سیر اعلام النبلاء (کتاب)

متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.

سیر اعلام النبلاء
زبان	عربی
نویسنده	شمس‌الدین ذهبی
تحقیق یا تدوین	حسین اسد
زیر نظر	شعیب ارناؤوط
موضوع	تاریخ پیامبر خاتم، صحابه، تاریخ اسلام، تاریخ خلفا، منابع اهل‌سنت، تاریخ امیرالمؤمنین، تاریخ صدر اسلام، احادیث نبوی
مذهب	[[سنی]][[رده:کتاب سنی]]
ناشر	[[:رده:انتشارات *مؤسسة الرسالة (بیروت، لبنان ۱۴۱۳ ق): ۲۵ جلدی دار الفکر (بیروت، لبنان ۱۹۹۷م): ۱۷ جلدی دار احیاء التراث العربی (بیروت، لبنان) الرسالة العالمیة (بیروت، لبنان ۱۴۳۸ق): ۳۲ جلدی دار الکتب العلمیة (بیروت، لبنان) دار ابن جوزی المکتبة العصریة (بیروت، لبنان): ۱۳ جلدی دار الحدیث (قاهره، مصر ۲۰۰۶م): ۱۸ جلدی بیت الافکار الدولیة مکتبة التوفیقیة (قاهره، مصر)|انتشارات *مؤسسة الرسالة (بیروت، لبنان ۱۴۱۳ ق): ۲۵ جلدی دار الفکر (بیروت، لبنان ۱۹۹۷م): ۱۷ جلدی دار احیاء التراث العربی (بیروت، لبنان) الرسالة العالمیة (بیروت، لبنان ۱۴۳۸ق): ۳۲ جلدی دار الکتب العلمیة (بیروت، لبنان) دار ابن جوزی المکتبة العصریة (بیروت، لبنان): ۱۳ جلدی دار الحدیث (قاهره، مصر ۲۰۰۶م): ۱۸ جلدی بیت الافکار الدولیة مکتبة التوفیقیة (قاهره، مصر)]][[رده:انتشارات *مؤسسة الرسالة (بیروت، لبنان ۱۴۱۳ ق): ۲۵ جلدی دار الفکر (بیروت، لبنان ۱۹۹۷م): ۱۷ جلدی دار احیاء التراث العربی (بیروت، لبنان) الرسالة العالمیة (بیروت، لبنان ۱۴۳۸ق): ۳۲ جلدی دار الکتب العلمیة (بیروت، لبنان) دار ابن جوزی المکتبة العصریة (بیروت، لبنان): ۱۳ جلدی دار الحدیث (قاهره، مصر ۲۰۰۶م): ۱۸ جلدی بیت الافکار الدولیة مکتبة التوفیقیة (قاهره، مصر)]]
شابک	(نامعلوم)
شماره ملی	م‌۷۵-۲۳۹۷

سیر اعلام النبلاء، کتابی است بیست و پنج جلدی که به بررسی زندگی‌نامه صحابه پیامبر خاتم (ص) و شناخت طبقات راویان احادیث نبوی می‌پردازد. پدیدآورنده این اثر شمس‌الدین ذهبی است و انتشارات مؤسسة الرسالة و برخی دیگر از ناشران انتشار آن را به عهده داشته‌اند. این کتاب توسط ناشران مختلف در تعداد جلدهای مختلف به چاپ رسیده است.

دربارهٔ کتاب

• در معرفی این کتاب آمده است: «این کتاب توسط شمس الدین ابوعبدالله محمد بن احمد بن عثمان ذهبی (۶۷۳-۷۴۸ق) نگاشته شده است و از منابع مهم اهل سنت در زمینه صحابه‌شناسی، سیره‌شناسی و شناخت رجال و طبقات راویان احادیث نبوی به شمار می‌‌رود و مورد توجه بسیاری از سیره نویسان و مورخان پس از وی واقع شده است. این کتاب با نام‌های مختلفی در میان علما شناخته شده است. از جمله آن را "تاریخ النبلاء"، "تاریخ العلماء النبلاء"، "کتاب النبلاء"، "اعیان النبلاء" و "سیر النبلاء" نامیده‌اند. اما عنوان اصلی کتاب که در نسخه‌های عصر مؤلف موجود است همان "سیر أعلام النبلاء" می‌‌باشد. نویسنده در این کتاب، طبقات راویان را در چهل طبقه مورد بررسی و گزارش قرار داده است. او این کتاب را پس از تألیف کتاب ارزشمند تاریخ الإسلام نگاشته است و تفاوت‌هایی میان آن دو وجود دارد. جلد نخست کتاب "سیر النبلاء" به سیره نبوی و ابعاد شخصیت نبی اکرم(ص) اختصاص دارد و در جلد دوم به سیره خلفای چهارگانه پرداخته شده است. مفهوم طبقه در کتاب‌های مختلف ذهبی مثل تذکرة الحفاظ، تاریخ الإسلام و سیر اعلام النبلاء به یک معنا نبوده و از ترتیب و محتوای متفاوتی برخوردار است. با این که او در همه این کتاب‌ها شرح حال راویان احادیث نبوی را از زمان پیامبر اسلام(ص) تا عصر خودش تدوین نموده است، اما در یک کتاب هفده طبقه را ذکر نموده، در کتابی یازده طبقه و در کتاب دیگر نیز چهل طبقه را ملاک کار خود قرار داده است. در طبقه‌بندی کتاب‌های ذهبی، دوره‌های زمانی مشخصی نیز وجود ندارد. مثلاً در یک کتاب از سال ۱۳ تا ۹۳ قمری را یک طبقه در نظر گرفته و در کتابی دیگر مثلا از سال ۱۳ تا ۶۰ قمری را یک طبقه لحاظ کرده است.»
• در ادامه معرفی آمده است: «ذهبی در تدوین کتاب سیر اعلام النبلاء به ترجمه رجالی پرداخته است که غالباً در کتاب‌های دیگر در این زمینه مثل المنتظم ابن الجوزی و الکامل فی التاریخ (کتاب)|الکامل فی التاریخ]] ابن اثیر یافت نمی‌شود، از این رو حائز اهمیت است. یکی از منابع مهم او در تدوین مطالب این کتاب تاریخ بغداد است. اما بسیاری از مطالب او را مورد نقد و ابطال قرار داده و حتی احادیث ساختگی فراوانی را متذکر شده است که بغدادی و ابونعیم اصفهانی بدون توجه به ساختگی بودن آنها، به نقل آنها پرداخته‌اند. او با یادآوری این مسئله مهم، نکات ارزشمندی را در حدیث‌شناسی و رجال حدیث بیان کرده است. از ویژگی‌های مهم کتاب سیر النبلاء می‌‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

الف. شرح حال‌هایی که ذهبی برای راویان ذکر کرده است در بسیاری از موارد، منحصر به فرد بوده و در هیچ کتابی یافت نمی‌شود. از این رو ابهامات فراوانی را از رجال حدیث می‌‌زداید.

ب. ذهبی در شرح حال راویان احادیث نبوی، به یک فرقه، مذهب، قبیله و مکان و زمان ویژه‌ای اکتفا نکرده و همه فرقه‌ها و مکان‌های اسلامی را در این مجموعه گردآوری کرده است. این ویژگی نیز از خصوصیت‌های مهم آثار ذهبی به ویژه کتاب حاضر است.

ج. ذهبی از جمله معدود دانشمندانی است که از آثار علمی دانشمندان شیعه به ویژه در زمینه تاریخ و تراجم استفاده کرده و بخش‌های عمده‌ای از آثار، آنان را نقل کرده است. و با توجه به مفقود بودن این آثار می‌‌توان لااقل بخشی از محتوای آنها را از کتاب‌های ذهبی استخراج و استفاده کرد. مثلاً کتاب‌های تاریخی و رجالی شیخ منتجب‌الدین رازی صاحب "الفهرست" و ابن ابی طی از مهم‌ترین منابع او به شمار می‌‌رود.

د. ذهبی از نزدیک‌ترین دوستان و مریدان ابن تیمیه بوده و بر همین اساس کینه‌توزی‌ها و دشمنی‌های خاص با شیعیان و عقاید شیعه داشت و این عداوت‌ها را در کتاب‌های خود و در ذیل شرح حال عده‌ای از راویان شیعه اظهار کرده است. او اصطلاحاتی را در رد و تضعیف راویان شیعه ذکر کرده که مورد توجه علمای اهل سنت واقع شده است. برخی از این تعابیر عبارتند از: متهمٌ فی دینه، قلیل الدین، متروکٌ، دجّالٌ، کذّابٌ و مجهولٌ. البته او علی رغم چنین رفتاری که با شخصیت‌ها و علمای شیعه داشته، آثار علمای شیعه را در ردیف منابع دست اول خود برای تدوین کتاب‌هایش قرار داد و حتی از علمای برجسته شیعه تجلیل و تمجید فراوانی به عمل آورده است.

کتاب‌های ذهبی برای محققان و علمای شیعه از چند نظر دارای اهمیت است که وجود مطالب و احادیث شیعه در آثار وی از این قبیل است.

هـ. نقد و جرح سند و متن احادیث از ویژگی‌های مهم کتاب‌های ذهبی به ویژه سیر اعلام النبلاء است که در کمتر کتابی یافت می‌‌شود. این نقد و جرح‌ها در بسیاری از موارد بر ضد عقاید اهل سنت و به ویژه سلفیه "وهابیون" می‌‌باشد که برخی از علمای شیعه از آنها بهره برده‌اند. این کتاب بارها در لبنان، مصر و هند در بیش از بیست مجلد به چاپ رسیده است».

• تاکنون بیست و پنج جلد از این کتاب به چاپ رسیده است:
• جلد اول؛
• جلد دوم؛
• جلد سوم؛
• جلد چهارم؛
• جلد پنجم؛
• جلد ششم؛
• جلد هفتم؛
• جلد هشتم؛
• جلد نهم؛
• جلد دهم؛
• جلد یازدهم؛
• جلد دوازدهم؛
• جلد سیزدهم؛
• جلد چهاردهم؛
• جلد پانزدهم؛
• جلد شانزدهم؛
• جلد هفدهم؛
• جلد هجدهم؛
• جلد نوزدهم؛
• جلد بیستم؛
• جلد بیست و یکم؛
• جلد بیست و دوم؛
• جلد بیست و سوم؛
• جلد بیست و چهارم؛
• جلد بیست و پنجم.

مباحث جلدهای کتاب

در این مورد اطلاعاتی در دست نیست.

دربارهٔ پدیدآورنده

موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

(متوفای سال ۷۴۸) او تألیفات زیادی در حدیث و رجال و تاریخ دارد، از جمله: میزان الاعتدال، الکاشف، المغنی فی الضعفاء، سیر اعلام النبلاء و تاریخ الاسلام. ذهبی معاصر ابن تیمیه و شاگرد او بوده. هر چند در برخی مسائل با ابن تیمیه مخالفت کرده است. ذهبی شاگردان بزرگی داشته، حافظ سبکی مؤلف طبقات الشافعیة در مورد وی می‌گوید: هر چند ذهبی استاد من است و احترامش بر من لازم می‌باشد، اما گفتن حق سزاوارتر است. آن گاه به بی‌انصافی و تعصب ذهبی تصریح می‌کند، و از حافظ علائی نیز کلامی می‌آورد. و واقع مطلب همین است؛ زیرا وقتی به کتاب میزان الاعتدال فی نقد الرجال مراجعه می‌کنیم، آثار تعصب وی نسبت به راویان مناقب اهل بیت(ع) را می‌بینیم، و همچنین در کتاب سیر أعلام النبلاء -که در احوالات علما نوشته-تعصب او به مخالفین خود در اعتقاد، کاملا هویداست؛ لذا در تشیید المراجعات در این رابطه آمده است: فمن کان هذا حاله مع علماء مذاهب السنة من الحنفیة والحنابلة ومع غیرهم من المخالفین له فی العقیدة او الفروع، کیف یرتجی منه أن یترجم للشیخ أبی جعفر الکلینی الامامی-مثلا-بأکثر من ثلاثة أسطر؟!.

پس کسی که در رفتارش با عالمان مذاهب دیگر اهل تسنن از حنفی و حنبلی و غیر آنها که در عقیده یا در فروعات احکام با او مخالفند، چنین باشد چطور می‌توان انتظار داشت که مثلا در شرح حال مرحوم ابوجعفر کلینی که شیعۀ امامی است بیش از سه سطر بنویسد؟! ذهبی در مدح و ثنای هم مسلکان خویش از هیچ تعریفی فروگذار نکرده و گاهی دربارۀ یکی از عالمان مکتب خود بیش از بیست و پنج صفحه تمجید و تعریف کرده در حالی که فقط سه سطر در مورد مرحوم کلینی نوشته و ترجمۀ شیخ صدوق رحمه الله هم دو سطر است. او در عالمان شیعه هیچ نقطه ضعفی نیافته که اگر کمترین بهانه‌ای می‌یافت، از تبلیغات منفی و نسبت‌های ناروا دریغ نمی‌کرد. اما چون کمترین گردی از ضعف بر دامان پاک عالمان شیعی ننشسته است از این‌رو نه ذهبی و نه هیچ یک از علمای جرح و تعدیل اهل سنت نتوانسته‌اند عالمان شیعه را به چیزی که موجب قدح باشد متهم تا چه رسد به این که به کبائر رمی کنند. فقط ایشان را با عنوان «شیعی» یا «رافضی» به خیال خود تضعیف کرده‌اند! ذهبی به قدری متعصب است که در شرح حال عالم شیعی خدا را بر این که کتاب‌های او را ندیده شکر می‌کند. وی در مورد شیخ مفید رحمه الله می‌گوید: وقیل: بلغت توالیفه مأتین، لم أقف علی شیء منها ولله الحمد. تعصب شدید ذهبی بر ضد شیعه و تشیع باعث شده که تألیفات وی مورد اعتماد وهابی‌ها قرار گیرد. تا آنجا که فقط به آراء و نظرات او و یا شاگردان مکتبش استناد می‌کنند.

منابع

1. حسینی میلانی، سید علی، جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام ج۱

طرح جلد کتاب

انتشارات دار احیاء التراث العربی	انتشارات دار الکتب العلمیة	انتشارات مؤسسة الرسالة	انتشارات مؤسسة الرسالة	انتشارات الرسالة العالمیة	انتشارات دار الفکر	انتشارات دار الحدیث	انتشارات المکتبة العصریة	انتشارات بیت الافکار الدولیة
انتشارات دار ابن جوزی	انتشارات بیت الافکار الدولیة

پانویس

دریافت متن

• متن دیجیتال کتاب در کتابخانه دیجیتال نور
• متن دیجیتال کتاب در وبگاه مدرسه فقاهت
• متن دیجیتال کتاب در وبگاه مدرسه فقاهت
• متن دیجیتال کتاب در وبگاه المکتبة الاسلامیة
• متن دیجیتال کتاب در ویکی مصدر
• متن دیجیتال کتاب در وبگاه اینترنت آرشیو

پیوند به بیرون

• وبگاه کتابخانه ملی
• پایگاه اطلاع‌رسانی پارسا
• پایگاه اطلاع‌رسانی پارسا