سمیه دختر خباط

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

سمیه در قرآن - سمیه در حدیث - سمیه در تاریخ اسلامی - سمیه در معارف مهدویت

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل سمیه (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

زندگی‌نامه سمیه

• سمیّه، دختر خباط (فروشنده برگ سِدْر) یا خیّاط، نخستین بانوی شهید اسلام، همسر یاسر و مادر عمّار و صحابی جلیل القدر پیامبر اسلام(ص) است که در راه اسلام، از جان گذشتگی‌ها و مجاهدت‌های فراوانی کرد.

نخستین گزارش‌ها از زندگی سمیه، درباره ازدواجش با یاسر است، چراکه درباره تبار وی اطلاعی در دست نیست. بنا به روایت مشهور، یاسر که از قبیله یمنی مَذْحِج بود و همراه برادرانش برای یافتن برادر دیگرش به مکه آمده بود، برخلاف برادرانش به یمن بازنگشت و در هم‌پیمانی با ابوحذیفة بن مغیره (رییس طایفه بنی‌مخزوم) به طایفه او پیوست و ابوحذیفه، سمیه (کنیز خویش) را به ازدواج یاسر درآورد.

اسلام آوردن سمیه

• سمیه همراه خانواده‌اش از نخستین اسلام ‌آورندگان بودند. آنان در ابتدای دعوت پیامبر(ص) در مکه، در سال سوم بعثت، که فعالیت‌های تبلیغی پیامبر(ص) در خانه ارقم بن ابی‌ارقم انجام می‌شد، خانواده سمیه در خانه او به حضور پیامبر(ص) آمده و مسلمان شدند.
• مسلمان شدن خانواده سمیه، برای قبیله بنی‌مخزوم بسیار گران آمد؛ زیرا آنها از بردگانشان بودند. در این میان "ابوجهل" که برادرزاده ابوحذیفه و از دشمنان سرسخت اسلام بود، خانواده سمیه را به جرم مسلمان شدن با انواع شکنجه‌ها مجبور به ترک اسلام می‌کرد؛ شکنجه با آتش، بستن ایشان به شتر، قرار دادن آنها بر روی شن‌های داغ، فرو بردن در آب و پوشاندن زره‌های آهنی بر تن و قرار دادن در حرارت آفتاب از آزارهایی بود که درباره ایشان اعمال می‌شد. افزون بر شکنجه‌های جسمی، گاه آنان را شکنجه روانی نیز می‌دادند؛ مانند اینکه ابوجهل به طعنه می‌گفت سمیه به محمد(ص) ایمان ندارد، بلکه وی را به سبب زیبایی‌اش دوست دارد.
• از آنجا که خانواده سمیه در برابر این آزارها، هیچ پناهگاهی نداشتند، به آنان "مستضعفان" گفته‌اند، همچنین به سبب مجاهدت‌هایشان در راه اسلام، این خانواده "اهل‌بیت اسلام" نام گرفتند.

شهادت سمیه

• سرانجام، سمیه بر اثر شکنجه‌های فراوان در سال پنجم بعثت به شهادت رسید. درباره جزئیات این رخداد چندین گزارش متفاوت وجود دارد اما نقطه اشتراک همه نقل‌ها این است که سمیه و یاسر تحت شکنجه جان‌ باختند و به شهادت رسیدند و اولین شهیدان اسلام شدند. بسیاری از تفاسیر، نزول آیۀ ۲ سوره عنکبوت را درباره گروهی از مسلمانان از جمله سمیه، عمار، یاسر و... می‌دانند: ﴿أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ﴾، زیرا آنان تحت فشار مشرکان بودند تا از دین خود بازگردند. سمیه و یاسر مقاومت کردند و به شهادت رسیدند. با نزول آیه، اینگونه سختی‌ها در راه حفظ عقیده، آزمایشی الهی دانسته شد؛ اما عمار به رغم اعتقاد قلبی خود، سخنانی را که کافران مایل بودند به زبان آورد و نجات یافت و پس از آن گریان نزد پیامبر(ص) آمد و از اینکه برخلاف مادر و پدرش مقاومت نکرده است، ابراز ندامت کرد که دلداری‌های پیامبر و نزول آیۀ ﴿مَنْ كَفَرَ بِاللَّهِ مِنْ بَعْدِ إِيمَانِهِ إِلَّا مَنْ أُكْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِيمَانِ وَلَكِنْ مَنْ شَرَحَ بِالْكُفْرِ صَدْرًا فَعَلَيْهِمْ غَضَبٌ مِنَ اللَّهِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ﴾، مایه اطمینان خاطر او گردید.

پیامبر(ص) و خانواده سمیه

• چند نمونه از رخدادهایی که نشان از اهمیت جایگاه خانواده سمیه در نگاه پیامبر اکرم(ص) دارد، عبارت‌اند از:

1. پیامبر اکرم(ص) گاهی از کنار آنها در بیابان سوزان عبور می‌کرد و با اشاره به اینکه عاقبت خانواده سمیه بهشت خواهد بود، آنان را به صبر فرامی خواند. و نیز می‌فرمود: «خدایا! خاندان یاسر را بیامرز که مشمول آمرزش تو هستند».
2. روزی مشرکان، عمار را در آتش افکندند و پیامبر(ص) نیز از آنجا عبور می‌کرد که آنها را در آن حال دید. ایشان خطاب به آتش فرمود: «یا نارُ کُونِی بَرْداً وَ سَلاماً عَلی آل یاسر» و به برکت دعای پیامبر(ص) آتش به او آسیب نرساند.
3. در نبرد بدر در سال دوم هجری، پیامبر(ص) به عمار اجازه داد ابوجهل، قاتل سمیه، را بکشد؛ اما هنگامی که عمار به او رسید کشته شده بود. پیامبر در سخنانی قتل ابوجهل را به خداوند نسبت داد.

منابع

1. تاج‌الدین، علی محمد، یاسر و سمیه، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۲
2. تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه
3. حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان.
4. اخلاقی، معصومه، سُمیه، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵