حضرت مریم در قرآن

این مدخل زیرشاخهٔ بحث حضرت مریم است. حضرت مریم از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حضرت مریم در قرآن - حضرت مریم در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

حضرت مریم از شخصیت‌هایی است که در تاریخ دعوت پیامبر و شیوه تبلیغ آن حضرت جایگاه ویژه ای دارد. سوره‌ای از قرآن به نام او اختصاص دارد و در چندین سوره از جمله: آل عمران، مائده و تحریم نام او بارها آمده و حتی گاه قرآن یاد پیامبر اولوالعزمی چون عیسی را با نام مادرش مریم مزین می‌کند، به این دلیل، مریم (س) الگویی فراجنسیتی است، که شناخت صحیح شخصیتی مثل مریم (س) بسیار لازم و تأثیرگذار در ترویج معنویت و اخلاق است. همچنین نقطه آغاز شناخت آیین مسیحیت از حضرت مریم (س) تا عیسی ناصری است. در سازمان مسیحیت رشته‌ای به نام مریم‌شناسی آمده و سرگذشت این بانوی مقدس که از طریق وحی برای پیامبر اسلام (ص) بیان شده تحقیق و بررسی انجام می‌شود. از سویی برای مریم در قرآن، مقامی بس منیع در حد انبیای الهی و ارتباط وحیانی برای جنس زن در نظر گرفته شده و از جهتی به عنوان الگوی تربیتی و چهره‌پردازی مثبت آمده است. به عبارت دیگر، اشاره به الگو و پیروی از آن، جزو نیازهای بشری است که در جهت کمال‌گرایی و نیل به تکامل به طور فطری در نهاد انسان قرار داده شده است. پیامبر، به این نیاز روانی بشر پاسخ داده و الگوهایی را در زن و مرد معرفی کرده است، که به طور کلّی به عنوان نمونۀ تجسم حقیقت و تحقق عینیت نیازهای معنوی است. نکته مهم این توصیف‌ها از فردی است که از نظر انسانی در جنس مؤنث قرار گرفته و در آن عصر تحقیر می‌شده است. ایشان به مخاطب خود می‌خواهد نشان دهد، که او در جنبۀ شخصیت روحی و روانی و اجتماعی فطرت انسانی‌اش به منصه ظهور و شکوفایی رسیده و از نظر اعتقادی، رفتاری، منطبق بر تعالیم و آموزه‌های دینی و در مراحل بالای انسانیت است و از این‌رو، پیروی از او سبب نیک بختی و سعادت و تکامل انسان می‌گردد.

نام مریم ۳۴ بار در قرآن کریم ذکر شده و حدود ۲۰ آیه از آن مستقیماً درباره جریانات مربوط به خود حضرت مریم (س) می‌باشد. این در حالی است که نام حضرت مریم در انجیل ۱۹ مرتبه یاد شده و شگفت‌انگیزتر این که تنها زنی است که به نام در قرآن خوانده شده و یا عیسی به وصف مادرش یاد شده و سوره‌ای هم به نام او نام‌گذاری شده و باز سوره‌ای به نام خاندان او (آل عمران) و با تعبیرهای مختلف، مانند نزول فرشته وحی، سخن گفتن با او، انزال مائده آسمانی و مادر باکره، و از همه مهم‌تر مادر یکی از بزرگ‌ترین پیامبران اولوالعزم یعنی حضرت عیسی (ع) مورد تعظیم و تکریم قرار گرفته است.

از سوی دیگر عهد جدید و قرآن مجید، در باره زندگی و این شخصیت، دارای مشترکات زیادی است، اما از جنبه‌های مهمی نیز با یکدیگر متفاوت است. قرآن کریم در سورۀ آل‌عمران، در نقل جریانات مربوطه به حضرت عیسی (ع)، از حضرت مریم (س) شروع می‌کند و جریان مربوط به نذر مادر وی، نام‌گذاری مریم و پناه بردن وی به درگاه خداوند، سرپرستی حضرت زکریا (ع) برای مریم و کرامات و وقایعی را که برای مریم (س) رخ داده، بازگو می‌نماید. در آیاتی از سوره مریم به عنوان کتاب مریم، داستان حامله شدن خود وی را با تعبیر دیگری به شکل زیبا از طریق فرستادن روح خود به او بیان می‌کند. اما در جای دیگر از او به عنوان صدیقه یاد می‌کند، او را در زمره قانتین به شمار می‌آورد ﴿وَمَرْيَمَ ابْنَتَ عِمْرَانَ الَّتِي أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِيهِ مِنْ رُوحِنَا وَصَدَّقَتْ بِكَلِمَاتِ رَبِّهَا وَكُتُبِهِ وَكَانَتْ مِنَ الْقَانِتِينَ﴾ و وی را به همراه پسرش، عیسی بن مریم که بدون “تماس” مریم با بشر متولد می‌شود، معجزه و آیت برای جهانیان معرفی می‌کند و غلوکنندگان دربارۀ حضرت مسیح و مادرش را تخطئه و محکوم می‌نماید. در آیۀ ۱۱۶ سورۀ مائده، به عقیدۀ شرک‌آلودی اشاره می‌کند که بر اساس آن حضرت مسیح و مادرش - حضرت مریم - در مقام تقدیس تا حد پرستش بالا برده شده و هم‌ردیف خداوند تبارک و تعالی قرار داده شده‌اند، در حالی که حضرت مسیح (ع) خداوند را از داشتن هرگونه شریکی منزه دانسته، خود را از ادعای الوهیت مبرا ساخته است. قرآن کریم و کتاب عهد جدید هردو به باردار شدن حضرت مریم (س) در عین دوشیزگی تصریح می‌نمایند و نقل این جریان در انجیل لوقا، شباهت‌هایی نیز با قرآن دارد، ولی انجیل متی در این باره با قرآن و لوقا متفاوت است. قرآن کریم با تعبیرات مختلف عقاید مشرکانه دربارۀ حضرت مسیح و حضرت مریم را مردود و باطل دانسته، معتقدان به این نظر را سرزنش می‌نماید.

1. ﴿إِذْ قَالَتِ امْرَأَتُ عِمْرَانَ رَبِّ إِنِّي نَذَرْتُ لَكَ مَا فِي بَطْنِي مُحَرَّرًا فَتَقَبَّلْ مِنِّي إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ * فَلَمَّا وَضَعَتْهَا قَالَتْ رَبِّ إِنِّي وَضَعْتُهَا أُنْثَى وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا وَضَعَتْ وَلَيْسَ الذَّكَرُ كَالْأُنْثَى وَإِنِّي سَمَّيْتُهَا مَرْيَمَ وَإِنِّي أُعِيذُهَا بِكَ وَذُرِّيَّتَهَا مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ * فَتَقَبَّلَهَا رَبُّهَا بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَأَنْبَتَهَا نَبَاتًا حَسَنًا وَكَفَّلَهَا زَكَرِيَّا كُلَّمَا دَخَلَ عَلَيْهَا زَكَرِيَّا الْمِحْرَابَ وَجَدَ عِنْدَهَا رِزْقًا قَالَ يَا مَرْيَمُ أَنَّى لَكِ هَذَا قَالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَرْزُقُ مَنْ يَشَاءُ بِغَيْرِ حِسَابٍ * هُنَالِكَ دَعَا زَكَرِيَّا رَبَّهُ قَالَ رَبِّ هَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعَاءِ﴾؛
2. ﴿وَإِذْ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاكِ وَطَهَّرَكِ وَاصْطَفَاكِ عَلَى نِسَاءِ الْعَالَمِينَ * يَا مَرْيَمُ اقْنُتِي لِرَبِّكِ وَاسْجُدِي وَارْكَعِي مَعَ الرَّاكِعِينَ * ذَلِكَ مِنْ أَنْبَاءِ الْغَيْبِ نُوحِيهِ إِلَيْكَ وَمَا كُنْتَ لَدَيْهِمْ إِذْ يُلْقُونَ أَقْلَامَهُمْ أَيُّهُمْ يَكْفُلُ مَرْيَمَ وَمَا كُنْتَ لَدَيْهِمْ إِذْ يَخْتَصِمُونَ﴾؛
3. ﴿وَمَرْيَمَ ابْنَتَ عِمْرَانَ الَّتِي أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِيهِ مِنْ رُوحِنَا وَصَدَّقَتْ بِكَلِمَاتِ رَبِّهَا وَكُتُبِهِ وَكَانَتْ مِنَ الْقَانِتِينَ﴾؛
4. ﴿وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ مَرْيَمَ إِذِ انْتَبَذَتْ مِنْ أَهْلِهَا مَكَانًا شَرْقِيًّا * فَاتَّخَذَتْ مِنْ دُونِهِمْ حِجَابًا فَأَرْسَلْنَا إِلَيْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِيًّا * قَالَتْ إِنِّي أَعُوذُ بِالرَّحْمَنِ مِنْكَ إِنْ كُنْتَ تَقِيًّا * قَالَ إِنَّمَا أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلَامًا زَكِيًّا * قَالَتْ أَنَّى يَكُونُ لِي غُلَامٌ وَلَمْ يَمْسَسْنِي بَشَرٌ وَلَمْ أَكُ بَغِيًّا * قَالَ كَذَلِكِ قَالَ رَبُّكِ هُوَ عَلَيَّ هَيِّنٌ وَلِنَجْعَلَهُ آيَةً لِلنَّاسِ وَرَحْمَةً مِنَّا وَكَانَ أَمْرًا مَقْضِيًّا * فَحَمَلَتْهُ فَانْتَبَذَتْ بِهِ مَكَانًا قَصِيًّا * فَأَجَاءَهَا الْمَخَاضُ إِلَى جِذْعِ النَّخْلَةِ قَالَتْ يَا لَيْتَنِي مِتُّ قَبْلَ هَذَا وَكُنْتُ نَسْيًا مَنْسِيًّا * فَنَادَاهَا مِنْ تَحْتِهَا أَلَّا تَحْزَنِي قَدْ جَعَلَ رَبُّكِ تَحْتَكِ سَرِيًّا * وَهُزِّي إِلَيْكِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُسَاقِطْ عَلَيْكِ رُطَبًا جَنِيًّا * فَكُلِي وَاشْرَبِي وَقَرِّي عَيْنًا فَإِمَّا تَرَيِنَّ مِنَ الْبَشَرِ أَحَدًا فَقُولِي إِنِّي نَذَرْتُ لِلرَّحْمَنِ صَوْمًا فَلَنْ أُكَلِّمَ الْيَوْمَ إِنْسِيًّا * فَأَتَتْ بِهِ قَوْمَهَا تَحْمِلُهُ قَالُوا يَا مَرْيَمُ لَقَدْ جِئْتِ شَيْئًا فَرِيًّا * يَا أُخْتَ هَارُونَ مَا كَانَ أَبُوكِ امْرَأَ سَوْءٍ وَمَا كَانَتْ أُمُّكِ بَغِيًّا * فَأَشَارَتْ إِلَيْهِ قَالُوا كَيْفَ نُكَلِّمُ مَنْ كَانَ فِي الْمَهْدِ صَبِيًّا * قَالَ إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتَانِيَ الْكِتَابَ وَجَعَلَنِي نَبِيًّا * وَجَعَلَنِي مُبَارَكًا أَيْنَ مَا كُنْتُ وَأَوْصَانِي بِالصَّلَاةِ وَالزَّكَاةِ مَا دُمْتُ حَيًّا * وَبَرًّا بِوَالِدَتِي وَلَمْ يَجْعَلْنِي جَبَّارًا شَقِيًّا * وَالسَّلَامُ عَلَيَّ يَوْمَ وُلِدْتُ وَيَوْمَ أَمُوتُ وَيَوْمَ أُبْعَثُ حَيًّا * ذَلِكَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ قَوْلَ الْحَقِّ الَّذِي فِيهِ يَمْتَرُونَ﴾؛
5. ﴿إِذْ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكِ بِكَلِمَةٍ مِنْهُ اسْمُهُ الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ وَجِيهًا فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَمِنَ الْمُقَرَّبِينَ﴾؛
6. ﴿وَجَعَلْنَا ابْنَ مَرْيَمَ وَأُمَّهُ آيَةً وَآوَيْنَاهُمَا إِلَى رَبْوَةٍ ذَاتِ قَرَارٍ وَمَعِينٍ﴾؛
7. ﴿لَقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَالُوا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ قُلْ فَمَنْ يَمْلِكُ مِنَ اللَّهِ شَيْئًا إِنْ أَرَادَ أَنْ يُهْلِكَ الْمَسِيحَ ابْنَ مَرْيَمَ وَأُمَّهُ وَمَنْ فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا﴾؛
8. ﴿مَا الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ وَأُمُّهُ صِدِّيقَةٌ كَانَا يَأْكُلَانِ الطَّعَامَ انْظُرْ كَيْفَ نُبَيِّنُ لَهُمُ الْآيَاتِ ثُمَّ انْظُرْ أَنَّى يُؤْفَكُونَ﴾.

نکات:

1. قرآن کریم حضرت عیسی و مادرش حضرت مریم (س) را با هم به عنوان آیت و معجزه برای جهانیان معرفی می‌کند: ﴿وَجَعَلْنَا ابْنَ مَرْيَمَ وَأُمَّهُ آيَةً﴾ بر این اساس زندگی مریم را نیز از ابتدا و حتی پیش از تولد تحت نظر دارد، و داستان حیات و تولد و اتفاقات آن را شرح می‌دهد؛
2. جریان نذر همسر عمران را (از خاندان‌های چهارگانه‌ای که قرآن به عنوان برگزیدگان بشریت یاد می‌کند) در دوران بارداری بر حضرت مریم (س)، مادر عیسی (ع) و اعاذۀ وی و ذریه‌اش را به درگاه خداوند بازگو می‌کند تا نشان دهد که حضرت عیسی و مریم (س) گذشته از پاکی ذاتی خودشان، وابسته به دودمانی هستند که تا دورترین نقطه از نظر شجره و سند تاریخی وارسته، پاک و مصطفای الهی می‌باشند؛ زیرا طبق آیه ۳۵ سوره آل‌عمران ﴿إِذْ قَالَتِ امْرَأَتُ عِمْرَانَ رَبِّ إِنِّي نَذَرْتُ...﴾ و آیه ۱۲ سوره تحریم ﴿وَمَرْيَمَ ابْنَتَ عِمْرَانَ الَّتِي...﴾ نام پدر حضرت مریم (س) “عمران” است. لذا یکی دیگر از ویژگی‌های این خاندان (آل‌عمران) این است که سومین سوره قرآن مجید، به نام این خاندان الهی می‌باشد. در این سوره به فرازهایی از زندگانی چند تن از این خاندان اشاره می‌شود؛ زیرا بزرگ‌ترین شخصیت‌های این خاندان بزرگ که قرآن از آنها ذکری به میان می‌آورد، عبارتند از: عمران پدر مریم، حنّه مادر مریم، زکریا، یحیی، همسر زکریا، پیامبر بزرگ خدا، عیسی مسیح (ع) و مادر گرامی ایشان حضرت مریم (س)؛
3. به دنبال این نام‌گذاری ﴿وَإِنِّي سَمَّيْتُهَا مَرْيَمَ﴾ از خداوند می‌خواهد که این نوزاد و فرزندانی که در آینده از او متولد می‌شوند، در حرمِ امن الهی از القایات و وسوسه‌های شیطانی برکنار باشند تا اسم مریم مطابق با مسمی باشد: ﴿وَإِنِّي أُعِيذُهَا بِكَ وَذُرِّيَّتَهَا مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ﴾ و البته مادر مریم که ظاهراً پدرش عمران در هنگام تولد وفات یافته که فرموده: ﴿وَكَفَّلَهَا زَكَرِيَّا﴾ و مسئولیت وی در آغاز به دوش مادر بود، به هر حال خدا دعای وی را پذیرفت: ﴿فَتَقَبَّلَهَا رَبُّهَا بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَأَنْبَتَهَا نَبَاتًا حَسَنًا﴾ «پس خداوند او را به وجهی نیکو قبول کرد و به خوبی پرورش داد»؛
4. البته پذیرش زکریا به این آسانی اتفاق نیافتاد. زکریا (ع) که ریاست احبار را به عهده داشت، پیشنهاد کرد که کفالت مریم را به عهده گیرد؛ زیرا همسر او الیصابات، خاله مریم بود. اما احبار زیر بار نرفتند و به این سخن قانع نشدند و پیشنهاد کردند که قرعه بیاندازند. ﴿وَمَا كُنْتَ لَدَيْهِمْ إِذْ يُلْقُونَ أَقْلَامَهُمْ أَيُّهُمْ يَكْفُلُ مَرْيَمَ وَمَا كُنْتَ لَدَيْهِمْ إِذْ يَخْتَصِمُونَ﴾؛
5. هنگامی که زکریا کنار محراب او قرار می‌گرفت تا نیازهای وی را برآورد، رزق‌های مخصوصی در آنجا می‌دید. از او می‌پرسید: این از کجا برای تو آمده است‌؟ و او می‌گفت: این از ناحیه خداست و خداوند به هرکس که بخواهد بی‌حساب روزی می‌دهد. ﴿كُلَّمَا دَخَلَ عَلَيْهَا زَكَرِيَّا الْمِحْرَابَ وَجَدَ عِنْدَهَا رِزْقًا قَالَ يَا مَرْيَمُ أَنَّى لَكِ هَذَا قَالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَرْزُقُ مَنْ يَشَاءُ بِغَيْرِ حِسَابٍ﴾؛
6. این رزق بهشتی که در نزد مریم یافت می‌شود موجب می‌شود که حضرت زکریا (ع) با دنیایی از امید به کرم پروردگار دست به دعا برای فرزنددار شدن بردارد؛
7. اما درباره حوادث تولد عیسی قرآن کریم با تعبیرات مختلف این مسئله بیان می‌کند و نکته مهم آن از سویی این است که به مریم می‌فهماند که نیازی به این نیست که تو از خودت دفاع کنی، آن کس که این مولود را به تو داده، وظیفه دفاع را هم نیز خود بر عهده گرفته است و اگر بدخواهان یهود زاییدن تو را بهانه کرده و دیدی که درباره آن سؤال می‌کنند، به آنان بگو برای خدا روزه سکوت نذر کرده‌ام. بنابراین از هر نظر آسوده باش و غم و اندوه به خاطرت راه نده. حضرت مریم (س) با مشاهده قدرت الهی که چوبه خشکیده خرما را سرسبز و بارور کرد و چشمه آبی گوارا بر او جاری نمود و وظیفه دفاع از عفت و ناموس را به عهده خویش (خدا) قرار داد، آسوده خاطر شد. او از اینکه مشمول فضل و رحمت الهی قرار گرفته و خداوند او را تنها و در حال غربت رهایش نکرده، بسیار خشنود بود.

و از سویی اصرار دارد که بگوید که عیسی فرزند مریم است و عقاید مشرکانه دربارۀ حضرت مسیح و حضرت مریم مردود و باطل است، و معتقدان به این نظر را سرزنش می‌نماید: “به طور مسلم آنها که گفتند خدا مسیح بن مریم است کافر شدند، بگو اگر خدا بخواهد مسیح بن مریم و مادرش و همۀ کسانی را که در روی زمین هستند هلاک کند چه کسی می‌تواند جلوگیری کند. نکته پایانی آن‌که مریم در قرآن الگوی ارتقای انسانی به مقاماتی است که پیامبرانی چون زکریا به او غبطه میخورد. اگر از عصمت او بگذریم، از لحاظ عبادت، تحمل سختی‌ها، و ایستادگی در برابر تهمت‌ها و عفت و پاکدامنی و تصدیق کلمات پروردگار و کتب آسمانی الگو و اسوه است.

حضرت مریم در دانشنامه معاصر قرآن کریم

دختر عمران و مادر عیسی(ع)، یکی از زنان برتر جهان.

در قرآن ۳۱ بار نام مریم آمده و نوزدهمین سوره قرآن به نام او است. داستان تولد حضرت مریم در ﴿إِذْ قَالَتِ امْرَأَةُ عِمْرَانَ رَبِّ إِنِّي نَذَرْتُ لَكَ مَا فِي بَطْنِي مُحَرَّرًا فَتَقَبَّلْ مِنِّي إِنَّكَ أَنتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ فَلَمَّا وَضَعَتْهَا قَالَتْ رَبِّ إِنِّي وَضَعْتُهَا أُنثَى وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا وَضَعَتْ وَلَيْسَ الذَّكَرُ كَالأُنثَى وَإِنِّي سَمَّيْتُهَا مَرْيَمَ وَإِنِّي أُعِيذُهَا بِكَ وَذُرِّيَّتَهَا مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ فَتَقَبَّلَهَا رَبُّهَا بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَأَنبَتَهَا نَبَاتًا حَسَنًا وَكَفَّلَهَا زَكَرِيَّا كُلَّمَا دَخَلَ عَلَيْهَا زَكَرِيَّا الْمِحْرَابَ وَجَدَ عِندَهَا رِزْقًا قَالَ يَا مَرْيَمُ أَنَّى لَكِ هَذَا قَالَتْ هُوَ مِنْ عِندِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَرْزُقُ مَن يَشَاء بِغَيْرِ حِسَابٍ هُنَالِكَ دَعَا زَكَرِيَّا رَبَّهُ قَالَ رَبِّ هَبْ لِي مِن لَّدُنكَ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعَاء فَنَادَتْهُ الْمَلائِكَةُ وَهُوَ قَائِمٌ يُصَلِّي فِي الْمِحْرَابِ أَنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكَ بِيَحْيَى مُصَدِّقًا بِكَلِمَةٍ مِّنَ اللَّهِ وَسَيِّدًا وَحَصُورًا وَنَبِيًّا مِّنَ الصَّالِحِينَ قَالَ رَبِّ أَنَّىَ يَكُونُ لِي غُلامٌ وَقَدْ بَلَغَنِيَ الْكِبَرُ وَامْرَأَتِي عَاقِرٌ قَالَ كَذَلِكَ اللَّهُ يَفْعَلُ مَا يَشَاء قَالَ رَبِّ اجْعَل لِّيَ آيَةً قَالَ آيَتُكَ أَلاَّ تُكَلِّمَ النَّاسَ ثَلاثَةَ أَيَّامٍ إِلاَّ رَمْزًا وَاذْكُر رَّبَّكَ كَثِيرًا وَسَبِّحْ بِالْعَشِيِّ وَالإِبْكَارِ وَإِذْ قَالَتِ الْمَلائِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاكِ وَطَهَّرَكِ وَاصْطَفَاكِ عَلَى نِسَاء الْعَالَمِينَ يَا مَرْيَمُ اقْنُتِي لِرَبِّكِ وَاسْجُدِي وَارْكَعِي مَعَ الرَّاكِعِينَ ذَلِكَ مِنْ أَنبَاء الْغَيْبِ نُوحِيهِ إِلَيْكَ وَمَا كُنتَ لَدَيْهِمْ إِذْ يُلْقُون أَقْلامَهُمْ أَيُّهُمْ يَكْفُلُ مَرْيَمَ وَمَا كُنتَ لَدَيْهِمْ إِذْ يَخْتَصِمُونَ إِذْ قَالَتِ الْمَلائِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكِ بِكَلِمَةٍ مِّنْهُ اسْمُهُ الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ وَجِيهًا فِي الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ وَمِنَ الْمُقَرَّبِينَ وَيُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَكَهْلاً وَمِنَ الصَّالِحِينَ قَالَتْ رَبِّ أَنَّى يَكُونُ لِي وَلَدٌ وَلَمْ يَمْسَسْنِي بَشَرٌ قَالَ كَذَلِكِ اللَّهُ يَخْلُقُ مَا يَشَاء إِذَا قَضَى أَمْرًا فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُ كُن فَيَكُونُ ﴾ و نحوه حاملگی و زاده شدن عیسی از او در (سوره مریم آیه ۱۶ به بعد) بیان شده است.

پدر مریم در قرآن به نام عمران و در احادیث مسیحی «یوهاکین» یا «یوعاشیم» نامیده شده است. نام مادر مریم در قرآن مذکور نیست و در احادیث مسیحی نام او «آنایا» و در احادیث اسلامی «حنه یا حنانه» ذکر شده است. به موجب قرآن، چون زن عمران باردار شد، نذر کرد که فرزندش را در خدمت خداوند قرار دهد ﴿إِذْ قَالَتِ امْرَأَتُ عِمْرَانَ رَبِّ إِنِّي نَذَرْتُ لَكَ مَا فِي بَطْنِي مُحَرَّرًا فَتَقَبَّلْ مِنِّي إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ﴾. او در حالی این نذر را می‌کرد که می‌پنداشت فرزندش پسر خواهد بود. چون دختر شد، اندوهناک شد و نامش را مریم یعنی خادمه نهاد. «چون مریم از مادر جدا شد، مادر او را در خرقه‌ای پیچید و به مسجد بیت المقدس فرستاد، پیش احبار و دانشمندان ایشان»؛ کاهنان درباره کفالت مریم با هم مشاجره کردند. قرار شد در این باره قرعه بیندازند، قرعه به نام زکریا افتاد و او عهده‌دار تکفل مریم گشت. چگونگی قرعه در تفاسیر مختلف است.

ابوالفتوح رازی نوشته است: «ایشان بیست‌ و نه مرد بودند. برفتند و هر یکی تیری بتراشیدند و نام خود بر او نقش کردند و تیرها در آب انداختن گرفتند. همه تیرها به آب فروشد مگر تیر زکریا که بر سر آب بماند».

طبری گوید: «پس آن قلم‌ها که بدان توریة نوشتندی بیاوردند و هر کسی نام خویش بر یکی نوشت و آن را به دستاری اندر پیچیدند و گفتند که از میان این همه یکی به در آوریم و نام هر کس که برآید، مریم را او بردارد. و چون یکی از آن بیرون آوردند نام زکریا بر آن بود».

در قرآن کریم آمده است: «هر گاه که زکریا بر مریم وارد می‌‌شد، پیش او رزق و روزی می‌یافت، زکریا گفت: ای مریم! اینها از کجا برای تو می‌رسند؟ مریم گفت: از جانب خدا زیرا او هر کس را که بخواهد بی‌حساب روزی می‌دهد ﴿فَتَقَبَّلَهَا رَبُّهَا بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَأَنْبَتَهَا نَبَاتًا حَسَنًا وَكَفَّلَهَا زَكَرِيَّا كُلَّمَا دَخَلَ عَلَيْهَا زَكَرِيَّا الْمِحْرَابَ وَجَدَ عِنْدَهَا رِزْقًا قَالَ يَا مَرْيَمُ أَنَّى لَكِ هَذَا قَالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَرْزُقُ مَنْ يَشَاءُ بِغَيْرِ حِسَابٍ﴾.

در سوره مریم، از آیه ۱۶ به بعد، داستان مریم و زاده شدن عیسی این‌گونه آمده است: «پس روح خود را به سوی او فرستادیم تا به شکل بشری خوش‌اندام بر او نمایان شد. [مریم] گفت: اگر پرهیزکاری، من از تو به خدای رحمان پناه می‌برم. گفت: من فقط فرستاده پروردگار تو برای این که به تو پسری پاکیزه ببخشم. گفت: چگونه مرا پسری باشد آنکه دست بشری به من نرسیده و بدکار نبوده‌ام، گفت: فرمان چنین است، پروردگار تو گفته که آن بر من آسان است، و تا او را نشانه‌ای برای مردم و رحمتی از جانب خویش قرار دهیم، و [این] دستوری قطعی بود پس مریم به او عیسی آبستن شد و با او به مکان دورافتاده‌ای پناه جست. تا درد زایمان، او را به سوی تنه درخت خرمایی کشانید. گفت: ای کاش، پیش از این مرده بودم و یکسر فراموش شده بودم، پس، از زیر پای او فرشته، وی را ندا داد که: غم مدار، پروردگارت زیر [پای] تو چشمه آبی پدید آورده است. و تنه درخت خرما را به طرف خود بگیر بتکان، تا بر تو خرمای تازه فرو ریزد. و بخور و بنوش و دیده روشن دار پس اگر کسی از آدمیان را دیدی بگوی: من برای خدای رحمان رور نذر کرده‌ام و امروز مطلقاً با انسانی سخن نخواهم گفت. پس مریم در حالی که او را در آغوش گرفته بود به نزد قومش آورد. گفتند: ای مریم به راستی کار بسیار ناپسندی مرتکب شده‌ای. ای خواهر هارون، پدرت مرد بدی نبود و مادرت نیز بدکاره نبود. مریم به سوی (عیسی) اشاره کرد. گفتند: چگونه با کسی که در گهواره و کودک است سخن بگوییم؟ کودک گفت: منم بنده خدا، به من کتاب داده و مرا پیامبر قرار داده است، هرجا که باشم مرا با برکت ساخته و تا زنده‌ام به نماز و زکات سفارش کرده است، و مرا نسبت به مادرم نیکوکار کرده و زورگور و نافرمانم نگردانیده است. و درود بر من، روزی که زاده شدم و روزی که می‌میرم و روزی که زنده برانگیخته می‌شوم» ﴿ فَاتَّخَذَتْ مِن دُونِهِمْ حِجَابًا فَأَرْسَلْنَا إِلَيْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِيًّا قَالَتْ إِنِّي أَعُوذُ بِالرَّحْمَن مِنكَ إِن كُنتَ تَقِيًّا قَالَ إِنَّمَا أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلامًا زَكِيًّا قَالَتْ أَنَّى يَكُونُ لِي غُلامٌ وَلَمْ يَمْسَسْنِي بَشَرٌ وَلَمْ أَكُ بَغِيًّا قَالَ كَذَلِكِ قَالَ رَبُّكِ هُوَ عَلَيَّ هَيِّنٌ وَلِنَجْعَلَهُ آيَةً لِلنَّاسِ وَرَحْمَةً مِّنَّا وَكَانَ أَمْرًا مَّقْضِيًّا فَحَمَلَتْهُ فَانتَبَذَتْ بِهِ مَكَانًا قَصِيًّا فَأَجَاءَهَا الْمَخَاضُ إِلَى جِذْعِ النَّخْلَةِ قَالَتْ يَا لَيْتَنِي مِتُّ قَبْلَ هَذَا وَكُنتُ نَسْيًا مَّنسِيًّا فَنَادَاهَا مِن تَحْتِهَا أَلاَّ تَحْزَنِي قَدْ جَعَلَ رَبُّكِ تَحْتَكِ سَرِيًّا وَهُزِّي إِلَيْكِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُسَاقِطْ عَلَيْكِ رُطَبًا جَنِيًّا فَكُلِي وَاشْرَبِي وَقَرِّي عَيْنًا فَإِمَّا تَرَيِنَّ مِنَ الْبَشَرِ أَحَدًا فَقُولِي إِنِّي نَذَرْتُ لِلرَّحْمَنِ صَوْمًا فَلَنْ أُكَلِّمَ الْيَوْمَ إِنسِيًّا فَأَتَتْ بِهِ قَوْمَهَا تَحْمِلُهُ قَالُوا يَا مَرْيَمُ لَقَدْ جِئْتِ شَيْئًا فَرِيًّا يَا أُخْتَ هَارُونَ مَا كَانَ أَبُوكِ امْرَأَ سَوْءٍ وَمَا كَانَتْ أُمُّكِ بَغِيًّا فَأَشَارَتْ إِلَيْهِ قَالُوا كَيْفَ نُكَلِّمُ مَن كَانَ فِي الْمَهْدِ صَبِيًّا قَالَ إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتَانِيَ الْكِتَابَ وَجَعَلَنِي نَبِيًّا وَجَعَلَنِي مُبَارَكًا أَيْنَ مَا كُنتُ وَأَوْصَانِي بِالصَّلاةِ وَالزَّكَاةِ مَا دُمْتُ حَيًّا وَبَرًّا بِوَالِدَتِي وَلَمْ يَجْعَلْنِي جَبَّارًا شَقِيًّا وَالسَّلامُ عَلَيَّ يَوْمَ وُلِدتُّ وَيَوْمَ أَمُوتُ وَيَوْمَ أُبْعَثُ حَيًّا ﴾

با این که حضرت مریم از جهت وحی و نبوت عنوانی ندارد اما از نظر تاریخی و معتقدات دینی، دارای مقام با اهمیتی است. قرآن از قول فرشتگان گزارش می‌کند که: خداوند، مریم را برگزید و پاکیزه ساخت و بر زنان جهان برتری داد ﴿وَإِذْ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاكِ وَطَهَّرَكِ وَاصْطَفَاكِ عَلَى نِسَاءِ الْعَالَمِينَ﴾.

به موجب احادیث اسلامی، مریم یکی از چهار زن مقدس به شمار می‌رود. مریم زن پارسایی است که مورد اتهام قرار میگیرد. او برای رفع اتهامات، به ظاهر هیچ دلیل و منطقی ندارد. از این رو است که کودک او، در مهد به سخن می‌آید و بر پاکی او گواهی می‌دهد.

به موجب قرآن، مریم نزد مسیحیان یکی از اقانیم ثلاثه است و این موضوع در چند آیه بیان شده. از جمله در آیه ﴿لَقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَالُوا إِنَّ اللَّهَ ثَالِثُ ثَلَاثَةٍ﴾ که به رد معتقدات باطل مسیحیان تصریح کرده است.

منابع

1. سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم
2. رهبریان، محمد رضا، مقاله «مریم»، دانشنامه معاصر قرآن کریم