مذهب در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۱ ژوئن ۲۰۲۳، ساعت ۱۴:۳۰

مقدمه

کلمه «مذهب» به معنای روش، مسلک و طریقت است^[۱]. در اصطلاح دینی، تیره و شعبه‌ای از دین را مذهب گویند. از این رو، تیره‌های متعدد هر دین را «مذاهب» خوانند. گاه خود مذهب نیز تقسیم می‌پذیرد و پیروان آن مذهب، با نگاهداشت اصولی مشترک، تیره‌هایی را پدید می‌آورند که این را «انشعاب» گویند^[۲]^[۳]. دانشی که وضعیت و حال و مقال و پیشینه مذاهب اسلامی را برمی‌رسد، «علم مذاهب و فِرَق اسلامی» نام دارد. این دانش، «فرقه» و «مذهب» را به یک معنا می‌داند و درباره مسائل اعتقادی و فکری فِرَق و مذاهب، بحث می‌کند^[۴]^[۵].

علل پیدایی مذاهب اسلامی

اختلاف در موضوع خلافت پیامبر اسلام(ص)؛ تعصبات قبیله‌ای و خانوادگی؛ برداشت‌های نادرست از حقایق و منابع دینی؛ ممانعت برخی کسان و گروه‌ها از نشر و نقل و کتابت احادیث پیامبر(ص)؛ تأثیر باورهای ادیان دیگر؛ همانند بدعت‌های دینی یهود، آموزه‌های سست مسیحیت و اساطیر مجوس؛ آشنایی مسلمانان با فرهنگ و آداب ملل دیگر؛ همچون ایرانیان، رومیان و هندیان؛ اجتهاد در برابر نص؛ هوا و هوس و دنیاطلبی^[۶]^[۷].

پیشینه تاریخی

ظهور مذاهب کلامی و سیاسی اسلامی به قرن نخست هجری باز می‌گردد. در آغاز، گروه‌های سیاسی بودند که اندک اندک به فرقه‌های مذهبی مبدل گشتند. قدیم‌ترین این فرقه‌ها عبارت‌اند از: عثمانیه که خونخواهان عثمان بودند؛ شیعه که از حضرت علی بن ابی‌طالب(ع) پیروی و هواخواهی می‌کردند؛ خوارج؛ مرجئه. سپس فرقه‌های کلامی پدید آمدند؛ مانند قدریه، معتزله، جبریه و اشاعره^[۸]. زمان ظهور مذاهب فقهی را باید در نیمه دوم قرن دوم و اوایل قرن سوم پی‌جست؛ زمانی که اواخر روزگار تابعین و آغاز روزگار نسل بعدی به شمار است. در این دوره، اختلافات فراوان فقهی رخ نمود و پیامد آن، مذاهب فقهی نمودار شدند و فقهای مکتب رأی و مکتب حدیث ظهور یافتند. این فقیهان به مرجعیت فقهی رسیدند و مسائل فقهی پیروان خویش را پاسخ می‌گفتند. تا قرن چهارم تنها چند مذهب فقهی بر جای ماند و دیگر مذاهب از میان رفتند^[۹]. مذاهب بر جای مانده عبارت‌اند از: امامیه، حنفیه، مالکیه، شافعیه و حنبلیه^[۱۰]. مذهب شیعه امامیه در کلام، فقه، اخلاق و سیاست آموزه‌ها و احکامی ویژه دارد که از قرآن و عترت برخاسته‌اند^[۱۱].

منابع

فرهنگ شیعه

پانویس

↑ المصباح المنیز، ۲۵۵.
↑ شیعه در اسلام‌، ۶۰.
↑ فرهنگ شیعه، ص404.
↑ آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی، ۱۰.
↑ فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه، ص405.
↑ بحوث فی الملل و النحل‌، ۱/ ۵۰- ۴۷؛ تاریخ الجدل‌ ۸۱- ۷۶.
↑ فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه، ص405.
↑ تاریخ شیعه و فرقه‌های اسلام‌، ۳۷.
↑ فرهنگ شیعه، ص405.
↑ همبستگی ادیان و مذاهب اسلامی، ۲۷۸- ۲۸۳.
↑ فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه، ص405-406.

[1] المصباح المنیز، ۲۵۵.

[2] شیعه در اسلام‌، ۶۰.

[3] فرهنگ شیعه، ص404.

[4] آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی، ۱۰.

[5] فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه، ص405.

[6] بحوث فی الملل و النحل‌، ۱/ ۵۰- ۴۷؛ تاریخ الجدل‌ ۸۱- ۷۶.

[7] فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه، ص405.

[8] تاریخ شیعه و فرقه‌های اسلام‌، ۳۷.

[9] فرهنگ شیعه، ص405.

[10] همبستگی ادیان و مذاهب اسلامی، ۲۷۸- ۲۸۳.

[11] فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه، ص405-406.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

@@ خط ۸: / خط ۸: @@
 == مقدمه ==
-* کلمه "[[مذهب]]" به معنای روش، مسلک و طریقت است<ref>المصباح المنیز، ۲۵۵.</ref>. در اصطلاح [[دینی]]، تیره و شعبه‌ای از [[دین]] را [[مذهب]] گویند. از این رو، تیره‌های متعدد هر [[دین]] را "[[مذاهب]]" خوانند. گاه خود [[مذهب]] نیز تقسیم می‌پذیرد و [[پیروان]] آن [[مذهب]]، با نگاهداشت اصولی مشترک، تیره‌هایی را پدید می‌آورند که این را "انشعاب" گویند<ref>شیعه در اسلام‌، ۶۰.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 404.</ref>.
-* دانشی که وضعیت و حال و مقال و پیشینه [[مذاهب اسلامی]] را برمی‌رسد، "[[علم]] [[مذاهب]] و فِرَق [[اسلامی]]" نام دارد. این [[دانش]]، "[[فرقه]]" و "[[مذهب]]" را به یک معنا می‌داند و درباره مسائل [[اعتقادی]] و [[فکری]] فِرَق و [[مذاهب]]، بحث می‌کند<ref>آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی‌، ۱۰.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 405.</ref>.
+کلمه «[[مذهب]]» به معنای روش، مسلک و [[طریقت]] است<ref>المصباح المنیز، ۲۵۵.</ref>. در اصطلاح [[دینی]]، تیره و شعبه‌ای از [[دین]] را مذهب گویند. از این رو، تیره‌های متعدد هر دین را «[[مذاهب]]» خوانند. گاه خود مذهب نیز تقسیم می‌پذیرد و [[پیروان]] آن مذهب، با نگاهداشت اصولی مشترک، تیره‌هایی را پدید می‌آورند که این را «انشعاب» گویند<ref>شیعه در اسلام‌، ۶۰.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص404.</ref>.
-== [[علل]] پیدایی [[مذاهب اسلامی]] ==
+دانشی که وضعیت و حال و مقال و پیشینه [[مذاهب اسلامی]] را برمی‌رسد، «[[علم]] مذاهب و [[فِرَق اسلامی]]» نام دارد. این [[دانش]]، «[[فرقه]]» و «مذهب» را به یک معنا می‌داند و درباره [[مسائل اعتقادی]] و [[فکری]] [[فِرَق]] و مذاهب، بحث می‌کند<ref>آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی، ۱۰.</ref><ref>فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه، ص405.</ref>.
-# [[اختلاف]] در موضوع [[خلافت]] [[پیامبر اسلام]] {{صل}}؛
+== علل پیدایی مذاهب اسلامی ==
-# تعصبات قبیله‌ای و [[خانوادگی]]؛
+[[اختلاف]] در موضوع [[خلافت پیامبر]] [[اسلام]]{{صل}}؛
-# برداشت‌های نادرست از حقایق و منابع [[دینی]]؛
+[[تعصبات قبیله‌ای]] و [[خانوادگی]]؛
-# ممانعت برخی کسان و گروه‌ها از نشر و [[نقل]] و کتابت [[احادیث]] [[پیامبر]] {{صل}}؛
+برداشت‌های نادرست از [[حقایق]] و [[منابع دینی]]؛
-# تأثیر باورهای [[ادیان]] دیگر؛ همانند بدعت‌های [[دینی]] [[یهود]]، آموزه‌های [[سست]] [[مسیحیت]] و [[اساطیر]] [[مجوس]]؛
+ممانعت برخی کسان و گروه‌ها از نشر و نقل و [[کتابت]] [[احادیث پیامبر]]{{صل}}؛
-# آشنایی [[مسلمانان]] با [[فرهنگ]] و [[آداب]] [[ملل]] دیگر؛ همچون [[ایرانیان]]، [[رومیان]] و هندیان؛
+تأثیر باورهای [[ادیان]] دیگر؛ همانند بدعت‌های دینی [[یهود]]، آموزه‌های [[سست]] [[مسیحیت]] و [[اساطیر]] [[مجوس]]؛
-# [[اجتهاد در برابر نص]]؛
+آشنایی [[مسلمانان]] با [[فرهنگ]] و [[آداب]] [[ملل]] دیگر؛ همچون [[ایرانیان]]، [[رومیان]] و [[هندیان]]؛
-# [[هوا و هوس]] و [[دنیاطلبی]]<ref>بحوث فی الملل و النحل‌، ۱/ ۵۰- ۴۷؛ تاریخ الجدل‌ ۸۱- ۷۶.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 405.</ref>.
+[[اجتهاد در برابر نص]]؛
+[[هوا و هوس]] و [[دنیاطلبی]]<ref>بحوث فی الملل و النحل‌، ۱/ ۵۰- ۴۷؛ تاریخ الجدل‌ ۸۱- ۷۶.</ref><ref>فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه، ص405.</ref>.
 == پیشینه [[تاریخی]] ==
-* [[ظهور]] [[مذاهب کلامی]] و [[سیاسی]] [[اسلامی]] به قرن نخست هجری باز می‌گردد. در آغاز، گروه‌های [[سیاسی]] بودند که اندک اندک به فرقه‌های مذهبی مبدل گشتند. قدیم‌ترین این فرقه‌ها عبارت‌اند از: عثمانیه که خونخواهان [[عثمان]] بودند؛ [[شیعه]] که از [[حضرت]] [[علی بن ابی‌طالب]] {{ع}} [[پیروی]] و هواخواهی می‌کردند؛ [[خوارج]]؛ [[مرجئه]]. سپس [[فرقه‌های کلامی]] پدید آمدند؛ مانند [[قدریه]]، [[معتزله]]، جبریه و [[اشاعره]]<ref>تاریخ شیعه و فرقه‌های اسلام‌، ۳۷.</ref>. [[زمان ظهور]] [[مذاهب فقهی]] را باید در نیمه دوم قرن دوم و اوایل [[قرن سوم]] پی‌جست؛ زمانی که اواخر روزگار [[تابعین]] و آغاز روزگار [[نسل]] بعدی به شمار است. در این دوره، [[اختلافات]] فراوان [[فقهی]] رخ نمود و پیامد آن، [[مذاهب فقهی]] نمودار شدند و فقهای [[مکتب]] [[رأی]] و [[مکتب]] [[حدیث]] [[ظهور]] یافتند. این [[فقیهان]] به [[مرجعیت فقهی]] رسیدند و مسائل [[فقهی]] [[پیروان]] خویش را پاسخ می‌گفتند. تا قرن چهارم تنها چند [[مذهب]] [[فقهی]] بر جای ماند و دیگر [[مذاهب]] از میان رفتند<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 405.</ref>.
+ظهور [[مذاهب کلامی]] و [[سیاسی]] [[اسلامی]] به [[قرن نخست هجری]] باز می‌گردد. در آغاز، [[گروه‌های سیاسی]] بودند که اندک اندک به [[فرقه‌های مذهبی]] مبدل گشتند. قدیم‌ترین این [[فرقه‌ها]] عبارت‌اند از: عثمانیه که خونخواهان [[عثمان]] بودند؛ [[شیعه]] که از [[حضرت علی بن ابی‌طالب]]{{ع}} [[پیروی]] و هواخواهی می‌کردند؛ [[خوارج]]؛ [[مرجئه]]. سپس [[فرقه‌های کلامی]] پدید آمدند؛ مانند [[قدریه]]، [[معتزله]]، جبریه و [[اشاعره]]<ref>تاریخ شیعه و فرقه‌های اسلام‌، ۳۷.</ref>. [[زمان ظهور]] [[مذاهب فقهی]] را باید در نیمه دوم [[قرن دوم]] و اوایل [[قرن سوم]] پی‌جست؛ زمانی که اواخر [[روزگار]] [[تابعین]] و آغاز روزگار [[نسل]] بعدی به شمار است. در این دوره، [[اختلافات]] فراوان [[فقهی]] رخ نمود و پیامد آن، مذاهب فقهی نمودار شدند و فقهای [[مکتب]] [[رأی]] و مکتب [[حدیث]] ظهور یافتند. این [[فقیهان]] به [[مرجعیت فقهی]] رسیدند و مسائل [[فقهی]] [[پیروان]] خویش را پاسخ می‌گفتند. تا [[قرن چهارم]] تنها چند [[مذهب]] فقهی بر جای ماند و دیگر [[مذاهب]] از میان رفتند<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص405.</ref>.
-* [[مذاهب]] بر جای مانده عبارت‌اند از: [[امامیه]]، حنفیه، مالکیه، شافعیه و حنبلیه<ref>همبستگی ادیان و مذاهب اسلامی‌، ۲۷۸- ۲۸۳.</ref>. [[مذهب]] [[شیعه امامیه]] در [[کلام]]، [[فقه]]، [[اخلاق]] و [[سیاست]] آموزه‌ها و احکامی ویژه دارد که از [[قرآن و عترت]] برخاسته‌اند<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 405-406.</ref>.
+مذاهب بر جای مانده عبارت‌اند از: [[امامیه]]، [[حنفیه]]، [[مالکیه]]، [[شافعیه]] و [[حنبلیه]]<ref>همبستگی ادیان و مذاهب اسلامی، ۲۷۸- ۲۸۳.</ref>. [[مذهب شیعه امامیه]] در [[کلام]]، [[فقه]]، [[اخلاق]] و [[سیاست]] آموزه‌ها و احکامی ویژه دارد که از [[قرآن و عترت]] برخاسته‌اند<ref>فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه، ص405-406.</ref>.
 == منابع ==
 {{منابع}}