ظلم به ارزش‌ها

ظلم به حق و حقیقت

کسی که به جبهه باطل کمک کند «مَنْ نَصَرَ الْبَاطِلَ»، نسبت به جبهه حق و حقانیت، ظلم کرده است «ظَلَمَ الْحَقَّ»؛ زیرا یاری کردن را در جایگاه خود - که جبهه حقّ است - قرار نداده است. «قَالَ عَلِيٌّ (ع): ظَلَمَ الْحَقَّ مَنْ نَصَرَ الْبَاطِلَ». امام علی (ع) فرمودند: هر کس باطل را یاری کند، به حق ستم نموده است.

ظلم به دانش

انسان به حقایق دیگری نیز که در عالم موجود است، می‌تواند ظالم و ستمکار باشد؛ چنان‌که دانش، حقیقتی است که وسیله کسب معرفت و بصیرت است و هر کسی علم بیشتری داشته باشد نسبت به جاهل که معرفت و شناخت کمتری دارد، وظیفه‌اش نیز سنگین‌تر خواهد بود. اگر انسان عالم به علمش عمل نکند، در حقیقت به خود و دانش، ظلم نموده است؛ بنابراین غفران الهی، بیشتر شامل جاهلان می‌شود تا عالمانی که ظلم کرده‌اند. «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: يَا حَفْصُ يُغْفَرُ لِلْجَاهِلِ سَبْعُونَ ذَنْباً قَبْلَ أَنْ يُغْفَرَ لِلْعَالِمِ ذَنْبٌ وَاحِدٌ». امام صادق (ع) فرمودند: ای حفص، از جاهل، هفتاد گناه بخشیده می‌شود، قبل از اینکه از عالم، یک گناه بخشیده شود. انتشار ندادنِ دانش به دیگران نیز نوعی ظلم به علم قلمداد می‌شود زیرا که علم منتشر نشده مانند نور چراغی است که پوشانده شده و نور آن قابل استفاده و هدایت‌طلبی نیست «الْعِلْمُ الْمَصُونُ كَالسِّرَاجِ الْمُطْبَقِ عَلَيْهِ». همچنان که گفتن حکمت به غیر اهلش نیز ظلم در حق حکمت خواهد بود «لَا تُحَدِّثُوا الْجُهَّالَ بِالْحِكْمَةِ فَتَظْلِمُوهَا»؛ زیرا به سبب جهل به آن و ندانستن ارزش آن، حکمت را ضایع می‌کنند؛ چنان‌که نگفتن حکمت به اهلش نیز ظلم در حق آن مردم خواهد بود «لَا تَمْنَعُوهَا أَهْلَهَا فَتَظْلِمُوهُمْ». «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: قَامَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ (ع) خَطِيباً فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ فَقَالَ يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ لَا تُحَدِّثُوا الْجُهَّالَ بِالْحِكْمَةِ فَتَظْلِمُوهَا وَ لَا تَمْنَعُوهَا أَهْلَهَا فَتَظْلِمُوهُمْ». امام صادق (ع) فرمودند: عیسی (ع) در بنی‌اسرائیل به سخنرانی برخاست و گفت: ای بنی‌اسرائیل، حکمت را به نادانان باز نگویید تا به حکمت، ستم کرده باشید و از اهلش دریغ نکنید تا به آنان ستم کرده باشید.

ظلم به نماز

اقامه نماز واجب در وقت خودش، یکی از مهم‌ترین معروف‌ها و اعمال نیک و واجب عبادی است. اگر این عبادت در وقت خودش اقامه شود «إِذَا صَلَّى الصَّلَاةَ فِي وَقْتِهَا»، حرمت و جایگاه نماز، حفظ می‌شود «حَافَظَ عَلَيْهَا» و به صورت روشن و منزه به آسمان صعود می‌کند «ارْتَفَعَتْ بَيْضَاءَ نَقِيَّةً»؛ ولی در صورتی که در وقت خودش اقامه نشود «إِذَا لَمْ يُصَلِّهَا لِوَقْتِهَا»، در حقیقت، ضایع کردن نماز است «تَقُولُ ضَيَّعْتَنِي ضَيَّعَكَ اللَّهُ» و آن نماز به صورت تیره و تار به آسمان صعود می‌کند «ارْتَفَعَتْ سَوْدَاءَ مُظْلِمَةً». «قَالَ الصَّادِقُ (ع): إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا صَلَّى الصَّلَاةَ فِي وَقْتِهَا وَ حَافَظَ عَلَيْهَا ارْتَفَعَتْ بَيْضَاءَ نَقِيَّةً- تَقُولُ حَفِظْتَنِي حَفِظَكَ اللَّهُ وَ إِذَا لَمْ يُصَلِّهَا لِوَقْتِهَا وَ لَمْ يُحَافِظْ عَلَيْهَا ارْتَفَعَتْ سَوْدَاءَ مُظْلِمَةً تَقُولُ ضَيَّعْتَنِي ضَيَّعَكَ اللَّهُ». امام صادق (ع) فرمودند: همانا بنده، هنگامی که نماز را در وقت مقرّر آن به جای آورد و مراقبت اوقات آن نماید، نماز سپیدگون و روشن و پالوده به آسمان بالا می‌رود و خدا به بنده خطاب می‌کند که تو حقّ مرا محفوظ داشتی و مرا رعایت کردی، خداوند تو را حفظ کند، و هر گاه آن را در وقت مقرّر خود به جای نیاورد و مراقب اوقات آن نباشد، بلکه قضای آن را پس از گذشتن وقت به جای آورد، آن نماز، سیاه و تیره و تار به آسمان می‌رود و به بنده خطاب می‌کند که مرا ضایع ساختی، خداوند تو را ضایع سازد. انجام ندادن اعمال نیک در وقت و موضع خودش «وَضْعُهُ فِي غَيْرِ مَوْضِعِهِ» ضایع کردن آنها است «إِضَاعَةُ الْمَعْرُوفِ» که در واقع ظلم به آن معروف محسوب می‌شود «ظَلَمَ الْمَعْرُوفَ مَنْ وَضَعَهُ فِي غَيْرِ أَهْلِهِ». «عَنْ رَسُولِ اللَّهِ (ص): إِضَاعَةُ الْمَعْرُوفِ وَضْعُهُ فِي غَيْرِ مَوْضِعِهِ». رسول خدا (ص) فرمودند: به کار بردن نیکی در غیر جایگاهش از بین بردن آن است.

ظلم به اخلاق نیک

ستم بر صفات نیک و فضایل اخلاقی نیز قابل تصور است؛ چنان‌که انسان اگر همین صفات اخلاقی را در غیر موضع خودش و به غیر کسانی که اهلیت دارند، عرضه کند «مَنْ وَضَعَهُ فِي غَيْرِ أَهْلِهِ» در حقیقت، فضایل و نیکی را ضایع نموده است. و به صفات خوب و فضایل اخلاقی، ظلم کرده است «ظَلَمَ الْمَعْرُوفَ». «قَالَ عَلِيٌّ (ع): ظَلَمَ الْمَعْرُوفَ مَنْ وَضَعَهُ فِي غَيْرِ أَهْلِهِ». امام علی (ع) فرمودند: کسی که نیکی و فضایل را در غیر اهلش به کار برد، در حق نیکی، ظلم نموده است. به عنوان مثال، اگر کسی احسان و بخشش را در حق افرادی انجام دهد که صلاحیت آن را نداشته باشند، به احسان ظلم کرده است «ظَلَمَ الْإِحْسَانَ وَاضِعُهُ فِي غَيْرِ مَوْضِعِهِ». اگر همین بخشش به دیگران همراه با منّت گذاشتن باشد «قُبْحُ الِامْتِنَانِ» یا در جایی که باید سخاوت به خرج داد، بخل ورزیده شود «مَنْ مَنَعَ الْعَطَاءَ»، در حقیقت به احسان «ظُلْمُ الْإِحْسَانِ» و سخاوت، ظلم نموده است «ظَلَمَ السَّخَاءَ». «قَالَ عَلِيٌّ (ع): ظُلْمُ الْإِحْسَانِ قُبْحُ الِامْتِنَانِ». امام علی (ع) فرمودند: ستم به احسان، زشتی منت گذاشتن است. «قَالَ عَلِيٌّ (ع): ظَلَمَ السَّخَاءَ مَنْ مَنَعَ الْعَطَاءَ». امام علی (ع) فرمودند: کسی که عطا را منع کند، به سخاوت ظلم کرده است.