حضرت آدم علیه السلام
- اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
آدم نخستین انسان جهان موجود، اولین پیامبر شناخته شده تاریخ بشر[۱] و پدر آدمیان روی زمین و خلیفة الله[۲]. هر چند برابر روایتی از امام رضا(ع) خداوند تقدیر مقادیر و تدبیر عالم را دو هزار سال پیش از آن انجام داده بود[۳]، درباره کیستی و چگونگی آفرینش و زیست آدم، آنچه در اختیار محقق قرار دارد، مبتنی بر داده‌های دینی است و از نظر تاریخی چیزی در دست نیست و مستندات منابع تاریخی اسلامی نیز چیزی جز داده‌های آیات قرآنی، روایات و اخبار اسلامی و روایت‌های ادیان آسمانی دیگر نیست. از این‌رو چند و چون تاریخی در این باره چندان منطقی نمی‌نماید. اما داده‌های دینی کم و بیش تصویر همگونی از آن حضرت ارائه می‌دهند، هر چند گاه اختلاف‌هایی با یکدیگر دارند.[۴]
مقدمه
حضرت آدم، اوّلین انسانی که خداوند آفرید. نسل بشر کنونی از آدم و همسرش "حوّا" است. به این جهت به افراد بشر "بنی آدم" می‌گویند.
به گفته قرآن، خداوند آدم را از خاک آفرید و از روح خود در آن دمید و او را جانشین خود در روی زمین قرار داد. حضرت آدم نخستین پیامبر بود.
در قرآن، به خلقت آدم و همسرش و به سکونتشان در بهشتِ نخستین و بیرون راندنشان از آنجا به روی زمین، وسوسه شیطان نسبت به او و ماجرای نزاع دو پسرش هابیل و قابیل، اشاره شده است. به آن حضرت، "آدم ابوالبشر" هم می‌گویند[۵].
انسان نخستین
حضرت آدم(ع) نخستین انسانی است که پا به جهان آفرینش گذاشت. او نیای همه انسان‌ها و نخستین پیامبر الهی است. نام آدم در قرآن کریم ۲۵ مرتبه و در نهج البلاغه هشت مرتبه تکرار شده است."فَلَمَّا مَهَدَ أَرْضَهُ وَ أَنْفَذَ أَمْرَهُ اخْتَارَ آدَمَ خِیرَةً مِنْ خَلْقِهِ وَ جَعَلَهُ أَوَّلَ جِبِلَّتِهِ"[۶]. درباره کیفین آفرینش حضرت آدم(ع) نیز می‌فرماید: "آنگاه که خدای سبحان از زمین ناهموار و نرم و از آنجا که زمین شیرین بود و شوره‌زار، خاکی برگرفت و به آب بشست تا یک‌دست و خالص شد. پس نمناکش ساخت تا چسبنده شد و از آن پیکری ساخت دارای دارای اندام‌ها و اعضا و مفاصل، و خشکش کرد تا خود را بگرفت چونان سفالینه؛ و تا مدتی معین و زمانی مشخص سختش گردانید. آنگاه از روح خود در آن بدمید. آن پیکر گلین که جان یافته بود، از جای برخاست که انسانی شده بود".[۷][۸].
خداوند متعال خاک آدم(ع) را از مکان‌های مختلف با خصوصیات متفاوت و متضاد برگزید تا طبیعت او طبیعتی معتدل و میانه باشد. سپس از روح خود در آن دمید و او را جان داد. دمیدن روح الهی در ضمیر آدم ویژگی‌هایی را در او به وجود آورد که لازمه رشد و تعالی فرزندان آدم شد. امام(ع) در این باره می‌فرماید: "(وجود) ذهنی که در کارها به جولانش درآورد و اندیشه‌ای که با آن در امور تصرف کند و عضوهایی که مانند ابزارها به کارشان گیرد و نیروی شناختی که میان حق و باطل فرق نهد و طعم‌ها و بوها و رنگ‌ها و چیزها را دریابد. معجونی سرشته از رنگ‌های گوناگون؛ برخی همانند یکدیگر و برخی مخالف و ضد یکدیگر، چون گرمی و سردی، تری و خشکی و اندوه و شادمانی[۹][۱۰].
خداوند آدم(ع) و فرزندانش را جانشینان خود در زمین قرار داد و فرشتگان را به‌دلیل عهدی که با او بسته بودند، امر کرد تا بر آدم سجده کنند و او را گرامی بدارند: "خداوند از فرشتگان خواست تا امانت به‌جای آورند و به وصیّت او وفا کنند و در برابر آدم به سجده درآیند و کرامت و برتری او را به جان پذیرا شوند؛ و چنین فرمود:بر آدم سجده برید"[۱۱][۱۲].
سجده فرشتگان به معنای عبادتِ آدم(ع) نبود، زیرا که تنها خداوند شایسته عبادت و پرستش است، بلکه خداوند بدین‌وسیله بر کرامت و عظمت انسان تأکید می‌ورزد. همان‌گونه که در پاسخ سؤال فرشتگان به چرایی آفرینش آدم به آنها می‌گوید: من می‌دانم آنچه را شما نمی‌دانید"[۱۳][۱۴].
آفرینش آدم از خاک
تسویه آدم و دمیدن روح در او
آفرینش آدم و فرضیه تکامل
همسر آدم (حوا)
تکثیر نسل آدم و اولاد وی
خلافت آدم
فرشتگان و آفرینش آدم
آموزش اسما به آدم و عرضه آن بر فرشتگان
سجده فرشتگان برای آدم (ع)
سجده نکردن ابلیس برای آدم
دین حضرت آدم(ع)
سرگذشت آدم(ع)
ولادت و نیاکان
پدر و مادر
نام و نسب
کنیه‌ها و القاب
فرزندان
شمایل و صفات ظاهری
صفات و ویژگی‌های شخصیتی
قوم و محل سکونت
قوم آدم
سرگذشت تاریخی
نبوت و رسالت
امامت و ولایت
علم ویژه الهی
عصمت
فضایل و مناقب
سیره
اصحاب
مخالفان و دشمنان
رحلت و محل دفن
منابع
، دانشنامه نهج البلاغه ج۱
حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان.
محدثی، جواد، فرهنگنامه دینی
واسعی، سید علی رضا واسعی، مقاله «آدم»، دانشنامه امام رضا
جستارهای وابسته
- حوا (همسر)
- شیث (فرزند)
- هابیل (فرزند)
- قابیل (فرزند)
- دین حضرت آدم(ع)
منبع‌شناسی جامع دین
پانویس
- ↑ عمدة القاری، ج۴، ص۴۹.
- ↑ المناقب، ابن شهر آشوب، ج۱، ص۲۶۰.
- ↑ التوحید، ص۳۷۶، ۳۷۷.
- ↑ واسعی، سید علی رضا، مقاله «آدم»، دانشنامه امام رضا، ج۱، ص ۴۲.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگنامه دینی، ص۱۴.
- ↑ پس آنگاه که زمینش را بگسترد و فرمانش را صادر کرد، آدم را از میان همه آفریدگانش برگزید و او را نخستین انسان در بوستان خلقت مقرّر فرمود؛ نهج البلاغه، خطبه ۹۰
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱، «ثُمَّ جَمَعَ سُبْحَانَهُ مِنْ حَزْنِ الْأَرْضِ وَ سَهْلِهَا وَ عَذْبِهَا وَ سَبَخِهَا تُرْبَةً سَنَّهَا بِالْمَاءِ حَتَّی خَلَصَتْ وَ لَاطَهَا بِالْبِلَّةِ حَتَّی لَزَبَتْ فَجَبَلَ مِنْهَا صُورَةً ذَاتَ أَحْنَاءٍ وَ وُصُولٍ وَ أَعْضَاءٍ وَ فُصُولٍ أَجْمَدَهَا حَتَّی اسْتَمْسَکَتْ وَ أَصْلَدَهَا حَتَّی صَلْصَلَتْ لِوَقْتٍ مَعْدُودٍ وَ أَمَدٍ [أَجَلٍ] مَعْلُومٍ ثُمَّ نَفَخَ فِیهَا مِنْ رُوحِهِ فَتَمَثَّلَتْ إِنْسَاناً»
- ↑ دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۴۴.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱؛ «ذَا أَذْهَانٍ یُجِیلُهَا وَ فِکَرٍ یَتَصَرَّفُ بِهَا وَ جَوَارِحَ یَخْتَدِمُهَا وَ أَدَوَاتٍ یُقَلِّبُهَا وَ مَعْرِفَةٍ یَفْرُقُ بِهَا بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ وَ الْأَذْوَاقِ وَ الْمَشَامِّ وَ الْأَلْوَانِ وَ الْأَجْنَاسِ مَعْجُوناً بِطِینَةِ الْأَلْوَانِ الْمُخْتَلِفَةِ وَ الْأَشْبَاهِ الْمُؤْتَلِفَةِ وَ الْأَضْدَادِ الْمُتَعَادِیَةِ وَ الْأَخْلَاطِ الْمُتَبَایِنَةِ مِنَ الْحَرِّ وَ الْبَرْدِ وَ الْبَلَّةِ وَ الْجُمُودِ وَ الْمَسَاءَةِ وَ السُّرُورِ»
- ↑ دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۴۴.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱، «وَ اسْتَأْدَی اللَّهُ سُبْحَانَهُ الْمَلَائِکَةَ وَدِیعَتَهُ لَدَیْهِمْ وَ عَهْدَ وَصِیَّتِهِ إِلَیْهِمْ فِی الْإِذْعَانِ بِالسُّجُودِ لَهُ وَ الْخُنُوعِ لِتَکْرِمَتِهِ فَقَالَ سُبْحَانَهُ لَهُمْ ﴿اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ﴾؛ و (یاد کنید) آنگاه را که به فرشتگان گفتیم: برای آدم فروتنی کنید، همه فروتنی کردند جز ابلیس که سرباز زد و سرکشی کرد و از کافران شد؛ سوره بقره، آیه ۳۴.»
- ↑ دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۴۴.
- ↑ سوره بقره، آیه:۳۰.
- ↑ دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۴۴.