انفاق

متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

انفاق در قرآن | انفاق در حدیث | انفاق در نهج البلاغه | انفاق در معارف دعا و زیارات | انفاق در کلام اسلامی | انفاق در اخلاق اسلامی | انفاق در سیره نبوی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل انفاق (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

انفاق: بخشیدن مال یا چیزی دیگر در راه خدا.

واژه‌شناسی لغوی

• این واژه از ریشه "ن ـ ف ـ ق" به معنای کم شدن، نابود شدن، هزینه کردن، مخفی کردن و پوشاندن است در کاربرد رایج قرآن کریم و متون دینی، انفاق اصطلاحاً به اعطای مال یا چیزی دیگر در راه خدا به فقیران و دیگر راههای مورد نیاز گفته می‌شود به نوشته راغب انفاق از آن رو به بخشیدن مال اطلاق می‌شود که با بخشش، به ظاهر مال فنا و زوال می‌یابد. به نظر برخی واژه‌شناسان انفاق با "اعطا" ازآن جهت متفاوت است که در انفاق همواره مالکیت شیء انفاق شده منتقل می‌شود؛ ولی در اعطا لزوماً چنین نیست، ازاین‌رو اسناد انفاق را به خداوند مجازی و آن را در آیه ﴿وَقَالَتِ الْيَهُودُ يَدُ اللَّهِ مَغْلُولَةٌ غُلَّتْ أَيْدِيهِمْ وَلُعِنُواْ بِمَا قَالُواْ بَلْ يَدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ يُنفِقُ كَيْفَ يَشَاء وَلَيَزِيدَنَّ كَثِيرًا مِّنْهُم مَّا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ طُغْيَانًا وَكُفْرًا وَأَلْقَيْنَا بَيْنَهُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاء إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ كُلَّمَا أَوْقَدُواْ نَارًا لِّلْحَرْبِ أَطْفَأَهَا اللَّهُ وَيَسْعَوْنَ فِي الأَرْضِ فَسَادًا وَاللَّهُ لاَ يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ﴾ به معنای رساندن رزق به بندگان دانسته‌اند.
• انفاق در کتب لغت به دو معنا به کار رفته است: بریدن از چیزی و در معنای دیگر، چشم‌پوشی از چیزی.
• جود و بخشش مال به دیگران، از صفات بسیار پسندیده‌ای است که در همه ادیان آسمانی و مکاتب اخلاقی، ستوده و از آن با تجلیل فراوان یاد شده است. این صفت نیکو نمایانگر حس هم‌دردی با مستمندان و محرومان جامعه و احساس مسئولیتی است که شخص در مقابل خدا و مردم دارد.
• بخشش و انفاق علاوه بر اینکه فضیلتی اخلاقی محسوب می‌شود، به پر کردن شکاف طبقاتی اجتماع ایجاد شده نیز کمک می‌کند.

بخشش پیامبر

• رسول اکرم(ص) سخی‌ترین و بخشنده‌ترین مردم بود و می‌فرمود: "من، تربیت‌شده خدایم... خدای من، مرا به سخاوت و نیکی، امر و از بخل و ستم نهی کرده است؛ آن‌چه مبغوض خداست، بخل است...".
• هرگز شبی نمی‌گذشت که درهم و دیناری نزد ایشان بماند و اگر چیزی زیاد می‌آمد تا شب کسی را نمی‌یافت که آن را به وی ببخشد، به خانه نمی‌رفت تا آن را به اهل آن برساند؛ از آن‌چه خدا روزی ایشان کرده بود، بیش از آذوقه همان سال بر نمی‌داشت، آن هم از ساده‌ترین چیزی که می‌یافت؛ یعنی از خرما و جو، و بقیه را در راه خدا انفاق می‌کرد و هر چه از او می‌خواستند، عطا می‌کرد و آن‌گاه سراغ آذوقه سال خود می‌رفت و از آن هم ایثار می‌کرد؛ و چه بسا پیش از تمام شدن سال، اگر چیزی به دستش نمی‌رسید، خود، به آذوقه نیازمند می‌شد.
• ملک و املاکی ذخیره نداشت و با آن‌چه از سهم غنایم که به او می‌رسید و آن‌چه از غذایش اضافه می‌آمد، ملک و املاک می‌خرید و صدقه می‌داد. ایشان باغ‌هایی خرید و صدقه داد که تاکنون معروف‌اند.
• بخشش ایشان به گونه‌ای بود که هرگز از تنگدستی نمی‌هراسید و آن‌چنان به نیازمندان کمک می‌کرد که سابقه نداشت. ابن عباس می‌گوید: "پیامبر(ص) از همه بخشنده‌تر بود و در ماه رمضان، از نسیم وزان هم بخشنده‌تر می‌شد". وی همچون باد تند و سریع، دارایی‌هایش را انفاق می‌کرد تا اینکه ماه تمام می‌شد.
• هرگز در جواب کسی که از او چیزی می‌خواست، نه نمی‌گفت. هر که با او هم‌نشین می‌شد، خواسته‌ای نداشت؛ مگر اینکه برآورده می‌شد. بخشش‌هایش پایان نداشت و مسلمان و غیر مسلمان، همه از مرحمت‌هایش بهره‌مند می‌شدند. حماد بن سلمه از انس بن مالک - خادم آن حضرت - نقل کرده است که روزی مردی از آن حضرت گوسفندانش را خواست و حضرت هم تمام آنها را به او بخشید. پس وی میان قومش رفت و گفت: "ای مردم، اسلام بیاورید، به خدا که محمد(ص) عطا می‌کند به حدی که از فقر نمی‌ترسد".
• نقل شده است، روزی زنی، لباس یا عبایی را که به دست خود دوخته و بر آن حاشیه زده و آن را تزیین کرده بود، به آن حضرت تقدیم کرد. پس آن حضرت عبا را گرفت؛ در حالی که برای پوشش خود به شدت بدان نیاز داشت. در این هنگام، مردی از اصحاب، جلو آمد و گفت: "چه لباس زیبایی؛ آن را به من می‌دهید تا بپوشم؟" رسول خدا(ص) فرمود: "بله"؛ و آن حضرت، لباس را مرتب کرد و آن را به آن مرد بخشید....‌ ابن شهاب نیز نقل کرده است که آن حضرت پس از فتح مکه، همراه تازه‌مسلمانان مکه برای جنگ به حنین رفتند. در این جنگ، قوای اسلام پیروز شد؛ پس، آن حضرت به صفوان بن امیه، دشمن سرسخت و به ظاهر مسلمان خود، صد رأس دام بخشید و سپس صد رأس دیگر هم به وی عطا کرد؛ ابن شهاب از سعید بن مسیب و او از صفوان نقل کرده است که: "به خدا! پیامبر اکرم(ص) به من عطا کرد، در حالی که منفورترین مردم نزد من بود؛ پس آن قدر به من عطا کرد تا اینکه محبوب‌ترین مردم نزد من شد".
• سائلی نزد رسول خدا(ص) نمی‌آمد، مگر اینکه ایشان چیزی به او عطا می‌کرد. آن حضرت هر چه داشت، می‌بخشید و اگر چیزی نداشت که انفاق کند، به سائل می‌فرمود: خدا به تو عطا کند!" روایت شده است که رسول خدا(ص) تنها در غزوه هوازن، حدود پنج میلیون درهم بخشید؛ غنایمی که شش هزار اسیر، ۲۴ هزار نفر شتر، چهارصد هزار رأس گوسفند و چهار هزار اوقیه نقره بود و پیامبر(ص) همه آنها را بخشید و سپس فرمود: "آن‌قدر شتر و گوسفند به شما دادم که چیزی از آن برای من نماند. آیا چیزی از من خواستید و من بخل ورزیدم؟ به خدا قسم! من بخیل و ترسو و کذاب نیستم".
• از امام صادق(ع) درباره انفاق آن حضرت پرسیده شد؛ فرمود: "روزی نزد آن حضرت یک اوقیه (=هفت مثقال) طلا بود و آن حضرت از اینکه ذره‌ای از این طلا نزدش بماند، به‌شدت کراهت داشت. پس شبانه، همه آنها را صدقه داد و چون صبح شد، چیزی نداشت تا به سائلی که نزدش آمد، بدهد".
• رسول خدا(ص) به‌شدت، مشتاق و شیفته بخشش بود؛ به حدی که خداوند با نزول آیه ۲۹ اسراء، ایشان را از افراط در بخشش، منع و آن حضرت را موظف کرد، در بخشش‌های خود میانه رو باشد. درباره شأن نزول این آیه روایت شده است که روزی زنی پسرش را نزد رسول خدا(ص) فرستاد و گفت: "نزد رسول خدا(ص) برو و از او کمک بخواه؛ اگر گفت چیزی نزدم نیست، بگو پیراهنت را به من بده!" آن پسر آمد و چنین کرد. پس آن حضرت، لباسش را از تن در آورد و به او داد و چون لباس نداشت، نتوانست برای نماز به مسجد برود؛ سپس این آیه نازل شد: ﴿وَلَا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلَى عُنُقِكَ وَلَا تَبْسُطْهَا كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُومًا مَحْسُورًا﴾..
• رسول خدا(ص) بخشنده و بزرگ هر قوم و طایفه‌ای را بزرگ می‌شمرد و دیگران را نیز بدین کار سفارش می‌کرد و می‌فرمود: «‌ إِذَا أَتَاكُمْ‌ كَرِيمُ‌ قَوْمٍ‌ فَأَكْرِمُوهُ» و در حدیثی دیگر فرمود: "هرگاه بخشنده‌ای نزدتان آمد، به او احترام کنید، اگر چه مخالفتان باشد".

انفاق در قرآن

گستره انفاق

اهمیت و منزلت انفاق

آثار و برکات انفاق

شرایط و آداب انفاق

مصارف انفاق

موانع انفاق

پیامدهای ترک انفاق

انفاق اهل بیت(ع) در راه خدا

انفاق یکی از اسباب رستگاری

منابع

• یوسف‌زاده، حسین علی، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳
• احمدی، حسین، بندعلی، سعید، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۴
• حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: