ۲۶۸.
- ↑ ر.ک: شاکر، محمد تقی، منابع علم امام در قرآن، فصلنامۀ امامت پژوهی، ش ۶، ص ۱۸۳ ـ ۱۸۴؛ هاشمی، سید علی، شهود یکی از روش‌های علم‌آموزی ائمه، ص ۸۷.
- ↑ ر.ک: سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶؛ شاکر، محمد تقی، منابع علم امام در قرآن، فصلنامۀ امامت پژوهی، ش ۶، ص ۱۸۳ ـ ۱۸۴؛ گنجی، حسین، امام شناسی، ج ۱، ص ۱۵۸؛ اوجاقی، ناصرالدین، علم امام از دیدگاه کلام امامیه، ص ۶۴ ـ ۶۸؛ نقوی، سید انیس‌الحسن، علم غیب ائمه معصومین، ص ۴۰ ـ ۴۱؛ رحمان ستایش، محمد کاظم، شهیدی، روح الله، بازشناخت نظام اندیشگی نص گرایان و محدثان متقدم، ص ۱۲۱.
- ↑ «أَنَّهُ ع كَانَ ذَاتَ يَوْمٍ عَلَى مِنْبَرِ الْبَصْرَةِ إِذْ قَالَ أَيُّهَا النَّاسُ سَلُونِي قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِي سَلُونِي عَنْ طُرُقِ السَّمَاوَاتِ فَإِنِّي أَعْرَفُ بِهَا مِنْ طُرُقِ الْأَرْضِ فَقَامَ إِلَيْهِ رَجُلٌ مِنْ وَسْطِ الْقَوْمِ وَ قَالَ لَهُ أَيْنَ جَبْرَئِيلُ فِي هَذِهِ السَّاعَةِ فَرَمَقَ بِطَرْفِهِ إِلَى السَّمَاءِ ثُمَّ رَمَقَ بِطَرْفِهِ إِلَى الْمَشْرِقِ ثُمَّ رَمَقَ بِطَرْفِهِ إِلَى الْمَغْرِبِ فَلَمْ يَجِدْ مَوْطِناً فَالْتَفَتَ إِلَيْهِ فَقَالَ يَا ذَا الشَّيْخُ أَنْتَ جَبْرَائِيلُ قَالَ فَصَفَقَ طَائِراً مِنْ بَيْنِ النَّاسِ فَضَجَّ الْحَاضِرُونَ وَ قَالُوا نَشْهَدُ أَنَّكَ خَلِيفَةُ رَسُولِ اللَّهِ ص حَقّاً»؛ الفضائل، شاذان بن جبرئیل القمی، ص ٩٨ و بحار الانوار، ج ٣٩، ص ١٠٨.
- ↑ ر.ک: سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶؛ هاشمی، سید علی، شهود یکی از روش‌های علم‌آموزی ائمه، ص ۸۷.
- ↑ «كُنْتُ جَالِساً عِنْدَهُ فَقَالَ ابْتِدَاءً مِنْهُ يَا صَالِحَ بْنَ سَهْلٍ إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ الرَّسُولِ رَسُولًا وَ لَمْ يَجْعَلْ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ الْإِمَامِ رَسُولًا قَالَ قُلْتُ وَ كَيْفَ ذَاكَ قَالَ جَعَلَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ الْإِمَامِ عَمُوداً مِنْ نُورٍ يَنْظُرُ اللَّهُ بِهِ إِلَى الْإِمَامِ وَ يَنْظُرُ الْإِمَامُ إِذَا أَرَادَ عِلْمَ شَيْءٍ نَظَرَ فِي ذَلِكَ النُّورِ فَعَرَفَهُ»؛ صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ص ۴۴۰.
- ↑ ر.ک: سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶
- ↑ «دَخَلْتُ عَلَى أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا ع فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ قَدْ أَكْثَرَ النَّاسُ فِي الْعَمُودِ قَالَ فَقَالَ لِي يَا يُونُسُ مَا تَرَاهُ أَ تَرَاهُ عَمُوداً مِنْ حَدِيدٍ يُرْفَعُ لِصَاحِبِكَ قَالَ قُلْتُ مَا أَدْرِي قَالَ لَكِنَّهُ مَلَكٌ مُوَكَّلٌ بِكُلِّ بَلْدَةٍ يَرْفَعُ اللَّهُ بِهِ أَعْمَالَ تِلْكَ الْبَلْدَةِ قَالَ فَقَامَ ابْنُ فَضَّالٍ فَقَبَّلَ رَأْسَهُ وَ قَالَ رَحِمَكَ اللَّهُ يَا أَبَا مُحَمَّدٍ لَا تَزَالُ تَجِيءُ بِالْحَدِيثِ الْحَقِّ الَّذِي يُفَرِّجُ اللَّهُ بِهِ عَنَّا»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ١، ص ۳۸۸.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص ۳۸۷.
- ↑ مازندرانی، شرح اصول الکافی، ج ۶، ص ۳۶۰.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول، ج ۴، ص ۲۶۸.
- ↑ ر.ک: سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶؛ شاکر، محمد تقی، منابع علم امام در قرآن، فصلنامۀ امامت پژوهی، ش ۶، ص ۱۸۳ ـ ۱۸۴.
- ↑ ابن بابویه، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا (ع)، ج ۲، ص ۲۰۰.
- ↑ ر.ک: رضوی، رسول، شاکر، محمد تقی، چیستی عمود نور، مجلۀ علوم حدیث، ش ۶۳، ص ۴۲؛ نادم، حسن، افتخاری، سید ابراهیم، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد، ص ۶۰.