جاسوسی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - '== پرسش‌های وابسته == ==' به '==') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۱۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[جاسوسی در قرآن]] - [[جاسوسی در فقه اسلامی]] - [[جاسوسی در فقه سیاسی]] - [[جاسوسی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]] | پرسش مرتبط = }} | ||
==مقدمه== | == مقدمه == | ||
واژه | واژه جاسوسی از دو بخش "جاسوس" و "یاءِ" حاصل مصدر (در نقش پسوند [[شغل]] ساز) ساخته شده و در [[زبان فارسی]] به معنای جستجوی خبر، خبر پرسی، خبر چینی، [[سخن چینی]]، به دست آوردن [[اخبار]] و [[اسرار]] فرد، اداره یا کشوری و دادن آن به دیگری آمده است و به صورت مصدرِ مرکبِ "جاسوسی کردن" نیز کاربرد دارد.<ref> لغت‌نامه، ج ۵، ص ۷۳۶۰؛ [[فرهنگ]] عمید، ص ۴۵۰، "جاسوس و جاسوسی".</ref> جاسوس از ریشه [[عربی]] "ج ـ س ـ س" و صفت مشبهه بر وزن "فاعول" است.<ref>مقاییس اللغه، ج ۱، ص ۴۱۴؛ المصباح، ص ۱۰۱؛ لسان العرب، ج ۲، ص ۲۸۳، "جسس".</ref> شماری از واژه پژوهان، "جسّ" را در اصل به معنای لمس چیزی با دست <ref>جمهرة اللغه، ج ۱، ص ۸۸ - ۸۹؛ المصباح، ص ۱۰۱؛ مفردات، ص ۱۹۶، "جسس".</ref> (مانند گرفتن نبض) برای کسب [[آگاهی]] لازم، دانسته <ref> العین، ص ۱۴۰؛ الصحاح، ج ۳، ص ۹۱۳؛ لسان العرب، ج ۲، ص ۲۸۳، "جسس".</ref> و برخی آن را فقط تفحص نامحسوس معنا کرده‌اند؛<ref>مقاییس اللغه، ج ۱، ص ۴۱۴؛ التحقیق، ج ۲، ص ۸۶ - ۸۷، "جسس"؛ الفائق، ج ۱، ص ۲۱۴. </ref> | ||
همچنین [[تجسس]] که در [[زبان عربی]] <ref> مقاییس اللغه، ج ۱، ص ۴۱۴؛ المصباح، ص ۱۰۱؛ لسان العرب، ج ۲، ص ۲۸۳. </ref> به ویژه عربی معاصر <ref>موسوعة السیاسه، ج ۲، ص ۱۵. </ref> معادل جاسوسی است، از این ریشه است. این واژه در لغت به معنای آگاهی جستن از اخبار <ref> العین، ص ۱۴۰؛ الصحاح، ج ۳، ص ۹۱۳؛ لسان العرب، ج ۲، ص ۲۸۳. </ref> و اموری عمدتاً پنهان آمده و اغلب کاربردی منفی دارد.<ref>النهایه، ج ۱، ص ۲۷۲؛ لسان العرب، ج ۲، ص ۲۸۳؛ [[مجمع البحرین]]، ج ۱، ص ۳۷۴، "جسس".</ref> | همچنین [[تجسس]] که در [[زبان عربی]] <ref> مقاییس اللغه، ج ۱، ص ۴۱۴؛ المصباح، ص ۱۰۱؛ لسان العرب، ج ۲، ص ۲۸۳. </ref> به ویژه عربی معاصر <ref>موسوعة السیاسه، ج ۲، ص ۱۵. </ref> معادل جاسوسی است، از این ریشه است. این واژه در لغت به معنای آگاهی جستن از اخبار <ref> العین، ص ۱۴۰؛ الصحاح، ج ۳، ص ۹۱۳؛ لسان العرب، ج ۲، ص ۲۸۳. </ref> و اموری عمدتاً پنهان آمده و اغلب کاربردی منفی دارد.<ref>النهایه، ج ۱، ص ۲۷۲؛ لسان العرب، ج ۲، ص ۲۸۳؛ [[مجمع البحرین]]، ج ۱، ص ۳۷۴، "جسس".</ref> | ||
| خط ۱۲: | خط ۱۰: | ||
[[جاسوسی]] در گذشته با شیوه‌های ابتدایی و اغلب در حوزه‌های نظامی و سیاسی صورت می‌‌گرفت؛ اما امروزه با [[تغییر]] ماهیت تهدیدها، شیوه‌ها و حوزه‌های جاسوسی نیز [[تحول]] و توسعه یافته است.<ref> ر. ک: موسوعة السیاسه، ج ۲، ص ۱۵؛ فرهنگ علوم سیاسی، ج ۱، ص ۲۰۱. </ref> جاسوسی از پیشینه [[تاریخی]] بسیار دیرینی برخوردار است و متون بسیاری بر باستانی بودن آن [[گواهی]] می‌‌دهند.<ref> برای اطلاع بیشتر ر. ک: [[دانشنامه]] [[جهان اسلام]]، ج ۹، ص ۲۵۰. </ref> | [[جاسوسی]] در گذشته با شیوه‌های ابتدایی و اغلب در حوزه‌های نظامی و سیاسی صورت می‌‌گرفت؛ اما امروزه با [[تغییر]] ماهیت تهدیدها، شیوه‌ها و حوزه‌های جاسوسی نیز [[تحول]] و توسعه یافته است.<ref> ر. ک: موسوعة السیاسه، ج ۲، ص ۱۵؛ فرهنگ علوم سیاسی، ج ۱، ص ۲۰۱. </ref> جاسوسی از پیشینه [[تاریخی]] بسیار دیرینی برخوردار است و متون بسیاری بر باستانی بودن آن [[گواهی]] می‌‌دهند.<ref> برای اطلاع بیشتر ر. ک: [[دانشنامه]] [[جهان اسلام]]، ج ۹، ص ۲۵۰. </ref> | ||
گزارش‌های [[تورات]] درباره [[اتهام]] جاسوسی به [[برادران یوسف]]{{ع}} پس از ورود نخستین آنان به [[مصر]]، ارسال [[جاسوسان]] [[دوازده گانه]] بنی اسرئیل از سوی [[موسی]]{{ع}} برای [[شناسایی]] [[سرزمین]] کنعان <ref>کتاب [[مقدس]] | گزارش‌های [[تورات]] درباره [[اتهام]] جاسوسی به [[برادران یوسف]] {{ع}} پس از ورود نخستین آنان به [[مصر]]، ارسال [[جاسوسان]] [[دوازده گانه]] بنی اسرئیل از سوی [[موسی]] {{ع}} برای [[شناسایی]] [[سرزمین]] کنعان <ref>کتاب [[مقدس]]، اعداد ۱۳: ۱ - ۲۹؛ تثنیه ۱: ۲۲ - ۲۸. </ref> و روانه شدن جاسوسان [[یوشع]] به [[شهر]] اریحا <ref>کتاب مقدس، یوشع ۲: ۱ - ۲۴. </ref> از این قبیل‌اند.<ref>کتاب مقدس، پیدایش ۴۲: ۸ - ۲۰. </ref> اتهام برادران یوسف {{ع}} در پاره‌ای [[منابع تفسیری]] نیز گزارش شده <ref>مجمع البیان، ج ۵، ص ۴۲۲؛ [[تفسیر ثعالبی]]، ج ۳، ص ۳۳۵؛ زاد المسیر، ج ۴، ص ۱۸۷. </ref> و برخی [[مفسران]]، [[فسادانگیزی]] [[نفی]] شده در [[آیه]] {{متن قرآن|قَالُوا تَاللَّهِ لَقَدْ عَلِمْتُمْ مَا جِئْنَا لِنُفْسِدَ فِي الْأَرْضِ وَمَا كُنَّا سَارِقِينَ}}<ref>«گفتند: سوگند به خداوند که شما می‌دانید ما نیامده‌ایم تا در این سرزمین تبهکاری کنیم و ما دزد نیستیم» سوره یوسف، آیه ۷۳.</ref> را اشاره به آن دانسته‌اند.<ref>المیزان، ج ۱۱، ص ۲۲۴. </ref> | ||
در [[تاریخ اسلام]] نیز نمونه‌هایی از جاسوسی در خلال درگیری‌های [[پیامبر اکرم]]{{صل}} با [[مشرکان]] به چشم می‌‌خورد که فرستادن افراد و گروه‌های [[تجسس]] از سوی آن [[حضرت]] برای شناسایی و گزارش اوضاع [[دشمنان]] از آن قبیل است؛<ref>تاریخ الاسلام، [[ذهبی]]، ج ۲، ص ۳۰۲؛ السیرة النبویه، [[ابن کثیر]]، ج ۳، ص ۲۱۹؛ ج ۴، ص ۱۳۱؛ [[عیون]] الاثر، ج ۲، ص ۴۵. </ref> همچنین گزارش‌هایی درباره شیوه [[حفظ]] [[اسرار]] محرمانه در برخورد با [[جاسوسان]] [[دشمن]]، در [[سیره پیامبر]]{{صل}} به چشم می‌‌خورد.<ref>سنن ابی [[ | در [[تاریخ اسلام]] نیز نمونه‌هایی از جاسوسی در خلال درگیری‌های [[پیامبر اکرم]] {{صل}} با [[مشرکان]] به چشم می‌‌خورد که فرستادن افراد و گروه‌های [[تجسس]] از سوی آن [[حضرت]] برای شناسایی و گزارش اوضاع [[دشمنان]] از آن قبیل است؛<ref>تاریخ الاسلام، [[ذهبی]]، ج ۲، ص ۳۰۲؛ السیرة النبویه، [[ابن کثیر]]، ج ۳، ص ۲۱۹؛ ج ۴، ص ۱۳۱؛ [[عیون]] الاثر، ج ۲، ص ۴۵. </ref> همچنین گزارش‌هایی درباره شیوه [[حفظ]] [[اسرار]] محرمانه در برخورد با [[جاسوسان]] [[دشمن]]، در [[سیره پیامبر]] {{صل}} به چشم می‌‌خورد.<ref>سنن ابی [[داوود]]، ج ۱، ص ۵۹۸ - ۵۹۹؛ [[مسند احمد]]، ج ۴، ص ۴۹؛ السنن الکبری، ج ۹، ص ۱۴۷. </ref> فعالیت‌های یاد شده در زمان‌ها و اوضاع گوناگون [[جنگی]] و در [[ارتباط]] با همه دشمنان اعم از [[قریش]]، [[هوازن]]، [[رومیان]] و... گزارش شده‌اند.<ref> نک: مسند احمد، ج۳، ص۱۳۶؛ موسوعه الاستخبارات و الامن، ج ۱، ص ۳۵۰، ۳۵۲؛ الاستخبارات العسکریة فی الاسلام، ص ۱۰۵ - ۱۰۶. </ref>.<ref>[[علی اسدی|اسدی، علی]]، [[جاسوسی (مقاله)|مقاله «جاسوسی»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۹.</ref> | ||
==جاسوسی در قرآن== | == جاسوسی در قرآن == | ||
==جاسوسی برای دشمنان== | == جاسوسی برای دشمنان == | ||
===[[خیانت]] [[ابولبابه]]=== | === [[خیانت]] [[ابولبابه]] === | ||
=== [[جاسوسی]] [[حاطب بن ابی بلتعه]]=== | === [[جاسوسی]] [[حاطب بن ابی بلتعه]] === | ||
=== [[جاسوسی]] از روی نیاز=== | === [[جاسوسی]] از روی نیاز === | ||
=== جاسوسی [[منافقان]]=== | === جاسوسی [[منافقان]] === | ||
=== خبرچینی برخی [[یهودیان]]=== | === خبرچینی برخی [[یهودیان]] === | ||
===[[خیانت]] [[همسران]] [[نوح]] و [[لوط]]=== | === [[خیانت]] [[همسران]] [[نوح]] و [[لوط]] === | ||
==[[جاسوسی]] برای [[مسلمانان]]== | == [[جاسوسی]] برای [[مسلمانان]] == | ||
=== [[غزوه حمراء الاسد]]=== | === [[غزوه حمراء الاسد]] === | ||
=== [[جنگ احزاب]] === | |||
== | == حکم فقهی جاسوسی == | ||
==[[ | == جستارهای وابسته == | ||
* [[تجسس]] | |||
== منابع == | == منابع == | ||
| خط ۴۱: | خط ۴۱: | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده: | [[رده:اصطلاحات سیاسی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۶ دسامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۲۴
جاسوسی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: جاسوسی در قرآن - جاسوسی در فقه اسلامی - جاسوسی در فقه سیاسی - جاسوسی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
واژه جاسوسی از دو بخش "جاسوس" و "یاءِ" حاصل مصدر (در نقش پسوند شغل ساز) ساخته شده و در زبان فارسی به معنای جستجوی خبر، خبر پرسی، خبر چینی، سخن چینی، به دست آوردن اخبار و اسرار فرد، اداره یا کشوری و دادن آن به دیگری آمده است و به صورت مصدرِ مرکبِ "جاسوسی کردن" نیز کاربرد دارد.[۱] جاسوس از ریشه عربی "ج ـ س ـ س" و صفت مشبهه بر وزن "فاعول" است.[۲] شماری از واژه پژوهان، "جسّ" را در اصل به معنای لمس چیزی با دست [۳] (مانند گرفتن نبض) برای کسب آگاهی لازم، دانسته [۴] و برخی آن را فقط تفحص نامحسوس معنا کرده‌اند؛[۵]
همچنین تجسس که در زبان عربی [۶] به ویژه عربی معاصر [۷] معادل جاسوسی است، از این ریشه است. این واژه در لغت به معنای آگاهی جستن از اخبار [۸] و اموری عمدتاً پنهان آمده و اغلب کاربردی منفی دارد.[۹]
اصطلاح جاسوسی در حوزه حقوق و روابط بین الملل، حقوق جزای خصوصی و جرم‌شناسی کاربرد دارد [۱۰] و فارغ از پاره‌ای اختلافات جزئی، به کسب اطلاعات محرمانه نظامی، سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی در پوشش عناوین غیر واقعی، با قصد ارائه به بیگانگان و عمدتاً متخاصم تعریف شده است.[۱۱]
جاسوسی در گذشته با شیوه‌های ابتدایی و اغلب در حوزه‌های نظامی و سیاسی صورت می‌‌گرفت؛ اما امروزه با تغییر ماهیت تهدیدها، شیوه‌ها و حوزه‌های جاسوسی نیز تحول و توسعه یافته است.[۱۲] جاسوسی از پیشینه تاریخی بسیار دیرینی برخوردار است و متون بسیاری بر باستانی بودن آن گواهی می‌‌دهند.[۱۳]
گزارش‌های تورات درباره اتهام جاسوسی به برادران یوسف (ع) پس از ورود نخستین آنان به مصر، ارسال جاسوسان دوازده گانه بنی اسرئیل از سوی موسی (ع) برای شناسایی سرزمین کنعان [۱۴] و روانه شدن جاسوسان یوشع به شهر اریحا [۱۵] از این قبیل‌اند.[۱۶] اتهام برادران یوسف (ع) در پاره‌ای منابع تفسیری نیز گزارش شده [۱۷] و برخی مفسران، فسادانگیزی نفی شده در آیه ﴿قَالُوا تَاللَّهِ لَقَدْ عَلِمْتُمْ مَا جِئْنَا لِنُفْسِدَ فِي الْأَرْضِ وَمَا كُنَّا سَارِقِينَ﴾[۱۸] را اشاره به آن دانسته‌اند.[۱۹]
در تاریخ اسلام نیز نمونه‌هایی از جاسوسی در خلال درگیری‌های پیامبر اکرم (ص) با مشرکان به چشم می‌‌خورد که فرستادن افراد و گروه‌های تجسس از سوی آن حضرت برای شناسایی و گزارش اوضاع دشمنان از آن قبیل است؛[۲۰] همچنین گزارش‌هایی درباره شیوه حفظ اسرار محرمانه در برخورد با جاسوسان دشمن، در سیره پیامبر (ص) به چشم می‌‌خورد.[۲۱] فعالیت‌های یاد شده در زمان‌ها و اوضاع گوناگون جنگی و در ارتباط با همه دشمنان اعم از قریش، هوازن، رومیان و... گزارش شده‌اند.[۲۲].[۲۳]
جاسوسی در قرآن
جاسوسی برای دشمنان
خیانت ابولبابه
جاسوسی حاطب بن ابی بلتعه
جاسوسی از روی نیاز
جاسوسی منافقان
خبرچینی برخی یهودیان
خیانت همسران نوح و لوط
جاسوسی برای مسلمانان
غزوه حمراء الاسد
جنگ احزاب
حکم فقهی جاسوسی
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ لغت‌نامه، ج ۵، ص ۷۳۶۰؛ فرهنگ عمید، ص ۴۵۰، "جاسوس و جاسوسی".
- ↑ مقاییس اللغه، ج ۱، ص ۴۱۴؛ المصباح، ص ۱۰۱؛ لسان العرب، ج ۲، ص ۲۸۳، "جسس".
- ↑ جمهرة اللغه، ج ۱، ص ۸۸ - ۸۹؛ المصباح، ص ۱۰۱؛ مفردات، ص ۱۹۶، "جسس".
- ↑ العین، ص ۱۴۰؛ الصحاح، ج ۳، ص ۹۱۳؛ لسان العرب، ج ۲، ص ۲۸۳، "جسس".
- ↑ مقاییس اللغه، ج ۱، ص ۴۱۴؛ التحقیق، ج ۲، ص ۸۶ - ۸۷، "جسس"؛ الفائق، ج ۱، ص ۲۱۴.
- ↑ مقاییس اللغه، ج ۱، ص ۴۱۴؛ المصباح، ص ۱۰۱؛ لسان العرب، ج ۲، ص ۲۸۳.
- ↑ موسوعة السیاسه، ج ۲، ص ۱۵.
- ↑ العین، ص ۱۴۰؛ الصحاح، ج ۳، ص ۹۱۳؛ لسان العرب، ج ۲، ص ۲۸۳.
- ↑ النهایه، ج ۱، ص ۲۷۲؛ لسان العرب، ج ۲، ص ۲۸۳؛ مجمع البحرین، ج ۱، ص ۳۷۴، "جسس".
- ↑ حقوق جزای اختصاصی، ج ۳، ص ۵۲ - ۵۳؛ آشنایی با حقوق جزا، ص ۱۲۵ - ۱۲۷؛ مطالعات نظری و عملی در حقوق جزا، ج ۳،ص ۶۷۵ - ۶۷۷.
- ↑ موسوعة السیاسه، ج ۲، ص ۱۵؛ فرهنگ علوم سیاسی، ج ۱، ص ۲۰۱؛ ترمینولوژی حقوق، ص ۱۸۹.
- ↑ ر. ک: موسوعة السیاسه، ج ۲، ص ۱۵؛ فرهنگ علوم سیاسی، ج ۱، ص ۲۰۱.
- ↑ برای اطلاع بیشتر ر. ک: دانشنامه جهان اسلام، ج ۹، ص ۲۵۰.
- ↑ کتاب مقدس، اعداد ۱۳: ۱ - ۲۹؛ تثنیه ۱: ۲۲ - ۲۸.
- ↑ کتاب مقدس، یوشع ۲: ۱ - ۲۴.
- ↑ کتاب مقدس، پیدایش ۴۲: ۸ - ۲۰.
- ↑ مجمع البیان، ج ۵، ص ۴۲۲؛ تفسیر ثعالبی، ج ۳، ص ۳۳۵؛ زاد المسیر، ج ۴، ص ۱۸۷.
- ↑ «گفتند: سوگند به خداوند که شما می‌دانید ما نیامده‌ایم تا در این سرزمین تبهکاری کنیم و ما دزد نیستیم» سوره یوسف، آیه ۷۳.
- ↑ المیزان، ج ۱۱، ص ۲۲۴.
- ↑ تاریخ الاسلام، ذهبی، ج ۲، ص ۳۰۲؛ السیرة النبویه، ابن کثیر، ج ۳، ص ۲۱۹؛ ج ۴، ص ۱۳۱؛ عیون الاثر، ج ۲، ص ۴۵.
- ↑ سنن ابی داوود، ج ۱، ص ۵۹۸ - ۵۹۹؛ مسند احمد، ج ۴، ص ۴۹؛ السنن الکبری، ج ۹، ص ۱۴۷.
- ↑ نک: مسند احمد، ج۳، ص۱۳۶؛ موسوعه الاستخبارات و الامن، ج ۱، ص ۳۵۰، ۳۵۲؛ الاستخبارات العسکریة فی الاسلام، ص ۱۰۵ - ۱۰۶.
- ↑ اسدی، علی، مقاله «جاسوسی»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۹.