عیادت در معارف و سیره نبوی

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث عیادت است. "عیادت" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

عیادت در قرآن - عیادت در حدیث - عیادت در اخلاق اسلامی - عیادت در معارف دعا و زیارات - عیادت در معارف و سیره سجادی - عیادت در معارف و سیره نبوی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل عیادت (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

عیادت بیماران، از سنت‌های حسنه‌ای که اسلام به آن سفارش زیادی نموده و برای آن ثواب بیشتری در نظر گرفته است. عیادت از بیماران در واقع نوعی عبادت است که تأثیر به‌سزایی در روابط اجتماعی دارد و موجب ازدیاد محبت و از بین رفتن کینه‌ها می‌شود. انسان نباید مصداق "دوستان وقت خوشی و مگسان دور شیرینی" باشد. دوست واقعی کسی است که دست دوست خود را در پریشان‌حالی و درماندگی بگیرد. وقتی کسی بیمار می‌شود انتظار دارد دیگران به عیادتش بروند، احوال او را جویا شوند و در حقش دعا کنند.

در سیره پیامبر(ص) آمده است: هرگاه حضرت یکی از برادران دینی خود را به مدت سه روز نمی‌دید، از احوال او می‌پرسید. آن‌گاه اگر به مسافرت رفته بود، برایش دعا می‌کرد، چنان‌چه حاضر بود، به دیدنش می‌رفت و اگر مریض بود، از وی عیادت می‌کرد: «كَانَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) إِذَا فَقَدَ الرَّجُلَ مِنْ إِخْوَانِهِ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ سَأَلَ عَنْهُ فَإِنْ كَانَ غَائِباً دَعَا لَهُ وَ إِنْ كَانَ شَاهِداً زَارَهُ وَ إِنْ كَانَ مَرِيضاً عَادَهُ».

در اسلام برای عیادت آداب و هنجارهایی بیان شده است که در ذیل به برخی از آنها اشاره می‌شود:

1. بردن هدیه: در اسلام توصیه شده که وقتی انسان به عیادت بیماری می‌رود، مستحب است همراه خود چیزی که مورد علاقه و نیاز بیمار است به عنوان هدیه ببرد. در روایتی از پیامبر اسلام آمده است که فرمود: کسی که به بیمار از آن‌چه دوست می‌دارد غذا دهد، خداوند از میوه‌های بهشتی به او اطعام خواهد کرد: « مَنْ أَطْعَمَ مَرِيضاً شَهْوَتَهُ أَطْعَمَهُ اللَّهُ مِنْ ثِمَارِ الْجَنَّةِ».
2. طول ندادن عیادت: از آنجا که بیمار معمولا در ناراحتی و درد به سر می‌برد، شایسته است حال بیمار را رعات کنیم و در کنار او زیاد ننشینیم. در حدیثی از پیامبر اسلام آمده است: از همه عیادت‌ها بهتر و پر اجرتر آن است که از پیش مریض زودتر برخیزی: «أفضل العيادة أجرا سرعة القيام من عند المريض». طول دادن عیادت در صورتی مطلوب است که مریض راضی باشد یا از طرف بخواهد در کنارش باشد.
3. پرسیدن حال بیمار: وقتی انسان به عیادت بیمار می‌رود خوب است از حال او سؤال کند. در روایتی از پیامر آمده است که فرمود: همه عیادت بیمار به این است که یکی از شما دست خودش را بر پیشانی‌اش بگذارد و از احوال او بپرسد.
4. دعا برای بهبودی بیمار: پیامبر اسلام فرمود: از بیماران عیادت کنید... و برای بیمار دعا نمایید و بگویید: خدایا! او را به شفایت شفا بده و با دوای خود مداوایش کن و از گرفتاری‌هایت نجات عنایت فرما: «عُودُوا الْمَرْضَى... وَ تَدْعُو لِلْمَرِيضِ فَتَقُولُ: اللَّهُمَّ اشْفِهِ بِشِفَائِكَ وَ دَاوِهِ بِدَوَائِكَ وَ عَافِهِ مِنْ بَلَائِكَ».

عیادت و پرستاری از بیمار

عیادت از بیمار در سیره پیامبر اعظم(ص) جایگاه ویژه‌ای داشت؛ چون عیادت از بیمار عامل تذکر و بیداری است. پیامبر اکرم(ص)فرمود: «عُودُوا الْمَرِيضَ وَ أَتْبِعُوا الْجَنَازةَ يُذَکِّرْکُم الْآخِرَةِ».

پیامبر، عیادت‌کننده را در رحمت الهی غوطه‌ور می‌بیند و می‌فرماید: «عَائِدُ الْمَرِيضِ يَخُوضُ فِي الرَّحْمَةِ».

ایشان از بیمار در دورترین بخش شهر عیادت می‌کرد، حتی اگر بیماری‌اش چشم‌درد بود. رسول رحمت درباره آداب عیادت از بیمار می‌فرماید: «تَمَامُ عِيَادَةِ الْمَرِيضِ أَنْ يَضَعَ أَحَدُكُمْ يَدَهُ عَلَيْهِ وَ يَسْأَلَهُ كَيْفَ هُوَ كَيْفَ أَصْبَحْتَ وَ كَيْفَ أَمْسَيْتَ؟» کمال عیادت بیمار در آن است که عیادت‌کننده دست بر (سر) مریض بگذارد، حالش را بپرسد و از اینکه شب و روز خود را چگونه می‌گذراند، بپرسی. خوب است عیادت از بیمار کوتاه باشد تا مایه ناراحتی بیمار نگردد. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «خَيْرُ الْعِيَادَةِ أَخَفُّهَا». در روایتی آمده است «آفریدگار در روز رستاخیز می‌فرماید: آدمی‌زاد! بیمار شدم، مرا عیادت نکردی. آدمی گوید: خدایا، چگونه تو را که پروردگار جهانیانی، عیادت کنم؟ خداوند پاسخ می‌دهد: مگر نمی‌دانستی که فلان بنده‌ام بیمار بود و او را عیادت نکردی؟ مگر نمی‌دانستی که اگر او را عیادت می‌کردی، مرا نزد او می‌یافتی». رسول خدا(ص) با تأکید بر عیادت بیمار، پاداش آن را در پیشگاه خدای متعال، چنین یادآور می‌شود: «مَنْ عَادَ مَرِيضاً فَجَلَسَ عِنْدَهُ سَاعَةً أَجْرَى اللَّهُ لَهُ عَمَلَ أَلْفِ سَنَةٍ لَا يَعْصِي اللَّهَ فِيهَا طَرْفَةَ عَيْنٍ». پیامبر گرامی اسلام در آخرین روزهای عمر خود، در آخرین خطابه‌ای که در مدینه ایراد کرد، پس از دعوت همه مردم به مسجد، بر فراز منبر قرار گرفت. ایشان در موعظه و پیامی رسا که اشک‌ها را جاری ساخت، فرمود: «مَنْ قَامَ عَلَى مَرِيضٍ يَوْماً وَ لَيْلَةً بَعَثَهُ اللَّهُ مَعَ إِبْرَاهِيمَ الْخَلِيلِ(ع) فَجَازَ عَلَى الصِّرَاطِ كَالْبَرْقِ اللَّامِعِ وَ مَنْ سَعَى لِمَرِيضٍ فِي حَاجَةٍ فَقَضَاهَا خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ كَيَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ».

ایشان علاوه بر یادآوری پاداش‌ها و آثار معنوی پرستاری، خود نیز به این عمل ارزشمند اقدام می‌کرد. علامه مجلسی از حضرت علی(ع) نقل کرده است: «شبی تب وجودم را فرا گرفت و خواب را از من ربود. بدین جهت رسول خدا(ص) نیز تا صبح بیدار بود و شب را بین من و نماز تقسیم می‌کرد. پس از نماز نزد من می‌آمد و جویای حال من می‌شد و با نگاه کردن به من از وضعیت بیماری‌ام اطلاع می‌یافت. پس از آنکه حضرت با اصحاب نماز گزارد، در حق من دعا کرد که: خدایا علی را شفا ده و سلامتی بخش که به خاطر بیماری‌اش تا صبح نخوابیدم».

پرسش مستقیم

• سیره اجتماعی پیامبر خاتم در عیادت بیماران چه بوده است؟ (پرسش)

منابع

1. برهانی، محمد جواد، سیره اجتماعی پیامبر اعظم
2. اسحاقی، سید حسین، کانون محبت
3. حسینی‌نیا، اقبال، زمزم هدایت