آیه در معارف و سیره سجادی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث آیه است. آیه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: آیه در قرآن - آیه در علوم قرآنی - آیه در کلام اسلامی - آیه در فقه اسلامی - آیه در معارف دعا و زیارات - آیه در معارف و سیره سجادی - آیه در معارف و سیره رضوی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
آیه، به معنای علامت، نشانه، عبرت، دلیل و معجزه است[۱]. آیه در اصل و ریشه خود (أَوَیَ) به معنای توجه و قصد کردن است[۲]. معنای اصلی و حقیقی آیه را می‌توان همان نشانه و وسیله دانست[۳]. یکی از اصلی‌ترین و شایع‌ترین راه‌ها برای ادراک حقیقت و دست‌یابی به مقصود مواجهه با نشانه‌هاست.
آیه در متون دینی، بیشتر به حقایقی اشاره دارد که ما را به خدای متعال متذکر می‌کند. آیات خدای متعال مخلوقات او هستند: ﴿إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لَآيَاتٍ لِأُولِي الْأَلْبَابِ﴾[۴].
امام سجاد (ع)، در موارد متعدد به نمونه‌هایی از مخلوقات و آیات الهی اشاره کرده است؛ از جمله آسمان و زمین؛ شب و روز[۵]، ماه[۶]، گیاهان و میوه‌ها[۷]، ابر و باران و رعد و برق؛ برف و تگرگ[۸]. آن حضرت هنگام دیدن ماه نو (هلال) چنین می‌گوید: «أَيُّهَا الْخَلْقُ الْمُطِيعُ... وَ جَعَلَكَ آيَةً مِنْ آيَاتِ مُلْكِهِ، وَ عَلَامَةً مِنْ عَلَامَاتِ سُلْطَانِهِ»؛ «ای آفریده فرمانبردار، ای گردشگر سریع، ای رفت‌و‌آمد کننده در جایگاه‌های مقدر شده، ای متصرف در فلک و مدار تدبیر، ایمان آوردم به آن خداوندی که تاریکی‌ها را به فروغ تو روشن ساخت و سایه‌های مبهم را به پرتو تو پدیدار کرد و تو را آیتی از آیات عرصه فرمانروایی و نشانی از نشانه‌های قدرت خویش گردانید»[۹].
باید توجه داشت که خدای متعال از شدت ظهور، نیازی به دلالت و نشانه ندارد اما انسان از شدت غفلت نیاز به آیه و مذکّر دارد. امام سجاد (ع) خدا را صاحب آیات روشن و آشکار می‌داند و اوست که آفریننده آسمان‌ها و مخلوقات است: منزّهی تو ای خداوند، آثار قدرتت آشکار است. آفریننده آسمان‌هایی و خالق جان‌هایی[۱۰].
از دیگر آیات و نشانه‌های بزرگ الهی قرآن است. قرآن مجید دارای سوره‌های متعدد است و هر سوره خود از قسمت‌های مختلفی که هر یک آیه نامیده می‌شود تشکیل شده است. بنابر آیه هفتم از سوره آل عمران آیات قرآن به دو دسته محکم و متشابه تقسیم می‌شود. آیات محکم آیاتی هستند که معنای آنها برای ما روشن است و می‌توان به آنها عمل کرد. اما آیات متشابه، آن دسته از آیاتی هستند که معنای آنها برای ما روشن نیست و نمی‌توان آن را ملاک عمل قرار داد[۱۱]. امام (ع) در مورد وظیفه ما در قبال این دو دسته از آیات می‌فرماید: «ای خداوند،... ما را از کسانی قرار ده که... با اعتقاد به تسلیم در برابر آیات محکماتش، تو را عبادت می‌کنند و در برابر متشابهات و دلایل واضحاتش از سر تسلیم اقرار می‌نمایند»[۱۲]. و نیز از خداوند می‌طلبد که به هنگام تلاوت آیات قرآن بیمناک (از عظمت کلام الهی) باشیم[۱۳][۱۴]..[۱۵]
منابع
پانویس
- ↑ قاموس قرآن.
- ↑ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم.
- ↑ همان و نیز قاموس قرآن.
- ↑ «بی‌گمان در آفرینش آسمان‌ها و زمین و پیاپی آمدن شب و روز نشانه‌هایی برای خردمندان است» سوره آل عمران، آیه ۱۹۰.
- ↑ نیایش ششم.
- ↑ نیایش چهل و سوم.
- ↑ نیایش نوزدهم و بیست و هفتم.
- ↑ نیایش سوم و سی و ششم.
- ↑ نیایش چهل و سوم.
- ↑ نیایش چهل و هفتم.
- ↑ تفسیر عیاشی.
- ↑ نیایش چهل و دوم.
- ↑ نیایش چهل و هفتم.
- ↑ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، حسن مصطفوی، دارالکتب العلمیة، بیروت، ۱۴۳۰، چاپ سوم؛ کتاب التفسیر، محمدبن مسعود عیاشی، تحقیق: سیدهاشم رسولی محلاتی، چاپخانه علمیه، تهران، ۱۳۸۰، چاپ اول؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، ۱۳۷۵؛ قاموس قرآن، سیدعلی اکبر قرشی، دارالکتب الاسلامیة، تهران، ۱۳۷۱، چاپ ششم.
- ↑ پارچه‌باف دولتی، محمد، مقاله «آیات»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۳۰.