مذهب در کلام اسلامی

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت

مقدمه

کلمه «مذهب» به معنای روش، مسلک و طریقت است[۱]. در اصطلاح دینی، تیره و شعبه‌ای از دین را مذهب گویند. از این رو، تیره‌های متعدد هر دین را «مذاهب» خوانند. گاه خود مذهب نیز تقسیم می‌پذیرد و پیروان آن مذهب، با نگاهداشت اصولی مشترک، تیره‌هایی را پدید می‌آورند که این را «انشعاب» گویند[۲][۳]. دانشی که وضعیت و حال و مقال و پیشینه مذاهب اسلامی را برمی‌رسد، «علم مذاهب و فِرَق اسلامی» نام دارد. این دانش، «فرقه» و «مذهب» را به یک معنا می‌داند و درباره مسائل اعتقادی و فکری فِرَق و مذاهب، بحث می‌کند[۴][۵].

علل پیدایی مذاهب اسلامی

اختلاف در موضوع خلافت پیامبر اسلام(ص)؛ تعصبات قبیله‌ای و خانوادگی؛ برداشت‌های نادرست از حقایق و منابع دینی؛ ممانعت برخی کسان و گروه‌ها از نشر و نقل و کتابت احادیث پیامبر(ص)؛ تأثیر باورهای ادیان دیگر؛ همانند بدعت‌های دینی یهود، آموزه‌های سست مسیحیت و اساطیر مجوس؛ آشنایی مسلمانان با فرهنگ و آداب ملل دیگر؛ همچون ایرانیان، رومیان و هندیان؛ اجتهاد در برابر نص؛ هوا و هوس و دنیاطلبی[۶][۷].

پیشینه تاریخی

ظهور مذاهب کلامی و سیاسی اسلامی به قرن نخست هجری باز می‌گردد. در آغاز، گروه‌های سیاسی بودند که اندک اندک به فرقه‌های مذهبی مبدل گشتند. قدیم‌ترین این فرقه‌ها عبارت‌اند از: عثمانیه که خونخواهان عثمان بودند؛ شیعه که از حضرت علی بن ابی‌طالب(ع) پیروی و هواخواهی می‌کردند؛ خوارج؛ مرجئه. سپس فرقه‌های کلامی پدید آمدند؛ مانند قدریه، معتزله، جبریه و اشاعره[۸]. زمان ظهور مذاهب فقهی را باید در نیمه دوم قرن دوم و اوایل قرن سوم پی‌جست؛ زمانی که اواخر روزگار تابعین و آغاز روزگار نسل بعدی به شمار است. در این دوره، اختلافات فراوان فقهی رخ نمود و پیامد آن، مذاهب فقهی نمودار شدند و فقهای مکتب رأی و مکتب حدیث ظهور یافتند. این فقیهان به مرجعیت فقهی رسیدند و مسائل فقهی پیروان خویش را پاسخ می‌گفتند. تا قرن چهارم تنها چند مذهب فقهی بر جای ماند و دیگر مذاهب از میان رفتند[۹]. مذاهب بر جای مانده عبارت‌اند از: امامیه، حنفیه، مالکیه، شافعیه و حنبلیه[۱۰]. مذهب شیعه امامیه در کلام، فقه، اخلاق و سیاست آموزه‌ها و احکامی ویژه دارد که از قرآن و عترت برخاسته‌اند[۱۱].

منابع

پانویس

  1. المصباح المنیز، ۲۵۵.
  2. شیعه در اسلام‌، ۶۰.
  3. فرهنگ شیعه، ص404.
  4. آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی، ۱۰.
  5. فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه، ص405.
  6. بحوث فی الملل و النحل‌، ۱/ ۵۰- ۴۷؛ تاریخ الجدل‌ ۸۱- ۷۶.
  7. فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه، ص405.
  8. تاریخ شیعه و فرقه‌های اسلام‌، ۳۷.
  9. فرهنگ شیعه، ص405.
  10. همبستگی ادیان و مذاهب اسلامی، ۲۷۸- ۲۸۳.
  11. فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه، ص405-406.