حضرت مریم (علیها السلام)

حضرت مریم (علیها السلام) از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حضرت مریم در قرآن - حضرت مریم در تاریخ اسلامی - حضرت مریم در معارف مهدویت - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

حضرت مریم، مادر حضرت عیسی، دختر عمران، از نواده‌های حضرت سلیمان بود. مادرش حنه نام داشت. مریم مقدس از کودکی در معبد بیت المقدس به خدمتگزاری و عبادت مشغول بود و تحت سرپرستی شوهر خاله‌اش زکریای پیامبر به سر می‌‌برد.

مریم، پاک و اهل عبادت بود. وقتی بزرگ شد، بی آنکه ازدواج کرده باشد، در محراب عبادتش بود که توسط جبرئیل، از روح الهی در او دمیده شد و باردار گشت و پس از مدتی عیسی (ع) را به دنیا آورد. مریم یکی از چهار زن برگزیده عالم خلقت است و یکی از چهار بانویی است که هنگام تولد حضرت زهرا از حضرت خدیجه، به کمک خدیجه آمدند.

حضرت مریم مورد احترام مسلمانان و مسیحیان است. قرآن کریم، در آیات متعدد، مریم دختر عمران را ستوده و از او به پاکی و ایمان و عبادت و قداست یاد کرده است.

مریم نام نوزدهمین سوره از قرآن کریم است که در آیات آن به گوشه‌هایی از زندگانی او اشاره شده است.

حضرت مریم

عمران (پدر مریم) از فرزندان سلیمان بن داود و از بزرگان و رؤسای بنی‌اسرائیل بود و حتی در حدیثی است که وی یکی از پیغمبران بوده و به سوی قوم خود مبعوث گشته است. درباره پدر عمران اختلاف است: برخی او را فرزند ماثان دانسته و عده‌ای نیز نام پدرش را اشهم یا یاشهم ذکر کرده‌اند. همسر عمران - که طبق مشهور نامش حنّه بوده است- سال‌ها در آرزوی داشتن فرزندی به سر می‌برد و اندک اندک از آن مأیوس شده بود تا یک روز که در زیر درختی نشسته بود پرنده‌ای را دید که با منقار خود به جوجه‌اش غذا می‌دهد. این منظره حنّه را دوباره به یاد فرزند انداخت و با حسرت و اندوه به درگاه خدای تعالی دعا کرد که خداوند این آرزویش را برآورد و فرزندی به او عنایت کند و به دنبال آن دعا، نذر کرد که اگر صاحب فرزندی شد، او را به خدمت‌کاری بیت‌المقدس بگمارد. خدای تعالی دعای حنّه را مستجاب فرمود و به شوهرش عمران وحی کرد که ما به تو فرزندی مبارک خواهیم داد که بیماران مبتلای به مرض خوره و پیسی را شفا بخشد و مردگان را به اذن خدا زنده کند و او را پیامبری برای بنی‌اسرائیل قرار خواهیم داد. عمران این مژده را به حنّه داد و طولی نکشید که حنّة در خود احساس آبستنی کرد و آرزوی دیدار فرزند، فروغی در چشمان او دمید و شادی و سرور زندگی آنها را فرا گرفت.

حنّه طبق مژده عمران، پیش خود فکر می‌کرد که این فرزند پسری خواهد بود و خوشحال بود که نذرش هم درباره او مناسب است و پس از تولد او را به خدمت معبد و متولیان بیت‌المقدس می‌سپارد و به همین امید شب و روز خود را پشت سر می‌گذاشت. در خلال این ماجرا - پیش از این که نوزاد به دنیا آید - مرگ عمران فرا رسید و روزگار شادی حنّه را به اندوه مبدل ساخت و او را با مصیبت از دست دادن شوهر رو به رو کرد و دیگر کسی آن شادی را در چهره حنه مشاهده نمی‌کرد. دوران آبستنی به پایان رسید و کودک به دنیا آمد، اما بر خلاف انتظار حنه، نوزادش دختر بود. این هم اندوه دیگری بود که بر قلب مادر داغ دیده وارد شد؛ زیرا او نذر کرده بود فرزندش را به خدمت معبد بسپارد و دختر شایسته این کار نبود. از سوی دیگر، خداوند به عمران وعده کرده بود که فرزندی بدو عنایت خواهد کرد که به مقام پیغمبری برسد و معجزاتی از وی بروز کند. از این رو، چنان که خدای تعالی در قرآن حکایت فرموده است، از روی حسرت و اندوه رو به درگاه خدای تعالی کرده و عرض کرد: «پروردگارا! من او را دختر زاییدم.».. ولی باز هم نومید نشد و تصمیم گرفت او را به معبد ببرد و به بزرگان معبد بسپارد، به همین مناسبت نامی مناسب هم برای او انتخاب کرد و او را «مریم» نامید که به معنای زن عبادت‌کار و خدمت‌کار معبد است. از آن سو از وعده‌ای هم که پرودرگار متعال به شوهرش عمران داده بود مأیوس نشد و پیش خود فکر کرد اگر آن رسول و پیغمبری که خدا وعده کرده بود از من به دنیا نیامده است، بعدها از همین دختر به دنیا خواهد آمد، از این رو درباره مریم و فرزندانی که از نسل او پدید خواهد آمد، دعا کرد و گفت: من او و فرزندانش را از شر شیطان رجیم به تو می‌سپارم.

خدای سبحان دعای حنّه را مستجاب کرد و تقدیمی‌اش را پذیرفت و مریم را تحت حمایت و تربیت خویش قرار داد، و در سوره آل عمران به دنبال دعای مادر مریم می‌فرماید: ﴿فَتَقَبَّلَهَا رَبُّهَا بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَأَنْبَتَهَا نَبَاتًا حَسَنًا وَكَفَّلَهَا زَكَرِيَّا كُلَّمَا دَخَلَ عَلَيْهَا زَكَرِيَّا الْمِحْرَابَ وَجَدَ عِنْدَهَا رِزْقًا قَالَ يَا مَرْيَمُ أَنَّى لَكِ هَذَا قَالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَرْزُقُ مَنْ يَشَاءُ بِغَيْرِ حِسَابٍ﴾. حنّه پس از نام‌گذاری مریم و دعایی که درباره او کرد، دل به وعده الهی و حفظ و حراست او محکم ساخت و نوزاد را در پارچه‌ای پیچید و به بیت‌المقدس برد و به بزرگان سپرد.

فضایل حضرت مریم

به موجب دو آیه از سوره آل عمران فرشتگان با مریم سخن می‌گفتند و او از جانب خدای تعالی به مقام پاکی و برگزیدگی بر زنان جهان مفتخر کرده و فرشتگان او را به ولادت کلمة‌اللّه (حضرت مسیح) مژده دادند. ﴿وَإِذْ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاكِ وَطَهَّرَكِ وَاصْطَفَاكِ عَلَى نِسَاءِ الْعَالَمِينَ﴾. ﴿إِذْ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكِ بِكَلِمَةٍ مِنْهُ اسْمُهُ الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ وَجِيهًا فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَمِنَ الْمُقَرَّبِينَ﴾. و طبق دو آیه از سوره مریم، جبرئیل به صورت بشری بر وی نازل گشت و خود را به وی معرفی کرد تا پسری پاکیزه به وی بخشد.

﴿وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ مَرْيَمَ إِذِ انْتَبَذَتْ مِنْ أَهْلِهَا مَكَانًا شَرْقِيًّا * فَاتَّخَذَتْ مِنْ دُونِهِمْ حِجَابًا فَأَرْسَلْنَا إِلَيْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِيًّا * قَالَتْ إِنِّي أَعُوذُ بِالرَّحْمَنِ مِنْكَ إِنْ كُنْتَ تَقِيًّا * قَالَ إِنَّمَا أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلَامًا زَكِيًّا...﴾. خداوند در آیه ۷۴ سوره مائده، حضرت مریم را به «صدیقه» ملقب فرموده و در سوره مؤمنون هم او را به مثابه آیت خدا معرفی فرموده... و سرانجام در سوره انبیاء، ضمن توصیف مریم به عفت و پاکی، پس از آن‌که نام شانزده نفر از انبیای بزرگ خود را چون موسی، هارون، ابراهیم، لوط، اسحاق، یعقوب و دیگران می‌برد، عیسی را به وسیله مادرش معرفی فرموده و او را با مادرش مریم آیتی از آیات الهی قرار داده و چنین می‌گوید: ﴿وَالَّتِي أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِيهَا مِنْ رُوحِنَا وَجَعَلْنَاهَا وَابْنَهَا آيَةً لِلْعَالَمِينَ﴾. با توجه و دقت در همین آیه کمال بزرگی و فضیلت مریم به خوبی معلوم می‌شود.

شیخ طبرسی در مجمع البیان و زمخشری در کشاف از رسول خدا(ص) روایت کرده‌اند که فرمود: از مردان گروه بسیاری به کمال رسیدند، ولی از زنان فقط چهار زن به کمال رسیدند:

1. آسیه دختر مزاحم همسر فرعون؛
2. مریم دختر عمران؛
3. خدیجه دختر خویلد؛
4. فاطمه دختر محمد(ص).

شیخ صدوق که به سندهای متعددی از رسول خدا(ص) روایت کرده که فرمود: بهترین زنان بهشت چهار زن هستند: مریم دختر عمران، خدیجه دختر خویلد، فاطمه دختر محمد و آسیه دختر مزاحم همسر فرعون. در حدیث دیگری است که فرمود: خدای عزوجل از زنان عالم چهار زن را برگزید: مریم، آسیه، خدیجه و فاطمه. چنان‌که شیخ کلینی در روضه کافی از امام صادق(ع) روایت کرده، مریم(س) از نظر عفت و پاکی در مرتبه‌ای است که خدای تعالی در روز قیامت او را نمونه و حجت برای زنان دیگر قرار می‌دهد و با او بر دیگران احتجاج می‌کند. متن حدیث این است: «عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَى مَوْلَى آلِ سَامٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ يَقُولُ تُؤْتَى بِالْمَرْأَةِ الْحَسْنَاءِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ الَّتِي قَدِ افْتُتِنَتْ فِي حُسْنِهَا فَتَقُولُ يَا رَبِّ حَسَّنْتَ خَلْقِي حَتَّى لَقِيتُ مَا لَقِيتُ فَيُجَاءُ بِمَرْيَمَ(ع)فَيُقَالُ أَنْتِ أَحْسَنُ أَوْ هَذِهِ قَدْ حَسَّنَّاهَا فَلَمْ تُفْتَتَنْ وَ يُجَاءُ بِالرَّجُلِ الْحَسَنِ الَّذِي قَدِ افْتُتِنَ فِي حُسْنِهِ فَيَقُولُ يَا رَبِّ حَسَّنْتَ خَلْقِي حَتَّى لَقِيتُ مِنَ النِّسَاءِ مَا لَقِيتُ فَيُجَاءُ بِيُوسُفَ(ع)فَيُقَالُ أَنْتَ أَحْسَنُ أَوْ هَذَا قَدْ حَسَّنَّاهُ فَلَمْ يُفْتَتَنْ وَ يُجَاءُ بِصَاحِبِ الْبَلَاءِ الَّذِي قَدْ أَصَابَتْهُ الْفِتْنَةُ فِي بَلَائِهِ فَيَقُولُ يَا رَبِّ شَدَّدْتَ عَلَيَّ الْبَلَاءَ حَتَّى افْتُتِنْتُ فَيُؤْتَى بِأَيُّوبَ(ع)فَيُقَالُ أَ بَلِيَّتُكَ أَشَدُّ أَوْ بَلِيَّةُ هَذَا فَقَدِ ابْتُلِيَ فَلَمْ يُفْتَتَنْ».

منابع

1. محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی
2. رسولی محلاتی، سید هاشم، تاریخ انبیاء