سوره صف
این مدخل زیرشاخهٔ بحث سوره است. سوره صف از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سوره صف در علوم قرآنی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
«خداوند پیکارگرانی را دوست می‌دارد که در راه او همچون صفی فولادین و بنیانی استوار می‌جنگند». این مطلب در آیه ﴿إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِهِ صَفًّا كَأَنَّهُمْ بُنْيَانٌ مَرْصُوصٌ﴾[۱] این سوره بیان شده است؛ لذا سوره را «صف» نامیده‌اند. واژه «صف» هفت بار در قرآن به‌کار رفته است.
این سوره تشویق و تحریک مسلمانان به مبارزه با دشمن و معرفی اسلام به‌عنوان فروغی الهی و فروزان و نویددهنده غلبه و حاکمیت این آیین بر ادیان دیگراست. محور آیات این سوره بر دو موضوع «عقیده» و «جهاد» است.
بدین‌سان، این سوره مؤمنان را ترغیب و تحریک می‌کند بر این که در راه خدا جهاد نموده، با دشمنان دین او کارزار نمایند. و خبر می‌دهد که این دین نوری است درخشان از جانب خدای سبحان که کفار اهل کتاب می‌خواهند آن را با دهان خود خاموش کنند، ولی خدا نور آن را تمام می‌کند، هر چند که کافران کراهت داشته باشند، و دین خود را بر تمامی ادیان غلبه می‌دهد هر چند که مشرکین نخواهند. و این پیغمبری که به وی ایمان آورده‌اند فرستاده‌ای است از طرف خدای سبحان، او را فرستاده تا هدایت باشد، و دین حق را به شما برساند، و این همان است که عیسی بن مریم (ع) بنی اسرائیل را به آمدنش بشارت داد.
پس بر مؤمنین است که کمر همت بر اطاعتش ببندند، و آنچه امر می‌کند، امتثال کنند؛ و در راه خدا جهاد نموده، خدا را در دینش یاری کنند، تا خدای تعالی به سعادت آخرتشان رسانیده، یاریشان کند، و در دنیا فتح و پیروزی نصیبشان کند، و بر دشمنانشان غالب و مسلط نماید. و نیز بر مؤمنین است که هرگز آنچه را که خود عمل نمی‌کنند، به دیگران نگویند؛ و در آنچه وعده می‌دهند، تخلف ننمایند؛ که این گونه اعمال ایشان را مستوجب خشمی از خدا نموده، رسول را آزار می‌دهد. و این خطر را هم دارد که خدا دلهایشان را منحرف سازد، همان طور که با قوم موسی (ع) چنین کرد، چون با این که می‌دانستند آن جناب رسول خدا به سوی ایشان است، مع ذلک آزارش دادند. و خدا مردم ستمکار را هدایت نمی‌کند. گفته شده: این سوره به شهادت زمینه آیاتش در مدینه نازل شده است.
ویژگی‌های سوره صف
- چهارده آیه، ۲۲۱ یا ۲۲۶ کلمه و ۹۰۰ یا ۹۶۶ حرف دارد.
- در ترتیب نزول یکصد و نهمین و در قرآن کریم شصت و یکمین سوره است.
- پس از سوره تغابن و پیش از سوره جمعه در مدینه نازل شد و هیچ آیه مکی ندارد.
- از سُوَر مفصل و از نوع طوال آن و شامل بخشی از یک حزب قرآن است.
- یکی از چهارده سوره جمعی‌النزول قرآن است که به طور مجموع و یکباره نازل شد.
- گفته شده است آیه ناسخ و منسوخ ندارد.
مهم‌ترین مطالب آن
- دعوت به هماهنگی گفتار و کردار و توبیخ از شعارهای بدون عمل؛
- دعوت به جهاد؛
- بشارت حضرت مسیح (ع) به ظهور پیامبر اسلام (ص)؛
- اشاره به حواریّون حضرت عیسی (ع)[۲].[۳]
اسامی سوره صف
نام‌های دیگر سوره صف عبارتند از:
- عیسی (ع): حضرت عیسی (ع) یکی از پیامبران اولواالعزم الهی است که در آیه ﴿وَإِذْ قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيَّ مِنَ التَّوْرَاةِ وَمُبَشِّرًا بِرَسُولٍ يَأْتِي مِنْ بَعْدِي اسْمُهُ أَحْمَدُ فَلَمَّا جَاءَهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ قَالُوا هَذَا سِحْرٌ مُبِينٌ﴾[۴] و ﴿يَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَيُدْخِلْكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَمَسَاكِنَ طَيِّبَةً فِي جَنَّاتِ عَدْنٍ ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ﴾[۵] دو بار از نام آن پیامبر و یاران خاص او (حواریون) سخن به میان آمده است؛ از این رو، این سوره به نام آن پیامبر بزرگ خدا حضرت عیسی (ع) نامگذاری شده است.
- حواریون: «حواریون» جمع «حواری» به معنای یاران خاص و نزدیک است. این کلمه بیشتر به یاران نزدیک و صدیق حضرت عیسی (ع) اطلاق می‌شود که دوازده نفر بودند. این واژه پنج بار در قرآن از جمله در آیه ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا أَنْصَارَ اللَّهِ كَمَا قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ لِلْحَوَارِيِّينَ مَنْ أَنْصَارِي إِلَى اللَّهِ قَالَ الْحَوَارِيُّونَ نَحْنُ أَنْصَارُ اللَّهِ فَآمَنَتْ طَائِفَةٌ مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَكَفَرَتْ طَائِفَةٌ فَأَيَّدْنَا الَّذِينَ آمَنُوا عَلَى عَدُوِّهِمْ فَأَصْبَحُوا ظَاهِرِينَ﴾[۶] آمده و به همین مناسبت، این سوره «حواریون» نامیده شده است[۷].[۸]
منابع
پانویس
- ↑ «بی‌گمان خداوند کسانی را دوست می‌دارد که در راه او صف زده کارزار می‌کنند چنان که گویی بنیادی به هم پیوسته (و استوار) اند» سوره صف، آیه ۴.
- ↑ طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، جلد۱۹، صفحه ۲۴۸؛ فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز، جلد۱، صفحه ۴۶۲و۴۶۰؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، جلد۲۴، صفحه ۵۵؛ زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن (باحاشیه)، جلد۱، صفحه ۱۹۴؛ هاشم‌زاده هریسی، هاشم، شناخت سوره‌های قرآن، صفحه ۴۳۷؛ جمعی از محققان، علوم القرآن عندالمفسرین، جلد۱، صفحه ۳۱۷؛ رامیار، محمود، تاریخ قرآن، صفحه ۵۸۸؛ سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، جلد۱، صفحه ۱۹۵و(۴۳-۴۴).
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ص:۲۹۷۸.
- ↑ «و (یاد کن) آنگاه را که عیسی پسر مریم گفت: ای بنی اسرائیل! من فرستاده خداوند به سوی شمایم، توراتی را که پیش از من بوده است راست می‌شمارم و نویددهنده به پیامبری هستم که پس از من خواهد آمد، نام او احمد است؛ امّا چون برای آنان برهان‌ها (ی روشن) آورد، گفتند: این جادویی آشکار است» سوره صف، آیه ۶.
- ↑ «تا گناهانتان را بیامرزد و شما را به بهشت‌هایی که از بن آنها جویبارها روان است و به جایگاه‌هایی پاکیزه در بهشت برین درآورد؛ این همان رستگاری سترگ است» سوره صف، آیه ۱۲.
- ↑ «ای مؤمنان! یاوران (دین) خدا باشید چنان که عیسی پسر مریم به حواریان گفت: چه کسانی در راه خداوند یاوران من خواهند بود؟ حواریان گفتند: ما یاوران (دین) خداوندیم و دسته‌ای از بنی اسرائیل ایمان آوردند و دسته‌ای کافر شدند و ما مؤمنان را در برابر دشمنانشان نیرومند کردیم و پیروز شدند» سوره صف، آیه ۱۴.
- ↑ سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، جلد۱، صفحه ۱۹۵؛ سخاوی، علی بن محمد، جمال القراء و کمال الاقراء، جلد۱، صفحه ۱۸۳؛ رامیار، محمود، تاریخ قرآن، صفحه ۵۸۸؛ حجتی، محمد باقر، پژوهشی درتاریخ قرآن کریم، صفحه ۱۴۶؛ فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز، جلد۱، صفحه ۴۶۲.
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ص:۷۹۳.