امانت در لغت

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث امانت است. "امانت" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

امانت در لغت - امانت در قرآن - امانت در حدیث - امانت در فقه اسلامی - امانت‌ در نهج البلاغه - امانت در معارف و سیره نبوی - امانت در معارف دعا و زیارات - امانت در معارف و سیره سجادی - امانت در معارف و سیره رضوی - امانت در جامعه‌شناسی اسلامی - امانت در فلسفه اسلامی - امانت در منابع اهل سنت - مقام امانت الهی - مقام امین الله - امانت در سیره معصوم

مقدمه

• امانت از ریشه «ا م ن»، به معنای زوال خوف و احساس آرامش در امری است. امانت به معنای مصدری، به معنای آرامش یافتن است. کاربرد اسمی این واژه، ناظر بر امری است که مالکیّت اصلی آن متعلّق به دیگری است و به طور موقت، در اختیار امینی قرارگرفته و از بودن امانت نزد آن امین احساس آرامش حاصل می‌شود و ترس از دست رفتن یا ورود صدمه به امانت وجود ندارد. بنابراین، در امانت چند اصل مورد توجه قرار می‌گیرد: امانت، امر با ارزشی در نظر مالک آن است؛ که خوف از دست رفتن و ضایع شدن در آن وجود دارد. امینِ بر امانت، می‌باید استعداد حفظ آن را داشته باشد و از ارزش آن آگاه باشد. امانت نزد امین موقت است و در نهایت باید به صاحب اصلی آن به صورت اولیه‌اش و بدون تصرّف در آن بازگردد. رابطه امین و امانت، رابطه ظرف و مظروف است و لذا هر مقدار که امانت با ارزش‌تر باشد، ظرف شریف‌تری را می‌طلبد.

• «امانت» به معنای آن چیزی است که به ودیعه نهاده می‌شود. این واژه از ماده «أمن» گرفته شده که به معنای سکون قلب و رفع خوف و اضطراب است. چنان که درکلام حضرت یعقوب(ع) خطاب به فرزندانش، این معنا به خوبی دیده می‌شود: ﴿قَالَ هَلْ آمَنُكُمْ عَلَيْهِ إِلَّا كَمَا أَمِنْتُكُمْ عَلَى أَخِيهِ مِنْ قَبْلُ فَاللَّهُ خَيْرٌ حَافِظًا وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ﴾ براین اساس، اگر امانت را به صورت مصدری معنا کنیم، ضد خیانت و به معنای آرامش یافتن و سکون قلب و طمأنینه است و اگر به صورت اسمی معنا کنیم، به معنای چیزی است که بر محور آن به دیگری اعتماد می‌شود. به عبارت دیگر، امانت ودیعه‌ای است که از طرف صاحب امانت موقتاً در اختیار کسی قرار می‌گیرد که مورد اعتماد ودیعه‌گذار است و اگر امین در نگهداری امانت کوتاهی کند، خائن نامیده می‌شود.

نکاتی پیرامون واژه «امانت»

1. با توجه به معنای امانت، روشن می‌شود که امانت اصالتاً از آنِ دیگری است و موقتاً در اختیار امانت‌دار است. همچنین معنای صداقت یا خیانت در امانت، به چگونگی حفظ حریم مالِ غیر در دورانی که امانت‌دار ولایت بر آن دارد، باز می‌گردد.
2. در واژه امانت، معانی اطمینان، آرامش، تصدیق دیگری و ثقه و اعتماد به او وجود دارد. چون این امور از اوصاف قلبی است، شدت و ضعف آنها به میزان ارزش امانت باز می‌گردد. هر مقدار که امانت نزد صاحبش عزیزتر و گرانبهاتر باشد، بیانگر اعتماد بیشتر به امانت‌دار است. متقابلاً، هر مقدار که امانت ارزشمندتر باشد، خیانت در آن عقاب و بازخواست شدیدتری را به دنبال دارد؛ چنان‌که آیه مورد استدلال به خوبی بیانگر این معنا است.

مقام و مرتبه امین و امانت به یکدیگر گره خورده است. به این ترتیب که هر مقدار امانت ارزشمندتر باشد، از یک طرف بیانگر میزان اعتماد صاحب امانت به امین است و از سوی دیگر، بیانگر قدرت امین و مقام و مرتبه او در حفظ امانت می‌باشد؛ چنان‌که حضرت یعقوب(ع) درشماتت فرزندان خود هنگام سپردن بنیامین به برادرانش فرمود: ﴿قَالَ هَلْ آمَنُكُمْ عَلَيْهِ إِلَّا كَمَا أَمِنْتُكُمْ عَلَى أَخِيهِ مِنْ قَبْلُ﴾.

یعنی «در امانت گران‌قدری چون یوسف(ع) برای شما ارزش قائل شدم و اعتماد کردم و شما با خیانت در امانت، اولاً، اعتماد مرا از بین بردید و ثانیاً، ارزش و مقام خود را در نزد پدر ضایع کردید». و لذا در پایان می‌فرماید: ﴿فَاللَّهُ خَيْرٌ حَافِظًا وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ﴾.

پرسش مستقیم

• امانت در لغت و اصطلاح به چه معناست؟ (پرسش)

منابع

1. فیاض‌بخش، محمد تقی و محسنی، فرید، ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۲
2. فیاض‌بخش و محسنی، ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۵