تفکر در اخلاق اسلامی

متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث تفکر است. "تفکر" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

تفکر در قرآن | تفکر در حدیث | تفکر در نهج البلاغه | تفکر در معارف دعا و زیارات | تفکر در کلام اسلامی | تفکر در اخلاق اسلامی| تفکر در سیره پیامبر خاتم

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل تفکر (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مبدأ فکر و اندیشه

• در رتبه‌بندی فضائل، نمی‌توان از اثری که در نتیجه هریک از آنها پدید می‌‌آید، چشم پوشید. فضیلت اندیشه و تفکّر اما، چون موفّقیّت در دنیا و آخرت را در پی خود دارد، در برترین مراتب قرار گرفته، شاید نتوان آن را به چشم دیگر فضائل دید؛ در حدیث است که: "ساعتی به تأمّل و اندیشه پرداختن، بهتر از یکسال عبادت کردن است".

ارزش والای تفکر و اندیشه‌ورزی

• تفکّر را می‌‌توان همچون وجودی که خود موجود است، و وجود موجودات به اوست-، و نیز همچون نور - که خود روشن است و آشکار، و نیز آشکار کنندة اشیاء - دانست؛ چه تفکّر خود روشن است و تمامی دانشها بواسطه او بوجود می‌‌آید و آشکار می‌گردد. از این‌روست که پیشرفت در هر دو بُعد مادّی و معنوی، بواسطه آن پدید می‌‌آید؛ و هم از این‌روست که او از تمامی اشیاء این عالم برتر و فراتر است.
• تفکّر را هم به اعتبار متعلّقش -: آنچه بدان فکر می‌‌کنند-، و هم به اعتبار تفکّرکننده، مراتبی است؛ چه، چه بسیار اندیشه‌ای که برای صاحب خود و نیز برای جامعه او فوائد بسیاری به همراه می‌‌آورد، و نیز چه بسیار اندیشه و اندیشه‌ورزی‌ها که تنها فائده‌ای اندک برای انسان متفکر و جامعه او بهمراه خواهد داشت!.
• آیات بسیاری از قرآن کریم نشانگر آن است، که اندیشه‌ورزی و تعقّل سخت محبوب حضرت حق است؛ و فراتر از این شماری از این آیات، نشان می‌‌دهد که هدف نهائی از نزول این کتاب آسمانی، تفکّر و تأمّل در آن بوده است. در شمار این آیات است: ﴿وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ﴾.
• این دسته از آیات، بروشنی نشان می‌‌دهد که هدف نهائی از بعثت پیامبران نیز، همان فراخواندن به تفکّر و تعقّل بوده است.
• بر همین اساس، از شماری دیگر از آیات قرآن کریم استفاده می‌‌‌شود که: تفکّر برای شناخت حضرت حق، برتر و والاتر از تعقّل برای شناخت دیگر موجودات است.
• بر همین اساس، می‌‌توان گفت که برترین مراتب خردورزی به اعتبار متعلّق، تفکّر و اندیشه در معارف الهی - همچون مبدأ آفرینش، و پایان آن، و نبوّت و امامت، و قرآن کریم - است.
• پس از این مرتبه، مرتبة تفکّر در آفاق و انفس، و پس از آن تفکّر در تاریخ و احوال گذشتگان نیکوکار و بدکردار، و سرانجامِ آنان قرار دارد. و سرانجام پس از آن، تفکّر در علوم و مراتب گوناگون آن قرار می‌گیرد.
• این مراتب، بواسطه نیاز انسانها به این علوم، و یا بی‌نیازی ایشان از آن، تعیین می‌‌شود.

منابع

• مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی ج۱

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: