توبه در حدیث

این مدخل زیرشاخهٔ بحث توبه است. توبه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: توبه در قرآن - توبه در حدیث - توبه در نهج البلاغه - توبه در اخلاق اسلامی - توبه در معارف دعا و زیارات - توبه در معارف و سیره سجادی - توبه در معارف و سیره نبوی - توبه در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

1. حضرت علی (ع) در بیان مفهوم توبه، گفتاری نغز دارد: «توبه، پشیمانی به دل، آمرزش‌طلبی به زبان، ترک گناه با جوارح، و تصمیم به بازنگشتن به گناه است».
2. امام صادق (ع) فرمودند: "چون بنده به توبه بی‌بازگشت رو آرد، خداوند او را دوست خواهد داشت؛ از این رو در دنیا و آخرت پرده‌ای بر او می‌‌افکند تا گناهانش آشکار نشود. راوی گوید: از امام سؤال کردم: چگونه او را می‌‌پوشاند؟ فرمودند: دو فرشته‌اش گناهانی که از او ضبط کرده‌اند را محو می‌‌نمایند، و خداوند به اندام‌های او فرمان می‌‌دهد که گناهان او را کتمان کنید، و به مناطق زمین فرمان می‌‌دهد که گناهانی که بر شما انجام داده را کتمان نمایید. بدین ترتیب آن بنده خداوند را ملاقات می‌‌کند در حالی که هیچ چیزی وجود ندارد که بر گناهان او شهادت بدهد"؛
3. محمد بن مسلم از امام باقر (ع) و یا امام صادق (ع) نقل می‌‌نماید، که ایشان در تفسیر آیه شریفه ﴿فَمَنْ جَاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهَى فَلَهُ مَا سَلَفَ﴾ فرمودند: "منظور از موعظه، همان توبه است"؛
4. ابوصباح کنانی گوید: از امام صادق (ع) درباره آیه شریفه ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحًا﴾ پرسیدم، آن حضرت فرمودند: "منظور از توبه نصوح، آن است که بنده از گناه توبه کند و پس از آن هرگز به آن روی نیاورد". محمد بن فضیل نیز گوید: از امام کاظم (ع) در همین مورد سؤال کردم، آن حضرت نیز فرمودند: منظور از توبه نصوح، آن است که بنده از گناه توبه کند و پس از آن هرگز به آن روی نیاورد؛ و در میان بندگان، خداوند گناه کاران توبه کننده را بیشتر از همه دوست می‌‌دارد" ؛
5. ابوبصیر گوید: از امام صادق (ع) درباره آیه شریفه ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحًا﴾ سؤال کردم، آن حضرت فرمودند: "توبه نصوح، در مورد گناهی است که ترک و هرگز به سوی آن بازگشت نشود. ابوبصیر گوید: کدام‌یک از ما هست که بعد از توبه دیگر هرگز به گناه بازگشت نکند؟ آن حضرت فرمودند: ای ابامحمّد! خداوند از میان بندگانش بنده گناه‌کار توبه‌کار را دوست می‌‌دارد"؛
6. ابوبصیر گوید: از امام صادق (ع) درباره آیه شریفه ﴿إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِنَ الشَّيْطَانِ تَذَكَّرُوا﴾، سؤال کردم، آن حضرت فرمودند: منظور بنده‌ای است که می‌‌خواهد گناهی انجام دهد، امّا با یادآوری به خویشتن از آن دست می‌‌شود. این معنای آیه شریفه است که می‌‌فرماید: ﴿فَإِذَا هُمْ مُبْصِرُونَ﴾؛
7. امام باقر (ع) فرمودند: "خداوند از توبه بنده‌اش بیشتر از مردی که شتر و توشه‌اش را در شبی تاریک گم کرده و بعد آن را می‌‌یابد، شادمان می‌گردد؛ خداوند از توبه بنده‌اش بیشتر از این مرد به هنگام یافتن توشه‌اش، شادمان می‌‌شود"؛
8. امام باقر (ع) فرمودند: "آن کس که از گناه توبه کند، مانند کسی است که اصلاً گناه نکرده؛ امّا آن کس که از گناه استغفار کند در حالی که آن را مجدّداً انجام می‌‌دهد، مانند کسی است که به استهزاء توبه پرداخته است". ؛
9. امام باقر (ع) فرمودند: "خداوند متعال به حضرت داوود (ع) وحی فرستاد که: به سوی بنده من دانیال برو و به او بگو: گناهی انجام دادی و تو را بخشیدم، باز گناهی انجام دادی و تو را بخشیدم، و باز گناهی انجام دادی و تو را بخشیدم؛ اما اگر برای مرتبه چهارم گناه کنی دیگر تو را نخواهم بخشید. حضرت داوود (ع) به نزد دانیال آمد و گفت: من فرستاده خداوند به سوی تو هستم، خداوند این‌گونه می‌‌فرماید که: ای دانیال! گناهی انجام دادی و تو را بخشیدم، باز گناهی انجام دادی و تو را بخشیدم، و باز گناهی انجام دادی و تو را بخشیدم؛ اما اگر برای مرتبه چهارم گناه کنی دیگر تو را نخواهم بخشید. دانیال نیز گفت: ای فرستاده خدا! پیام او را به کمال به من رسانیدی. پس از آن، چون سحر شد دانیال برخاست و به مناجات با حضرت حق پرداخت و گفت: پروردگارا! پیامبرت داوود برایم از جانب تو خبر آورد که من گناهی انجام دادم و تو مرا بخشیدی، و باز گناهی انجام دادم و تو مرا بخشیدی، و باز گناهی انجام دادم و تو مرا بخشیدی، و از جانب تو خبر داد که اگر من در مرتبه چهارم باز گناه کنم تو مرا نخواهی بخشید؛ امّا به عزّت تو قسم اگر تو خود مرا از گناه برکنار نداری باز گناه می‌‌کنم!، باز گناه می‌کنم!، و باز گناه می‌کنم!" ؛
10. امام صادق (ع) فرمودند: "چون بنده به توبه بی‌بازگشت رو آرد، خداوند او را دوست خواهد داشت؛ از این رو در دنیا و آخرت پرده‌ای بر او می‌‌افکند تا گناهانش آشکار نشود. راوی گوید: از امام سؤال کردم: چگونه او را می‌‌پوشاند؟ فرمودند: دو فرشته‌اش گناهانی که از او ضبط کرده‌اند را محو می‌‌نمایند، و خداوند به اندام‌های او فرمان می‌‌دهد که گناهان او را کتمان کنید، و به مناطق زمین فرمان می‌‌دهد که گناهانی که بر شما انجام داده را کتمان نمایید. بدین ترتیب آن بنده خداوند را ملاقات می‌‌کند در حالی که هیچ چیزی وجود ندارد که بر گناهان او شهادت بدهد"؛
11. امام صادق (ع) فرمودند: "خداوند به‌واسطه توبه بنده مؤمنش آن چنان شادمان می‌‌شود، که شما به هنگامی که گمشده‌ای را بیابید شادمان می‌‌شوید"؛
12. امام صادق (ع) فرمودند: چون بنده گناهی انجام دهد، از صبح تا شب به او فرصت داده می‌‌شود، اگر در این مدت استغفارکرد آن گناه بر او نوشته نمی‌شود" ؛
13. امام صادق (ع) فرمودند: "هرکس گناهی انجام دهد، هفت ساعت در شب به او مهلت داده می‌‌شود، اگر در این مدت سه مرتبه بگوید: {{متن حدیث|أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِي ﴿لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ﴾، آن گناه در پرونده او نوشته نمی‌شود" ؛
14. امام صادق (ع) فرمودند: "هیچ مؤمنی نیست که اگر در هر شبانه روز حتّی چهل گناه کبیره انجام دهد اما با حالت پشیمانی بگوید: «أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِي ﴿لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ﴾، ﴿بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ﴾، ﴿ذُو الْجَلَالِ وَالْإِكْرَامِ﴾ وَ أَسْأَلُهُ أَنْ يُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ يَتُوبَ عَلَيَّ» خداوند گناه او را عفو نفرماید؛ و هیچ خیری در کسی که در یک روز بیش از چهل گناه کبیره انجام دهد نمی‌باشد"؛
15. سماعه بن مهران گوید: از امام صادق (ع) درباره آیه شریفه ﴿سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ﴾ سؤال کردم، حضرت فرمودند: "منظور بنده‌ای است که گناهی انجام می‌‌دهد امّا نعمتی جدید می‌‌یابد که با آن نعمت، استغفار از آن گناه را از یاد می‌‌برد" .

منابع

1. مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی ج۳
2. بهشتی، سعید، مقاله «تربیت عقلانی»، دانشنامه امام علی ج۴