آیه در معارف دعا و زیارات

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت

مقدمه

آیه، به معنای علامت، نشانه، عبرت، دلیل و معجزه است[۱]. آیه در اصل و ریشه خود (أَوَیَ) به معنای توجه و قصد کردن است[۲]. معنای اصلی و حقیقی آیه را می‌توان همان نشانه و وسیله دانست[۳]. یکی از اصلی‌ترین و شایع‌ترین راه‌ها برای ادراک حقیقت و دست‌یابی به مقصود مواجهه با نشانه‌هاست.

آیه در متون دینی، بیشتر به حقایقی اشاره دارد که ما را به خدای متعال متذکر می‌کند. آیات خدای متعال مخلوقات او هستند: إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لَآيَاتٍ لِأُولِي الْأَلْبَابِ[۴].

امام سجاد (ع)، در موارد متعدد به نمونه‌هایی از مخلوقات و آیات الهی اشاره کرده است؛ از جمله آسمان و زمین؛ شب و روز[۵]، ماه[۶]، گیاهان و میوه‌ها[۷]، ابر و باران و رعد و برق؛ برف و تگرگ[۸]. آن حضرت هنگام دیدن ماه نو (هلال) چنین می‌گوید: «أَيُّهَا الْخَلْقُ‏ الْمُطِيعُ... وَ جَعَلَكَ آيَةً مِنْ آيَاتِ مُلْكِهِ، وَ عَلَامَةً مِنْ عَلَامَاتِ سُلْطَانِهِ»؛ «ای آفریده فرمانبردار، ای گردشگر سریع، ای رفت‌و‌آمد کننده در جایگاه‌های مقدر شده، ای متصرف در فلک و مدار تدبیر، ایمان آوردم به آن خداوندی که تاریکی‌ها را به فروغ تو روشن ساخت و سایه‌های مبهم را به پرتو تو پدیدار کرد و تو را آیتی از آیات عرصه فرمانروایی و نشانی از نشانه‌های قدرت خویش گردانید»[۹].

باید توجه داشت که خدای متعال از شدت ظهور، نیازی به دلالت و نشانه ندارد اما انسان از شدت غفلت نیاز به آیه و مذکّر دارد. امام سجاد (ع) خدا را صاحب آیات روشن و آشکار می‌داند و اوست که آفریننده آسمان‌ها و مخلوقات است: منزّهی تو ای خداوند، آثار قدرتت آشکار است. آفریننده آسمان‌هایی و خالق جان‌هایی[۱۰].

از دیگر آیات و نشانه‌های بزرگ الهی قرآن است. قرآن مجید دارای سوره‌های متعدد است و هر سوره خود از قسمت‌های مختلفی که هر یک آیه نامیده می‌شود تشکیل شده است. بنابر آیه هفتم از سوره آل عمران آیات قرآن به دو دسته محکم و متشابه تقسیم می‌شود. آیات محکم آیاتی هستند که معنای آنها برای ما روشن است و می‌توان به آنها عمل کرد. اما آیات متشابه، آن دسته از آیاتی هستند که معنای آنها برای ما روشن نیست و نمی‌توان آن را ملاک عمل قرار داد[۱۱]. امام (ع) در مورد وظیفه ما در قبال این دو دسته از آیات می‌فرماید: «ای خداوند،... ما را از کسانی قرار ده که... با اعتقاد به تسلیم در برابر آیات محکماتش، تو را عبادت می‌کنند و در برابر متشابهات و دلایل واضحاتش از سر تسلیم اقرار می‌نمایند»[۱۲]. و نیز از خداوند می‌طلبد که به هنگام تلاوت آیات قرآن بیمناک (از عظمت کلام الهی) باشیم[۱۳][۱۴]..[۱۵]

منابع

پانویس

  1. قاموس قرآن.
  2. التحقیق فی کلمات القرآن الکریم.
  3. همان و نیز قاموس قرآن.
  4. «بی‌گمان در آفرینش آسمان‌ها و زمین و پیاپی آمدن شب و روز نشانه‌هایی برای خردمندان است» سوره آل عمران، آیه ۱۹۰.
  5. نیایش ششم.
  6. نیایش چهل‌ و ‌سوم.
  7. نیایش نوزدهم و بیست‌ و‌ هفتم.
  8. نیایش سوم و سی‌ و ‌ششم.
  9. نیایش چهل‌ و‌ سوم.
  10. نیایش چهل و هفتم.
  11. تفسیر عیاشی.
  12. نیایش چهل و ‌دوم.
  13. نیایش چهل و هفتم.
  14. التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، حسن مصطفوی، دارالکتب العلمیة، بیروت، ۱۴۳۰، چاپ سوم؛ کتاب التفسیر، محمد بن مسعود عیاشی، تحقیق: سیدهاشم رسولی محلاتی، چاپخانه علمیه، تهران، ۱۳۸۰، چاپ اول؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، ۱۳۷۵؛ قاموس قرآن، سیدعلی اکبر قرشی، دارالکتب الاسلامیة، تهران، ۱۳۷۱، چاپ ششم.
  15. پارچه‌باف دولتی، محمد، مقاله «آیات»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۳۰.