سوره تغابن

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

سوره تغابن در علوم قرآنی

مقدمه

«تغابن» به معنای گول خوردن، حسرت، احساس خسارت و پشیمانی، یکی از نام‌های روز قیامت است که در آیه ﴿يَوْمَ يَجْمَعُكُمْ لِيَوْمِ الْجَمْعِ ذَلِكَ يَوْمُ التَّغَابُنِ وَمَنْ يُؤْمِنْ بِاللَّهِ وَيَعْمَلْ صَالِحًا يُكَفِّرْ عَنْهُ سَيِّئَاتِهِ وَيُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ﴾ آمده است؛ زیرا در قیامت گروهی از انسان‌ها از اینکه برای حیات ابدی آن جهان عمل صالحی ذخیره نکرده‌اند یا گناه و معصیت و فساد همراه آورده‌اند، احساس ضرر و خسران می‌کنند و حسرت و افسوس می‌خورند.

در آیه ﴿يَوْمَ يَجْمَعُكُمْ لِيَوْمِ الْجَمْعِ ذَلِكَ يَوْمُ التَّغَابُنِ وَمَنْ يُؤْمِنْ بِاللَّهِ وَيَعْمَلْ صَالِحًا يُكَفِّرْ عَنْهُ سَيِّئَاتِهِ وَيُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ﴾ از رستاخیز به ﴿يَوْمُ التَّغَابُنِ﴾ یاد می‌کند. در این سوره، بسیار به «انفاق» تشویق می‌کند تا انسان مفتون اموال و اولاد نشود و در قیامت مغبون و زیانکار نباشد؛ از این رو، «تغابن» نام گرفته است.

این سوره از نظر سیاق و نظم شبیه به سوره حدید است، و گویی خلاصه‌ای از آن است، و غرض سوره این است که مؤمنین را تشویق و تحریک کند که در راه خدا انفاق کنند، و غرض دیگرش این است که ناراحتی‌ها و تاسف‌هایی که در اثر هجوم مصائب در دلهاشان نشسته برطرف سازد، و نوید دهد که اگر در راه ایمان به خدا و جهاد در راه او و انفاق در آن راه مشقاتی را متحمل می‌شوند، همه به اذن خدا است.

و آیاتی که در صدر سوره واقع شده جنبه مقدمه و زمینه‌چینی برای بیان این غرض را دارد، در آن آیات بیان می‌کند که اسمای حسنا و صفات علیای خدا اقتضا می‌کند که برای بشر بعث و بازگشتی فراهم سازد، تا همه به سویش برگردند و در آن بازگشت اهل ایمان و عمل صالح به سوی بهشت جاودان هدایت شوند، و اهل کفر و تکذیب به سوی آتش ابدی رانده شوند، پس این مطالب مقدمه چینی است برای آیات بعد که می‌فرماید: باید خدا و رسول را اطاعت کنید و بر مصائب و نیز در برابر انفاق در راه خدا خویشتن‌دار باشید، بدون اینکه از منع موانع متاثر و از ملامت شماتتگران بیمی به خود راه دهید.

ویژگی‌های سوره تغابن

1. هجده آیه، ۲۴۱ کلمه و ۱۰۷۰ یا ۱۰۹۱ حرف دارد.
2. در ترتیب نزول، یکصد و هشتمین سوره است و پس از سوره تحریم و پیش از سوره صف فرود آمد، و در ترتیب مصحف شریف، شصت و چهارمین سوره است.
3. پس از هجرت در مدینه نازل شد و سوره‌ای مدنی به‌شمار می‌آید؛ مگر آیات ﴿ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْوَاجِكُمْ وَأَوْلادِكُمْ عَدُوًّا لَّكُمْ فَاحْذَرُوهُمْ وَإِن تَعْفُوا وَتَصْفَحُوا وَتَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ إِنَّمَا أَمْوَالُكُمْ وَأَوْلادُكُمْ فِتْنَةٌ وَاللَّهُ عِندَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَاسْمَعُوا وَأَطِيعُوا وَأَنفِقُوا خَيْرًا لّأَنفُسِكُمْ وَمَن يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ إِن تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا يُضَاعِفْهُ لَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ وَاللَّهُ شَكُورٌ حَلِيمٌ عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ﴾ که گفته‌اند مکی است. برخی از مفسران قائل‌اند که این سوره مکی است.
4. از نظر حجم از سوره‌های مفصّل و از گروه طوال آن به شمار می‌آید که بخشی از یک حزب قرآن را تشکیل می‌دهد.
5. ششمین سوره از سوره‌های مسبّحات است.
6. فقط یک آیه ناسخ دارد و هیچ آیه منسوخی ندارد.

مطالب برجسته این سوره

1. تسبیح خداوند توسط موجودات عالم؛
2. اشاره به خلقت زمین و آسمان؛
3. وسیله بودن مال، زن و فرزند برای آزمایش انسان؛
4. معاد و ترسیم سرنوشت نیکوکاران و بدکاران.

منابع

1. فرهنگ‌نامه علوم قرآنی

پانویس