سوره فاطر

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

سوره فاطر در علوم قرآنی

مقدمه

«فاطر» یعنی شکافنده یا پدیدآورنده. در نخستین آیه با این صفت از خدا ستایش شده است: «خدایی که آسمان‌ها و زمین را با شکافتن پرده عدم پدید آورد»؛ لذا «فاطر» نام سوره شد. نام دیگر آن، «ملائکه» است؛ چون در همین آیه اول از فرشتگان به عنوان رسولان حامل فرمان خدا و مجری اوامر او در جهان یاد شده است.

غرض این سوره بیان اصول سه‌گانه دین است، یعنی یگانگی خدای تعالی در ربوبیت، و رسالت رسول خدا، و معاد و برگشتن به سوی او، که در این سوره بر این سه مسأله استدلال شده، و خدای تعالی برای این منظور عده‌ای از نعمت‌های بزرگ آسمانی و زمینی را می‌شمارد، و تدبیر متقن امر عالم را به طور عموم، و امر انسان‌ها را به طور خصوص به رخ می‌کشد. و قبل از شمردن این نعمت‌ها و شروع به استدلال، اشاره‌ای اجمالی به این معنا می‌کند که: گشودن درِ رحمت و بستن آن، و افاضه نعمت و امساک آن منحصرا کار خدای تعالی است، و می‌فرماید: ﴿مَا يَفْتَحِ اللَّهُ لِلنَّاسِ مِنْ رَحْمَةٍ فَلَا مُمْسِكَ لَهَا﴾؛ خدا درِ هر رحمتی را که به سوی مردم باز کند کسی نیست که آن را ببندد... و نیز قبل از این اشاره اجمالی، به واسطه‌هایی اشاره می‌کند که رحمت و نعمت را از خدای تعالی گرفته، به خلق می‌رسانند، و آنان ملائکه هستند، که واسطه‌های بین خدا و خلقند و به همین جهت سوره فاطر با یادآوری این وسائط شروع می‌شود.

گفته شده: این سوره در مکه نازل شده، و سیاق آیاتش نیز بر این معنا دلالت دارد؛ بعضی از مفسرین دو آیه از آن را استثناء کرده و گفته‌اند: این دو در مدینه نازل شده است. و آن دو آیه عبارتند از آیه ﴿إِنَّ الَّذِينَ يَتْلُونَ كِتَابَ اللَّهِ﴾ و آیه ﴿ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتَابَ الَّذِينَ اصْطَفَيْنَا﴾.

ویژگی‌های سوره فاطر

1. این سوره ۴۵ آیه، طبق عدد شامی ۴۶ آیه، ۷۷۰، ۷۸۰ یا ۷۹۸ کلمه و ۳۲۲۸، ۳۱۳۰ یا ۳۱۳۳ حرف دارد.
2. در ترتیب نزول، چهل و سومین و در قرآن کریم سی و پنجمین سوره است.
3. پس از سوره فرقان و پیش از سوره مریم و پیش از هجرت در مکه نازل شد. برخی آیات ﴿وَمَا يَسْتَوِي الْأَحْيَاءُ وَلَا الْأَمْوَاتُ إِنَّ اللَّهَ يُسْمِعُ مَنْ يَشَاءُ وَمَا أَنْتَ بِمُسْمِعٍ مَنْ فِي الْقُبُورِ﴾ و ﴿إِنَّ الَّذِينَ يَتْلُونَ كِتَابَ اللَّهِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلَانِيَةً يَرْجُونَ تِجَارَةً لَنْ تَبُورَ﴾ آن را مدنی دانسته‌اند؛ ولی دلیلی برای این گفته نیست.
4. از سُوَر مثانی، شامل حدود یک حزب قرآن است.
5. پنجمین سوره از سور حامدات به‌شمار می‌آید.
6. یک آیه منسوخ دارد.

مطالب مهم سوره فاطر

1. خلقت آسمان و زمین و فرشتگان؛
2. توحید و ربوبیّت و رزّاقیت خداوند؛
3. نبوت و رهبری و نبرد پیامبران با کافران لجوج؛
4. شمارش برخی از نعمت‌های خداوند؛
5. رستاخیز و بیان نتایج اعمال انسان‌ها؛
6. پشیمانی کافران در قیامت.

منابع

1. فرهنگ‌نامه علوم قرآنی

پانویس