برهان نظم در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - '\<div\sstyle\=\"background\-color\:\srgb\(252\,\s252\,\s233\)\;\stext\-align\:center\;\sfont\-size\:\s85\%\;\sfont\-weight\:\snormal\;\"\>(.*)\'\'\'\[\[(.*)\]\]\'\'\'(.*)\"\'\'\'(.*)\'\'\'\"(.*)\<\/div\> \<div\sstyle\=\"background\-color\:\srgb\(255\,\s245\,\s227\)\;\stext\-align\:center\;\sfont\-size\:\s85\%\;\sfont\-weight\:\snormal\;\"\>(.*)\<\/div\> \<div\sstyle\=\"background\-color\:\srgb\(206\,242\,\s299\)\;\stext\-align\:center\;\sfont\-size\:\s85\%\;\sfont\-weight\:\sn...)
بدون خلاصۀ ویرایش
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی
خط ۳: خط ۳:
| موضوع مرتبط = برهان نظم
| موضوع مرتبط = برهان نظم
| عنوان مدخل  = [[برهان نظم]]
| عنوان مدخل  = [[برهان نظم]]
| مداخل مرتبط = [[برهان نظم در قرآن]] - [[برهان نظم در حدیث]] - [[برهان نظم در نهج البلاغه]] - [[برهان نظم در معارف دعا و زیارات]] - [[برهان نظم در کلام اسلامی]] - [[برهان نظم در اخلاق اسلامی]] - [[برهان نظم در عرفان اسلامی]]
| مداخل مرتبط = [[برهان نظم در کلام اسلامی]] - [[برهان نظم در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]]
| پرسش مرتبط  = برهان نظم (پرسش)
| پرسش مرتبط  =  
}}
}}
==مقدمه==
[[نظم]] به معنای یک نوع رابطه هماهنگ میان اجزای یک مجموعه برای تحقق یافتن [[هدف]] مشخصی است؛ به‌گونه‌ای که هر جزئی از اجزای مجموعه، مکمل دیگری بوده و فقدان هریک سبب می‌‌شود که مجموعه [[هدف]] خاص و اثر مطلوب خود را از دست بدهد<ref>کتاب الله خالق الکون، به نقل از سبحانی، مدخل مسائل جدید در علم کلام، ص۷۳.</ref><ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۷۲.</ref>.
[[برهان]] [[نظم]] ساده‌ترین و عمومی‌ترین برهانی است که بر وجود [[خداوند]] اقامه می‌‌شود. این [[برهان]] برخلاف دیگر [[براهین]] که ماهیت [[فلسفی]] و [[عقلی]] دارند، برهانی طبیعی و محصول تجربه [[بشر]] است. شاید ازاین‌روست که [[حکمای اسلامی]] رغبت کمتری به استفاده از این [[برهان]] از خود نشان داده‌اند.
[[برهان]] [[نظم]] را از جهاتی می‌‌توان تقسم نمود:


==مقدمه==
نخست به اعتبار اینکه پیوند میان اشیا، شرط پیدایش مفهوم [[نظم]] است. [[نظم]] را به دو گونه تقسیم می‌‌کنند:
*[[نظم]] به معنای یک نوع رابطه هماهنگ میان اجزای یک مجموعه برای تحقق یافتن [[هدف]] مشخصی است؛ به‌گونه‌ای که هر جزئی از اجزای مجموعه، مکمل دیگری بوده و فقدان هریک سبب می‌‌شود که مجموعه [[هدف]] خاص و اثر مطلوب خود را از دست بدهد<ref>کتاب الله خالق الکون، به نقل از سبحانی، مدخل مسائل جدید در علم کلام، ص۷۳.</ref><ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۷۲.</ref>.
*[[برهان]] [[نظم]] ساده‌ترین و عمومی‌ترین برهانی است که بر وجود [[خداوند]] اقامه می‌‌شود. این [[برهان]] برخلاف دیگر [[براهین]] که ماهیت [[فلسفی]] و [[عقلی]] دارند، برهانی طبیعی و محصول تجربه [[بشر]] است. شاید ازاین‌روست که [[حکمای اسلامی]] رغبت کمتری به استفاده از این [[برهان]] از خود نشان داده‌اند.
*[[برهان]] [[نظم]] را از جهاتی می‌‌توان تقسم نمود:
*نخست به اعتبار اینکه پیوند میان اشیا، شرط پیدایش مفهوم [[نظم]] است. [[نظم]] را به دو گونه تقسیم می‌‌کنند:
#[[نظم]] صناعی؛ مانند [[نظم]] قفسه‌های یک کتابخانه و [[نظم]] درون یک ساعت که دست‌ساز [[بشر]] است.
#[[نظم]] صناعی؛ مانند [[نظم]] قفسه‌های یک کتابخانه و [[نظم]] درون یک ساعت که دست‌ساز [[بشر]] است.
#[[نظم]] طبیعی؛ مانند [[نظم]] اجزا و [[بدن انسان]] و [[نظم]] [[عالم هستی]]. ملاک، نوع دوم یعنی [[نظم]] طبیعی است، نه صناعی و قراردادی<ref>جوادی آملی، تبیین براهین اثبات خدا، ص۲۳۸.</ref>.
#[[نظم]] طبیعی؛ مانند [[نظم]] اجزا و [[بدن انسان]] و [[نظم]] [[عالم هستی]]. ملاک، نوع دوم یعنی [[نظم]] طبیعی است، نه صناعی و قراردادی<ref>جوادی آملی، تبیین براهین اثبات خدا، ص۲۳۸.</ref>.
*با توجه به رابطه [[علت]] و معلول نیز دو گونه [[نظم]] متصور است: یکی ناشی از "[[علت]] فاعلی" است؛ یعنی هر اثری مؤثری لازم دارد که قبل از آن از لحاظ زمان یا رتبه وجود داشته و آن مؤثر به وجود آورنده این معلول و اثر است. این [[نظم]] به هیچ وجه [[دلیل]] بر وجود [[خدا]] نخواهد بود.
 
*[[نظم]] دیگر ناشی از "[[علت]] غایی" است؛ به این معنا که وضعیت معلول گویای آن است که از [[ناحیه]] [[علت]]، [[انتخاب]] وجود داشته است؛ یعنی برای [[علت]] این امکان وجود داشته است که معلول را به شکلی دیگر درآورد. پس در [[ناحیه]] [[علت]] باید این [[شعور]] و [[ادراک]] وجود داشته باشد که [[هدف]] را بشناسد.
با توجه به رابطه [[علت]] و معلول نیز دو گونه [[نظم]] متصور است: یکی ناشی از "[[علت]] فاعلی" است؛ یعنی هر اثری مؤثری لازم دارد که قبل از آن از لحاظ زمان یا رتبه وجود داشته و آن مؤثر به وجود آورنده این معلول و اثر است. این [[نظم]] به هیچ وجه [[دلیل]] بر وجود [[خدا]] نخواهد بود.
*نظمی که در عالم وجود دارد و به عنوان [[دلیل]] بر وجود [[خداوند]] یا [[دلیل]] بر وجود ماوراءالطبیعه محسوب می‌‌گردد، [[نظم]] به معنای دوم است<ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۷۳.</ref>.
 
*البته [[ارزش]] [[برهان]] [[نظم]] تنها در این حد است که ما را تا مرز ماوراءالطبیعه سوق می‌‌دهد. این [[برهان]] همین‌قدر ثابت می‌‌کند که [[طبیعت]] ماورایی دارد و آن ماورا به ذات و نیز به [[افعال]] خود مستشعر است. اما اینکه آن ماورا [[واجب]] است یا ممکن، حادث است یا قدیم، واحد است یا کثیر، محدود است یا نامحدود، [[علم]] و قدرتش متناهی است یا نامتناهی، از [[توان]] این [[برهان]] خارج و برعهده [[فلسفه]] [[الهی]] است<ref>مطهری، توحید، ص۷۹-۸۰؛ مطهری، علل گرایش به مادیگری، ص۱۳۶ و ۱۵۴ - ۱۵۳.</ref>. در ادامه به ساختار، عناصر و تقریرهای [[برهان]] [[نظم]] اشاره می‌‌شود<ref>جهت مطالعه بیشتر تقریر اصل برهان و دفاع از شبهات مربوطه بنگرید به: سبحانی، مدخل مسائل جدید در علم کلام، فصل چهارم و پنجم؛ محمدرضایی، جستارهایی در کلام جدید، مقاله «برهان نظم».</ref><ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۷۳-۷۴.</ref>.
[[نظم]] دیگر ناشی از "[[علت]] غایی" است؛ به این معنا که وضعیت معلول گویای آن است که از [[ناحیه]] [[علت]]، [[انتخاب]] وجود داشته است؛ یعنی برای [[علت]] این امکان وجود داشته است که معلول را به شکلی دیگر درآورد. پس در [[ناحیه]] [[علت]] باید این [[شعور]] و [[ادراک]] وجود داشته باشد که [[هدف]] را بشناسد.
*ساختار [[برهان]] [[نظم]] عبارت است از دو مقدمه، که اولی حسی و دومی کلی، برهانی و [[عقلی]] است:
 
*مقدمه اول: [[عالم طبیعت]] پدیده‌ای منظم است یا اینکه در عالم پدیده‌های منظمی وجود دارد.
نظمی که در عالم وجود دارد و به عنوان [[دلیل]] بر وجود [[خداوند]] یا [[دلیل]] بر وجود ماوراءالطبیعه محسوب می‌‌گردد، [[نظم]] به معنای دوم است<ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۷۳.</ref>.
*مقدمه دوم: هر نظمی براساس بداهت [[عقلی]] از ناظمی [[حکیم]] و باشعور ناشی می‌‌شود که از روی [[علم]] و [[آگاهی]]، اجزای پدیده منظم را با هماهنگی خاصی برای وصول به هدفی مشخص، کنار هم نهاده است.
 
*تبیین مقدمه اول به عهده دانش‌های طبیعی و اثبات مقدمه دوم به عهده [[عقل]] و [[خرد]] است<ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۷۴.</ref>.
البته [[ارزش]] [[برهان]] [[نظم]] تنها در این حد است که ما را تا مرز ماوراءالطبیعه سوق می‌‌دهد. این [[برهان]] همین‌قدر ثابت می‌‌کند که [[طبیعت]] ماورایی دارد و آن ماورا به ذات و نیز به [[افعال]] خود مستشعر است. اما اینکه آن ماورا [[واجب]] است یا ممکن، حادث است یا قدیم، واحد است یا کثیر، محدود است یا نامحدود، [[علم]] و قدرتش متناهی است یا نامتناهی، از [[توان]] این [[برهان]] خارج و برعهده [[فلسفه]] [[الهی]] است<ref>مطهری، توحید، ص۷۹-۸۰؛ مطهری، علل گرایش به مادیگری، ص۱۳۶ و ۱۵۴ - ۱۵۳.</ref>. در ادامه به ساختار، عناصر و تقریرهای [[برهان]] [[نظم]] اشاره می‌‌شود<ref>جهت مطالعه بیشتر تقریر اصل برهان و دفاع از شبهات مربوطه بنگرید به: سبحانی، مدخل مسائل جدید در علم کلام، فصل چهارم و پنجم؛ محمدرضایی، جستارهایی در کلام جدید، مقاله «برهان نظم».</ref><ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۷۳-۷۴.</ref>.
*سه عنصر اصلی تشکیل‌دهنده هر مجموعه منظمی عبارتند از:
 
ساختار [[برهان]] [[نظم]] عبارت است از دو مقدمه، که اولی حسی و دومی کلی، برهانی و [[عقلی]] است:
# مقدمه اول: [[عالم طبیعت]] پدیده‌ای منظم است یا اینکه در عالم پدیده‌های منظمی وجود دارد.
# مقدمه دوم: هر نظمی براساس بداهت [[عقلی]] از ناظمی [[حکیم]] و باشعور ناشی می‌‌شود که از روی [[علم]] و [[آگاهی]]، اجزای پدیده منظم را با هماهنگی خاصی برای وصول به هدفی مشخص، کنار هم نهاده است.
 
تبیین مقدمه اول به عهده دانش‌های طبیعی و اثبات مقدمه دوم به عهده [[عقل]] و [[خرد]] است<ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۷۴.</ref>.
 
سه عنصر اصلی تشکیل‌دهنده هر مجموعه منظمی عبارت‌اند از:
#[[برنامه‌ریزی]]؛
#[[برنامه‌ریزی]]؛
#[[سازمان‌دهی]]؛
#[[سازمان‌دهی]]؛
#هدف‌داری.
#هدف‌داری.
*همچنین تقریرهای سه‌گانه [[برهان]] [[نظم]] عبارتند از:
 
همچنین تقریرهای سه‌گانه [[برهان]] [[نظم]] عبارت‌اند از:
#[[برهان]] [[هدفمندی]]: در این [[برهان]]، بر [[هدفمندی]] موجودات منظم تأکید شده است.
#[[برهان]] [[هدفمندی]]: در این [[برهان]]، بر [[هدفمندی]] موجودات منظم تأکید شده است.
#[[برهان]] [[نظم]] موارد جزئی: در این تقریر، از موارد جزئی [[نظم]] به وجود ناظم [[حکیم]] پی برده می‌‌شود.
#[[برهان]] [[نظم]] موارد جزئی: در این تقریر، از موارد جزئی [[نظم]] به وجود ناظم [[حکیم]] پی برده می‌‌شود.
خط ۳۴: خط ۴۴:
== منابع ==
== منابع ==
{{منابع}}
{{منابع}}
* [[پرونده:10119661.jpg|22px]] [[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|'''فرهنگ اصطلاحات علم کلام''']]
# [[پرونده:10119661.jpg|22px]] [[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|'''فرهنگ اصطلاحات علم کلام''']]
{{پایان منابع}}
{{پایان منابع}}


== پانویس ==
== پانویس ==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
{{خداشناسی}}


[[رده:مدخل]]
[[رده:مدخل]]
[[رده:برهان نظم]]
[[رده:اصطلاحات کلامی]]
[[رده:مفاهیم در کلام اسلامی]]
[[رده:خداشناسی]]
۱۱۱٬۹۱۱

ویرایش