ارکان زمین

ارکان زمین از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ارکان‌ زمین در قرآن - ارکان‌ زمین در حدیث - ارکان‌ زمین در کلام اسلامی - پرسش‌های مرتبط

مقدمه

از دیگر تعابیری که می‌تواند در شناخت چیستی امامت تأثیرگذار باشد، تعبیر «أَرْكَان الْأَرْضِ» است؛ البته گاه این مفهوم به شکل «أَرْكَان الْبِلَادِ» نیز به کار رفته است. واژه "ارکان" جمع "رکن" است و خلیل فراهیدی رکن را به معنای نقطه یا ناحیه‌ای قوی و مستحکم از کوه یا خانه دانسته است. دیگر ارباب لغت این معنا را تعمیم داده و بر این باورند که رکن هر چیزی، به معنای بخش قوی و مستحکم آن است که به آن تکیه می‌شود؛ از این‌رو، می‌توان تعبیر ارکان الارض را کنایه از آن چیزی دانست که ستون زمین و مایه پا برجایی آن است و در صورت نبود آن، زمین استواری خود را از دست می‌دهد و فرو می‌افتد. به لحاظ موقعیت این مفهوم در میان احادیث، می‌توان مدعی شد که دستِ کم در پنج روایت، این مفهوم بر امامان(ع) اطلاق شده است؛ افزون بر آن، این تعبیر در برخی زیارت‌نامه‌های مسند نیز به چشم می‌خورد. همچنین امام هادی(ع) در زیارت جامعه کبیره، از ائمه اطهار(ع) با عنوان «أَرْكَان الْبِلَادِ» یاد کرده‌اند.

«أَرْكَان الْأَرْضِ» «أَرْكَان الْبِلَادِ» ضمن آن‌که به نظر می‌رسد این مفهوم برای اولین بار در دوران امام باقر(ع) به کار رفته است، این روایات را در ضمن بیان ویژگی‌های «أَرْكَان الْأَرْضِ» نقل خواهیم کرد.

ویژگی‌های ارکان زمین

ویژگی‌هایی که می‌توان برای صاحبان تعبیر «أَرْكَان الْأَرْضِ» یا «أَرْكَان الْبِلَادِ» برشمرد، عبارت‌اند از:

وساطت فیض

چنان‌که بارها بیان شد، وساطت فیض بدین معناست که خداوند متعال که فیاض مطلق است، فیض خود را از طریق بندگان برگزیده خود به عالم هستی ارزانی می‌دارد. قوام و پایداری این عالم که خود جلوه فیض خداوند است، با حضور آن بندگان برگزیده دوام خواهد داشت و با خالی شدن هستی از وجود ایشان، بساط این دنیا نیز برچیده خواهد شد. با توجه به آنچه در تبیین معنای لغوی رکن گفته شد، ویژگی وساطت فیض برای صاحبان مفهوم «أَرْكَان الْأَرْضِ» تداعی می‌شود. در روایتی صحیح از امام صادق(ع) نقل شده است که ایشان راجع به ائمه‌(ع)، به مفضل بن عمر فرمودند:"خداوند آنها را ارکان زمین قرار داد که اهل آن را در خود فرو نبرد". ایشان خطاب به سعید الاعرج و سلیمان بن خالد نیز همین سخن را تکرار کرده‌اند.

امام باقر(ع) نیز در روایتی همان تعبیر را به کار برده‌اند و بر ائمّه اطهار(ع) اطلاق کرده‌اند. با توجه به آنچه گذشت، می‌توان نتیجه گرفت که امام(ع) واسطه فیض خداوند است که بدون وجود او، نظام هستی برچیده خواهد شد.

منصوب بودن به نصب الهی

مردم نمی‌توانند کسی را برگزینند که واسطه فیض خداوند است و بدون وجود او نظام هستی در هم فرو می‌ریزد. اساساً تصور اینکه مردم حق داشته باشند برای خداوند متعال چنین کسی را تعیین کنند، مشکل است. روایات پیش گفته نیز بر منصوص بودن صاحبان تعبیر «أَرْكَان الْأَرْضِ»، تأکید می‌کردند؛ چنان‌که در روایتی صحیح از امام صادق(ع) نقل شده است که فرمودند: "خداوند آنها را ارکان زمین قرار داد...".

نتیجه‌گیری

بر اساس آنچه بیان شد، روشن می‌شود که امامان(ع) «أَرْكَان الْأَرْض» و «أَرْكَان الْبِلَاد»‌اند؛ بدین معنا که واسطه فیض خداوندند و با وجود آنها نظام هستی حفظ خواهند شد؛ ضمن آن‌که ایشان از جانب خداوند متعال منصوب شده‌اند.

منابع

1. فاریاب، محمد حسین، معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان