بحث:امام در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی

دیداریویکی‌متن

نسخهٔ ‏۹ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۴۴

مقدمه

واژه "امام" در مفهوم خاص خود، برای پیامبران و جانشینان آنان به کار می‌رود که از سوی خداوند به منصب امامت و ولایت رسیده‌اند. امام، با این معنا، دارای ولایت مطلق در امر دین و دنیا، و معصوم از گناه و خطا و اشتباه و فراموشی است. او حجت و خلیفه خدا در زمین است^[۱]. امامت، با خلافت متفاوت است. خلیفه کسی است که فقط حکومت می‌کند و رهبری اجتماعی و سیاسی را برعهده دارد؛ اما امامت، مقامی دینی است و در ادامه مناصب پیامبری. امام رهبر جامعه در امور دنیوی و اخروی است. برخی پیامبران، امام نیز بوده‌اند و برخی نبوده‌اند. پیامبر اسلام(ص) و حضرت ابراهیم(ع) از دسته نخست‌اند^[۲]. امام همه وظایف، مقامات و اختیارات پیامبر را دارا است مگر نبوت. بنابر اعتقادات شیعه، وجود امام برای بقای جهان لازم است. اگر او از دنیا برود و امام دیگری جایش را نگیرد، جهان نابود می‌شود^[۳].

نصب امام

شرط رسیدن به امامت، عصمت است و چون عصمت، امری باطنی است و جز خدا، کسی نمی‌داند که چه کس معصوم است، فقط او می‌تواند شخص شایسته امامت را بشناسد و به این مقام بگمارد. بنابر اعتقادات شیعه، نصب امام بر خدا لازم است. خداوند به پیامبرش وحی می‌کند و به او می‌گوید که چه کسی امام است. آن گاه فرمان می‌دهد که او را به مردم معرفی کند^[۴]^[۵].

مرجعیت دینی امام

از وظایف و مقام‌های بسیار والایی که خداوند به پیامبرانش عطا کرده است، تفسیر و تبیین و بیان فروع دین است. چون امام در همه وظایف و مقام‌های پیامبری- جز نبوت- جانشین پیامبر است، همانند او معارف دینی را از منبع خطاناپذیر می‌گیرد و به مردم می‌دهد و احکامی نیز که در ظاهر وحی نیامده‌اند، برای آنان بیرون می‌کشد^[۶].
بنابراین، امام، مرجعیتِ تام دینی دارد و گفتار و کردار و تقریر او در فهم دین، منبعی اصیل و سندی خدشه‌ناپذیر تلقی می‌شود. او مفسر راستین دین است^[۷]^[۸].

تعریف امام

برخی از متکلمان و فیلسوفان به صراحت به تعریف امامت نپرداخته‌اند، ولی امام را تعریف کرده‌اند:

تعریف شیخ مفید^[۹] (۳۳۶-۴۱۳): «امامان جانشینان پیامبران در اجرای احکام، برپا داشتن حدود، پاسداری شریعت و تعلیم مردم هستند و همانند پیامبران [از گناه و خطا] پیراسته‌اند»^[۱۰]. گرچه محور سخن شیخ مفید اثبات عصمت برای امامان است، ولی در ضمن آن، امام نیز تعریف شده است. وی امام را جانشین پیامبر دانسته و اجرای احکام، برپا داشتن حدود، پاسداری شریعت و تعلیم مردم را از وظایف عمده امام شمرده و برای عهده‌داری این مقام، عصمت را شرط دانسته است.
تعریف شیخ طوسی (۳۸۵-۴۶۰): «امام کسی است که رهبری دینی و دنیایی را با هم بر عهده دارد»^[۱۱].^[۱۲]

پانویس

↑ فرهنگ فقه‌، ۱/ ۶۷.
↑ ﴿وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِن ذُرِّيَّتِي قَالَ لاَ يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ﴾؛ سوره بقره، آیه ۱۲۴.
↑ فرهنگ شیعه، ص 91-92.
↑ کشف المراد، ۲۳۰- ۲۰۲.
↑ فرهنگ شیعه، ص 92.
↑ فرهنگ شیعه، ص 92.
↑ امامت و رهبری‌، ۵۴- ۵۲؛ الشافی فی الامامة، ۱۷۹، ۱۸۰، ۲۰۵، ۲۰۶، ۲۷۶ و ۲۷۷؛ کشف المراد، ۳۴۰.
↑ فرهنگ شیعه، ص 92.
↑ محمد بن محمد بن نعمان عکبری بغدادی، معروف به شیخ مفید، محدث، فقیه و متکلم نامدار شیعه است که از او آثار گرانسنگی در علوم اسلامی به جا مانده است. مجموعه آثار شیخ با عنوان مصنفات الشیخ المفید از سوی کنگره جهانی هزاره شیخ مفید در سال ۱۴۱۴ در ۱۴ مجلد به چاپ رسیده است.
↑ شیخ مفید، اوائل المقالات، ص۱۹.
↑ ابوجعفر، محمد بن حسن طوسی، ملقب به شیخ الطائفه، از دانشمندان بزرگ امامیه که در فقه، تفسیر، کلام و حدیث، آثار ارزشمندی از او به جا مانده است. او مؤسس حوزه عملیه شیعیان در نجف اشرف بود و از نامدارترین دانشمندان امامیه به شمار می‌آید.
↑ عارفی، محمد اسحاق، خاتمیت و پرسش‌های نو ج۲ ص ۲۶.

[1] فرهنگ فقه‌، ۱/ ۶۷.

[2] ﴿وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِن ذُرِّيَّتِي قَالَ لاَ يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ﴾؛ سوره بقره، آیه ۱۲۴.

[3] فرهنگ شیعه، ص 91-92.

[4] کشف المراد، ۲۳۰- ۲۰۲.

[5] فرهنگ شیعه، ص 92.

[6] فرهنگ شیعه، ص 92.

[7] امامت و رهبری‌، ۵۴- ۵۲؛ الشافی فی الامامة، ۱۷۹، ۱۸۰، ۲۰۵، ۲۰۶، ۲۷۶ و ۲۷۷؛ کشف المراد، ۳۴۰.

[8] فرهنگ شیعه، ص 92.

[9] محمد بن محمد بن نعمان عکبری بغدادی، معروف به شیخ مفید، محدث، فقیه و متکلم نامدار شیعه است که از او آثار گرانسنگی در علوم اسلامی به جا مانده است. مجموعه آثار شیخ با عنوان مصنفات الشیخ المفید از سوی کنگره جهانی هزاره شیخ مفید در سال ۱۴۱۴ در ۱۴ مجلد به چاپ رسیده است.

[10] شیخ مفید، اوائل المقالات، ص۱۹.

[11] ابوجعفر، محمد بن حسن طوسی، ملقب به شیخ الطائفه، از دانشمندان بزرگ امامیه که در فقه، تفسیر، کلام و حدیث، آثار ارزشمندی از او به جا مانده است. او مؤسس حوزه عملیه شیعیان در نجف اشرف بود و از نامدارترین دانشمندان امامیه به شمار می‌آید.

[12] عارفی، محمد اسحاق، خاتمیت و پرسش‌های نو ج۲ ص ۲۶.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

@@ خط ۱۰: / خط ۱۰: @@
 برخی از [[متکلمان]] و [[فیلسوفان]] به صراحت به [[تعریف امامت]] نپرداخته‌اند، ولی [[امام]] را تعریف کرده‌اند:
 #تعریف [[شیخ مفید]]<ref>محمد بن محمد بن نعمان عکبری بغدادی، معروف به شیخ مفید، محدث، فقیه و متکلم نامدار شیعه است که از او آثار گرانسنگی در علوم اسلامی به جا مانده است. مجموعه آثار شیخ با عنوان مصنفات الشیخ المفید از سوی کنگره جهانی هزاره شیخ مفید در سال ۱۴۱۴ در ۱۴ مجلد به چاپ رسیده است.</ref> (۳۳۶-۴۱۳): «[[امامان]] [[جانشینان پیامبران]] در [[اجرای احکام]]، برپا داشتن حدود، [[پاسداری]] [[شریعت]] و [[تعلیم]] [[مردم]] هستند و همانند [[پیامبران]] [از [[گناه]] و [[خطا]]] پیراسته‌اند»<ref>شیخ مفید، اوائل المقالات، ص۱۹.</ref>. گرچه محور سخن شیخ مفید [[اثبات عصمت]] برای امامان است، ولی در ضمن آن، امام نیز تعریف شده است. وی امام را [[جانشین پیامبر]] دانسته و اجرای احکام، برپا داشتن حدود، پاسداری شریعت و تعلیم مردم را از [[وظایف]] عمده امام شمرده و برای عهده‌داری این [[مقام]]، [[عصمت]] را شرط دانسته است.
-# [[قاضی عبدالجبار همدانی معتزلی]]<ref>قاضی عبدالجبار بن احمد همدانی اسد آبادی یکی از بزرگان معتزله و دارای آثار علمی بسیاری است که از معروفترین آثار کلامی او می‌توان به المغنی فی ابواب التوحید و العدل در ۲۰ مجلد و شرح الاصول الخمسه اشاره کرد.</ref> (؟- ۴۱۵): «امام به کسی گویند که بر مردم [[ولایت]] و [[سرپرستی]] دارد و می‌تواند در امور آنان [[تصرف]] کند؛ به گونه‌ای که هیچ قدرتی فراتر از [[قدرت]] او نیست»<ref>{{عربی|الإمام اسم لمن له الولاية على الأمة و التصرف في أمورهم على وجه لا يكون فوق يده يد}}: قاضی عبد الجبار، شرح الاصول الخمسه، ص۵۰۹.</ref>. وی ولایت و [[تصرف در امور]] [[امت]] را در مفهوم امام و [[امامت]] سهیم می‌داند و بخش اخیر سخن او [[احتراز]] از [[ولایت قاضی]] و کسانی است که از سوی امام [[منصوب]] می‌گردند؛ زیرا تصرف آنان به سبب [[اذن]] و [[نصب امام]] است.
+#تعریف [[شیخ طوسی]] (۳۸۵-۴۶۰): «امام کسی است که [[رهبری دینی]] و [[دنیایی]] را با هم بر عهده دارد»<ref>ابوجعفر، محمد بن حسن طوسی، ملقب به شیخ الطائفه، از دانشمندان بزرگ امامیه که در فقه، تفسیر، کلام و حدیث، آثار ارزشمندی از او به جا مانده است. او مؤسس حوزه عملیه شیعیان در نجف اشرف بود و از نامدارترین دانشمندان امامیه به شمار می‌آید.</ref>.<ref>[[محمد اسحاق عارفی|عارفی، محمد اسحاق]]، [[خاتمیت و پرسش‌های نو ج۲ (کتاب)|خاتمیت و پرسش‌های نو ج۲]] ص ۲۶.</ref>
-# [[ابن سینا]] (۳۷۰- ۴۲۸) امام را این گونه تعریف کرده است: «[[امام]] کسی است که از [[استقلال]] در [[سیاست]]، اصالت در [[عقل]] و [[فضایل اخلاقی]] (همچون [[شجاعت]]، [[عفت]] و [[حسن تدبیر]]) برخوردار و [[آگاه]] به کل [[شریعت]] است؛ چندان که کسی آگاه‌تر از او نیست»<ref>ابن سینا، الشفاء، «الالهیات»، ص۴۵۱. متن عبارت شیخ چنین است: {{عربی|إنه مستقل بالسياسة و إنه أصيل العقل، حاصل عنده الأخلاق الشريفة: الشجاعة و الفقه و حسن التدبير، لأنه عارف بالشريعة حتى لا أعرف منه}}.</ref>. [[شیخ الرئیس]] پنج ویژگی را در امام شرط دانسته است: «استقلال در سیاست»، «اصالت در عقل»، «[[اخلاق نیکو]] و برخورداری از فضایل اخلاقی»، «حسن تدبیر» و [[آگاهی]] از [[دین]]؛ چندان که کسی آگاه‌تر از او نباشد». راجع به اصالت در عقل که در عبارت شیخ الرئیس از آن به «اصیل العقل» تعبیر شده است، دو گونه [[تفسیر]] را می‌توان ارائه داد:
-## امام [[اصالت عقل]] داشته باشد؛ یعنی دارای عقل محض باشد و [[احساس]] [[عاطفه]] و [[خیال]] در [[دانش امام]] و موضع‌گیری‌های او دخیل نباشد.
-## عقل امام مکتسب از دیگران نباشد، بلکه [[برترین]] و [[کامل‌ترین]] [[عقل‌ها]] باشد.
-#تعریف [[شیخ طوسی]] (۳۸۵-۴۶۰): «امام کسی است که [[رهبری دینی]] و [[دنیایی]] را با هم بر عهده دارد»<ref>ابوجعفر، محمد بن حسن طوسی، ملقب به شیخ الطائفه، از دانشمندان بزرگ امامیه که در فقه، تفسیر، کلام و حدیث، آثار ارزشمندی از او به جا مانده است. او مؤسس حوزه عملیه شیعیان در نجف اشرف بود و از نامدارترین دانشمندان امامیه به شمار می‌آید.</ref>.
-#تعریف [[خواجه نصیرالدین طوسی]]: «امام [[رهبر]] چیره، [[فرمان]] دهنده به [[خوبی‌ها]]، بازدارنده از [[بدی‌ها]]، بیان کننده پیچیدگی‌های [[شرع]] (که بر [[امت]] پوشیده است) و برپادارنده [[احکام شرع]] است» چنان که [[مردم]] به [[صلاح]] نزدیک‌تر و از [[فساد]] دورتر و از وقوع در [[فتنه‌ها]] در [[امان]] باشند<ref>خواجه نصیرالدین طوسی، الفصول النصیریه، به نقل از: فاصل مقداد، الانوار الجلیة فی شرح الفصول النصیریه، ص۱۵۶.</ref>.
-# [[صدرالدین محمد شیرازی]] (۹۷۹-۱۰۵۰): «امام نزد ما [[اهل حقیقت]]، کسی است که از جانب [[رسول خدا]]{{صل}} در تمامی آنچه [[امت]] در کار [[دین]] و دنیایشان به آن نیازمندند، [[نیابت]] داشته باشد و نزد او [[علم]] ظاهر و [[باطن]] و [[تفسیر]] و و [[تأویل قرآن]] و [[علوم انبیا]] و [[رسولان]] جمع باشد»<ref>صدر الدین شیرازی، شرح اصول الکافی، ج۲، ص۳۷۴.</ref>.
-# [[محمد باقر مجلسی]] (۱۰۳۷-۱۱۱۰): «مراد از [[امام]] کسی است که در جمیع [[امور دنیا]] و دین، [[مقتدا]] و [[پیشوای امت]] باشد؛ به نحوی که [[پیغمبر]]{{صل}} بود، اما به نیابت و [[جانشینی]] پیغمبر{{صل}} و بر [[سبیل]] [[استقلال]]»<ref>محمد باقر مجلسی، حق الیقین، ص۳۷.</ref>.<ref>[[محمد اسحاق عارفی|عارفی، محمد اسحاق]]، [[خاتمیت و پرسش‌های نو ج۲ (کتاب)|خاتمیت و پرسش‌های نو ج۲]] ص ۲۶.</ref>.
 == پانویس ==
 {{پانویس}}