رسانه در قرآن

این مدخل زیرشاخهٔ بحث رسانه است. رسانه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: رسانه در قرآن - رسانه در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

رسانه (Media) اشاره به وسایل ارتباطی گوناگونی است که عامل ارتباط‌گیری (Communication)، پیام دهنده (Messaging) و پیام گیرنده (Audience) جهت کسب خبر (Information) و اطلاعات (Data) است.

خدا مهم‌ترین پیام دهنده عالم هستی است و قرآن کریم، کلام او و مهم‌ترین پیام الهی است. پیام‌گیرندگان این ارتباط قدسی، همه اقشار اعم از کودکان، نوجوانان، جوانان، میان‌سالان و کهن‌سالان از زن و مرد، از هر نژاد و زبان با هر سطح از تحصیل، طبقه اجتماعی و شغل هستند.

قرآن کریم مهم‌ترین رسانه پایدار و پویا در جهان اسلام است که طی هزار و چهارصد سال گذشته، علی‌رغم همه فراز و نشیب‌های جهانی، به حیات پرنفوذ خود در زندگی فردی، اجتماعی، مادی، معنوی، سیاسی، اخلاقی و هنری مسلمانان ادامه داده است. قرآن کریم «نباء» و «بلاغ» است (هر یک از واژه‌های «نباء» و «بلاغ» پانزده بار در قرآن آمده‌اند). قرآن حامل خبر روشنگر است، این خبر همواره دارای تازگی است و به فراخور حال انسان‌ها، آنها را تغذیه خبری، معنوی و اندیشه‌ای می‌کند. قرآن کریم هم شکل است، هم محتوا. این کتاب مقدس که به صورت یک رسانه «چند منظوره» نیز دارای "کارکرد" است، به صورت رسانه‌ای مقدس در تمام دوران حیات ظاهری یک مسلمان، اعم از مراسم ازدواج، تولد و مرگ با او همراه است و پیام خود را به صورت سمعی و بصری به مخاطب خود میرساند. قرآن به صورت قرائت، ترتیل، لحن و حفظ مرتباً از نظر شنیداری و موسیقیایی در محضر هر مسلمان است و به صورت خطاطی، تذهیب و معرّق، هنرنمایی بصری می‌کند و به صورت انواع آرایه‌های ادبی، نظیر تضمین، تحلیل، اقتباس، تلمیح، تشبیه، تمثیل، استعاره، استشهاد و درج در ادبیات منظوم و منثور حضور دارد. قرآن کریم در خانه، کودکستان، دبستان، دبیرستان، دانشگاه، مسجد و محیط کار جامعه مسلمان حضور رسانه‌ای دارد. در انقلاب‌های اجتماعی و جنبش‌های مقاومت، آیات مربوط به مفاهیم جهاد، صبر، تقوا، امر به معروف، نهی از منکر، شهادت و همچنین سوره‌های توبه، انفال، محمد، صف، و والعصر، مهم‌ترین و کارآمدترین رسانه مبارزین و انقلابیون بوده است.

قرآن مهم‌ترین منبع رسانه‌ای عرفان و روش‌های اصیل صوفیه، جهت وصول به حضرت محبوب و درک معارف معنوی اسلام، به‌ویژه در حوزه توحید، هستی، ولایت، عشق، اخلاق زیبا و جذاب فردی و اجتماعی بوده است. و آیات آغازین سوره حدید و سه آیه آخر سوره حشر و سوره‌های حمد و توحید، منبع اصلی فهم آنان از توحید صمدی است. آیات: ﴿هُدًى لِلْمُتَّقِينَ﴾، ﴿لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ﴾، ﴿وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ﴾، ﴿وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنْتُمْ﴾، ﴿قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاهَا﴾. از مهم‌ترین آیات ناظر به شأن سلوکی قرآن به شمار می‌روند.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، قرآن در مطبوعات ایران و بسیاری از کشورهای مسلمان حضور سازنده و هدایت‌بخش داشته است. اغلب روزنامه‌ها با انتخاب آیه‌ای از قرآن کریم، جوهره و جهت فکری خود را تبیین می‌کنند و غالباً هر روز به ذکر برخی از تعالیم حیات‌بخش کلام اللّه مجید می‌پردازند. اغلب مطبوعات با آنکه خصوصی هستند، انعکاس اخبار و مفاهیم قرآنی از اولویت‌های آنها است و این امر از نشانه‌های دین‌داری مطبوعات غیردولتی ایرانی و پیوند عمیق رسانه سنتی جهان اسلام و رسانه دوره مدرن است. دوره مدرنیته نتوانسته است نقش قرآن را انکار کند. با تأسیس رسانه‌های جدید در جهان مدرن، قرآن کریم به نحو پویا و چشم‌گیر همچنان به نقش آفرینی در تمدن و فرهنگ بشری ادامه داده است. حضور قرآن در رسانه‌های مدرن، حضور «رسانه در رسانه» و از جنبه فلسفی حضور «وجود مقدس» در «وجود برزخی» است. به مدد این حضور مقدس، امر برزخی امکان ورود به «عالم نور» را یافته است. رسانه مدرن در مرز خیر و شر و نور و ظلمت قرار دارد، اما در صورت پیوند وثیق با قرآن به مثابه رسانه مقدس سنتی، از برزخ وجود عبور کرده، به جهان خیر و نور وارد می‌شود.

قرآن کریم، مهم‌ترین رسانه تقریب مذاهب اسلامی است که در دوره حساس و پیچیده امروز که تقابل اسلام بیدار بخش با استکبار جهانی، ارتجاع و قشری‌نگری برجسته شده، محور هم‌گرایی و مفاهمه بین مذاهب و جوامع مسلمان است.

منابع

1. صفوی، سید سلمان، مقاله «قرآن رسانه پویای جهان اسلام»، دانشنامه معاصر قرآن کریم