یکی از باورهای شیعه این است که در عصر ظهور امام مهدی انسان‌هایی دوباره زنده خواهند شد آیا این حقیقت دارد؟ (پرسش)

یکی از باورهای شیعه این است که در عصر ظهور امام مهدی انسان‌هایی دوباره زنده خواهند شد آیا این حقیقت دارد؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل اصلی	مهدویت

یکی از باورهای شیعه این است که در عصر ظهور امام مهدی(ع) انسان‌هایی دوباره زنده خواهند شد آیا این حقیقت دارد؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

پاسخ نخست

خدامراد سلیمیان

حجت الاسلام و المسلمین خدامراد سلیمیان، در کتاب «پرسمان مهدویت» در این‌باره گفته است:

«یکی از باورهای مهمّ شیعه،- که در طول تاریخ، فراز ونشیب‌های فراوانی داشته- زنده شدن برخی از مردگان در دوران ظهور حضرت مهدی (ع) است. در روایات از این باور با عنوان "رجعت" یاد شده است.

• واژه "رجعت" در کتاب‌های لغت به معنای "بازگشت" است؛ یعنی، برگشتن به جایی که پیشتر در آنجا بوده است و معنای اصطلاحی آن عبارت است از: "بازگشت دو گروه از مردگان، مؤمنان محض و خالص و کافران محض و خالص- به همان صورت‌هایی که در گذشته بودند - به دنیا؛ پس از ظهور حضرت مهدی (ع) و پیش از قیامت تا مؤمنان از برپایی حکومت جهانی عدل شاد گردند و کافران از ذلت و حقارت ستمگران متألم شوند"
• در سخنان معصومین(ع) تأکید فراوانی بر باور به "رجعت" شده است. از این رو این اعتقاد در میان باورهای پیروان ایشان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. امام صادق(ع) در این باره فرمود: "از ما نیست کسی که به بازگشت ما باور نداشته باشد ..."؛ و در روایتی دیگر نیز آن حضرت اعتقاد به رجعت را یکی از شرایط ایمان دانسته، فرموده‌اند: "هرکس به هفت چیز باورمند باشد از جمله مؤمنان است ... و ایمان به رجعت". از این رو بسیاری از عالمان شیعه، اعتقاد به رجعت را از ضروریات دین و یا مذهب دانسته‌اند.
• عده اندکی نیز- که از ضروریات ندانسته- انکار آن را جایز نشمرده‌اند. البته افراد بسیار اندکی از شیعیان نیز رجعت را انکار کرده‌اند
• اهل سنت، برخلاف شیعه، عقیده به رجعت را خلاف عقاید اسلامی می‌دانند و آن را هیچ نمی‌پسندند. نویسندگان و شرح حال‌نویسان آنان، معتقدان به رجعت را طعن و رد کرده و آن را نشانه طرد روایت راوی می‌دانند مگر افراد بسیار اندکی هستند از دانشمندان اهل سنت که به رجعت شماری از افراد- از جمله اصحاب کهف در عصر ظهور مهدی(ع)- اشاره کرده‌اند. ایشان از رسول گرامی اسلام(ص) نقل کرده‌اند که فرمود: "اصحاب کهف یاران حضرت مهدی هستند"
• شیعه برای دیدگاه خود هم از قرآن و هم از روایات دلیل‌های فراوانی ارائه نموده است.
• اما آیات و روایات مربوط به رجعت به طور عمده به دو دسته تقسیم شده‌اند:

1. آیات و روایاتی که سخن از وقوع رجعت در امتهای پیشین دارد.
2. آیات و روایاتی که دلالت بر وقوع آن در آخر الزمان و هنگام ظهور حضرت مهدی (ع) دارد.

• از روایات نورانی معصومین(ع) استفاده می‌شود که: قرآن به عنوان اساسی‌ترین منبع برای اثبات حقایق دینی، در مسأله رجعت به دو گونه اظهار نظر نموده:
• وقوع رجعت میان اقوام و ملل پیشین؛
• تحقق رجعت در آخر الزمان و پیش از قیامت.
• اما دسته نخست "کسانی که از دنیا رفته‌اند و پس از مدتی دوباره زنده شده‌اند"
• در این دسته آیات، سخن از کسانی است که از دنیا رفته‌اند و پس از مدتی دوباره زنده شده‌اند. برخی از ایشان بدین قرارند:

1. هفتاد نفر از یاران موسی(ع): از آیات قرآن به دست می‌آید که در زمان حضرت موسی(ع) انبوهی از انسان‌ها پس از مرگ زنده شده و به دنیا برگشتند. خداوند در این باره فرموده است: ﴿وَإِذْ قُلْتُمْ يَا مُوسَى لَن نُّؤْمِنَ لَكَ حَتَّى نَرَى اللَّهَ جَهْرَةً فَأَخَذَتْكُمُ الصَّاعِقَةُ وَأَنتُمْ تَنظُرُونَ ثُمَّ بَعَثْنَاكُم مِّن بَعْدِ مَوْتِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ﴾. این آیه به نظر عموم مفسران شیعه و اهل سنت، تصریح در مردن و زنده شدن دارد.
2. کشته بنی اسرائیل: این داستان که به زیبایی تمام در قرآن مورد اشاره قرار گرفته گویای امکان و وقوع زنده شدن مردگان در دنیا است. در این باره در قرآن مجید می‌خوانیم: ﴿وَإِذْ قَتَلْتُمْ نَفْسًا فَادَّارَأْتُمْ فِيهَا وَاللَّهُ مُخْرِجٌ مَّا كُنتُمْ تَكْتُمُونَ فَقُلْنَا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِهَا كَذَلِكَ يُحْيِي اللَّهُ الْمَوْتَى وَيُرِيكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ﴾. این آیه نیز همانند آیه پیش از سوی بیشتر مفسران شیعه و اهل سنت، بر وقوع رجعت و بازگشت به دنیا تفسیر شده است.
3. هزاران نفر از مردگان: آنگاه که خداوند اراده فرمود تا قدرت بی‌پایان خود را آشکار سازد در کمترین زمان ممکن هزاران انسان را که در کام مرگ گرفتار شده، بند از بندشان جدا شده بود، را در دم زنده ساخت. آیات قرآن در این باره اینگونه سخن به میان آورده است: ﴿أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ خَرَجُواْ مِن دِيَارِهِمْ وَهُمْ أُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقَالَ لَهُمُ اللَّهُ مُوتُواْ ثُمَّ أَحْيَاهُمْ إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يَشْكُرُونَ ﴾. افزون بر آیات یاد شده، می‌توان به زنده شدن عزیر نبی پس از یکصد سال و زنده شدن افراد فراوانی به دست حضرت عیسی بن مریم(ع) به اذن خداوند اشاره کرد.

• اما اینکه آیات بالا چه دلالتی بر وقوع رجعت در آخر الزمان دارد؟
• بزرگان عالمان شیعه، پس از ذکر آیات یادشده به روایات فراوانی از رسول گرامی اسلام(ص) استدلال کرده‌اند، که در آن می‌فرماید: "هرآنچه در امتهای پیشین رخ داده مو به مو در امت من نیز اتفاق خواهد افتاد". این مجموعه روایات بیش از آنکه در جوامع روایی شیعه ذکر شده باشد، در کتاب‌های اهل سنت آمده است. آنگاه نتیجه می‌گیرند طبق این فرمایش پیامبر راستگو، لازم است حادثه‌ای به این بزرگی در امت پیامبر نیز رخ دهد و به طور قطع تاکنون چنین رخدادی با آن بزرگی رخ نداده است، پس در آینده چنین خواهد شد.
• آیات مربوط به رجعت در آخر الزمان: شیعه به پیروی از معصومین(ع) برخی از آیات قرآن را به رجعت در زمان ظهور حضرت مهدی (ع) تأویل کرده است. از جمله این آیات می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

1. آیه مربوط به خروج "دابه الارض" که می‌فرماید: ﴿وَإِذَا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَيْهِمْ أَخْرَجْنَا لَهُمْ دَابَّةً مِّنَ الأَرْضِ تُكَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ كَانُوا بِآيَاتِنَا لا يُوقِنُونَ﴾. بین شیعه و اهل سنت در تفسیر و تأویل این آیه، اختلاف شدیدی وجود دارد؛ در حالی که اهل سنت دابه الارض را موجودی بسیار شگفت‌آور و غریب معرفی کرده‌اند؛ . شیعه با استناد به روایاتی، آن را انسانی والامقام دانسته‌اند که زنده خواهد شد و صف کافران را از مؤمنان جدا می‌سازد. این انسان کسی نیست جز نخستین امام شیعیان حضرت علی(ع) که خود فرمود: " وَ إِنِّي ... الدَّابَّةُ الَّتِي‏ تُكَلِّمُ‏ النَّاسَ‏‏‏‏‏‏‏"
2. در آیه‌ای دیگر آمده است: ﴿وَيَوْمَ نَحْشُرُ مِن كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجًا مِّمَّن يُكَذِّبُ بِآيَاتِنَا فَهُمْ يُوزَعُونَ﴾. روایات فراوانی از [[ائمه معصومین(ع) در ذیل این آیه نیز وارد شده که گویای بازگشت انسان‌هایی در عصر ظهور حضرت مهدی (ع) است. و این گونه استدلال شده که در آیه، به برانگیخته شدن عدهای محدود اشاره گشته است؛ در حالی که در قیامت همه انسان‌ها محشور می‌شوند. به علاوه سیاق آیات در مقام بیان رخدادهایی است که در دنیا و پیش از قیامت است و پس از چند آیه، حوادث مربوط به قیامت را بیان کرده است. . افزون بر این آیات، بزرگان شیعه به آیاتی همچون آیه ۱۱ سوره غافر نیز برای اثبات رجعت استناد کرده‌اند. از جمله کسانی که معتقدند روایات رجعت متواتر است، می‌توان به شیخ طوسی، شیخ صدوق، علامه مجلسی، مرحوم مظفر و علامه طباطبایی اشاره کرد.

• امام محمد باقر(ع) فرمود: "روزهای خدای عزّ و جلّ سه‌تاست: روزی که قائم قیام خواهد کرد، روز رجعت و روز قیامت». .
• از امام سجاد(ع) نقل شده است که ذیل آیه شریفه ﴿إِنَّ الَّذِي فَرَضَ عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لَرَادُّكَ إِلَى مَعَادٍ قُل رَّبِّي أَعْلَمُ مَن جَاءَ بِالْهُدَى وَمَنْ هُوَ فِي ضَلالٍ مُّبِينٍ ﴾ فرمود: "پیامبرتان و امیر مؤمنان و امامان به سوی شما باز می‌گردند". . افزون بر آیات و روایات، ادعیه و زیارت‌نامه‌های فراوانی نیز به رجعت اشاره کرده‌اند؛ از جمله: دعای مشهور عهد، دعای روز سوم شعبان، زیارت جامعه، زیارت اربعین، برخی زیارت‌های امام حسین(ع)؛ و زیارت ابو الفضل (ع).
• اما اینکه ما اعتقاد به رجعت داشته باشیم یا نداشته باشیم چه فایده‌ای دارد؟ پاسخ داده می‌شود که بدون تردید، همانگونه که انتظار فرج- که نقش مهمّ و بسزایی در پویایی و تحرک جامعه ایفا می‌کند- عبادتی بس بزرگ است، اعتقاد به رجعت و بازگشت به دنیا در زمان دولت کریمه حضرت مهدی (ع) نیز می‌تواند نقش مهمّ و بهسزایی در شادابی دینی و امید به حضور در حکومت جهانی حضرت مهدی (ع) داشته باشد؛ چرا که انسان با دیدن افرادی که تمام عمر خود را در انتظار ظهور حضرت مهدی (ع) سپری کرده‌اند و آنگاه بدون درک ظهور از دنیا می‌روند، دچار سرخوردگی شده و حتی در مقام انتظار نیز دچار یأس خواهد شد و اگر بداند در هنگام ظهور در صورت دارا بودن شرایط ویژه، امکان بازگشت او به زندگی دنیایی و حضور در محضر واپسین امام(ع) وجود دارد، در امیدواری او نقش بسیاری خواهد داشت.
• افزون بر آنچه یاد شد، از آنجایی که در روایات آمده: یک گروه از رجعت‌کنندگان، کسانی هستند که دارای ایمان خالص هستند؛ شخص علاقهمند به درک محضر واپسین حجّت الهی، نهایت تلاش خود را به کار خواهد بست تا به درجه‌های بالای ایمان رسیده و در شمار رجعت‌کنندگان باشد. و همچنین در روایات فراوانی مداومت بر دعاها و انجام کارهایی جهت بازگشت در هنگام حکومت حضرت مهدی (ع) سفارش شده که خود نیز جنبه عبادی داشته و در تکامل روح انسان بسیار مؤثر است.
• چه کسانی در عصر ظهور زنده می‌شوند و به دنیا بازمی‌گردند؟ و آیا اینکه گفته می‌شود امام حسین(ع) پس از زنده شدن چهار هزار سال حکومت خواهد کرد صحت دارد؟
• در میان روایاتی که درباره رجعت‌کنندگان در دست است، به طور کلی دو دسته روایت وجود دارد:
• دسته نخست: بدون اشاره به اشخاصی خاصّ رجعت‌کنندگان را منحصر در انسان‌های کاملا مؤمن و انسان‌هایی کاملا کافر دانسته است.

1. در تفسیر قمی می‌نویسد: مفضل از امام صادق(ع) درباره آیه "و آن روز که از هرامتی گروهی را محشور می‎گردانیم" نقل کرد که آن حضرت فرمود: هیچ مؤمنی کشته شده نیست مگر اینکه بازمی‌گردد تا به مرگ طبیعی از دنیا برود و البته برنمی‌گردند مگر مؤمنان محض و کافران محض".
2. از امام صادق(ع) نقل شده که فرمود: "رجعت، عمومی نیست و فقط مؤمنان خالص و محض و نیز مشرکان محض به دنیا برمی‌گردند"

• مرحوم کلینی در کتاب شریف کافی درباره رجعت دشمنان اهل البیت(ع) آورده است که حسن بن شاذان واسطی گفت نام‌های به ابو الحسن الرضا(ع) نوشتم و در آن از جفا و کینه توزی دشمنان به آن حضرت شکایت کردم. آن حضرت به خط شریفشان مرقوم فرمودند: "همانا خداوند تبارک و تعالی از دوستان ما بر صبر و بردباری در دولت باطل پیمان گرفت، پس صبر کن بر خواست الهی، پس آن هنگام که قائم ما قیام فرماید، آنها وقتی زنده شده یا عذاب شوند می‌گویند: ای وای بر ما، چه کسی ما را از آرامگاه‌مان برانگیخت؟ این است همان وعده خدای رحمان، و پیامبران راست می‌گفتند" ،.
• مرحوم شیخ مفید با استفاده از روایات چنین می‌گوید: "رجعت در نزد ما مختص به کسانی است که دارای ایمان محض و یا کفر محض هستند و غیر از این دو گروه رجعت نخواهند کرد ... پس خداوند به وسیله مؤمنین از آنها انتقام می‌گیرد پس کسی "از پیروان شیطان" باقی نخواهد ماند مگر اینکه مغموم خواهد شد به وسیله عذاب و نقمت و عقاب. و زمین از ستمگران پاک خواهد شد و دین فقط برای خدای متعال خواهد بود. و رجعت همانا برای مؤمنین محض و منافقین محض از مسلمانان خواهد بود و نه از امت‌های پیشین".
• دسته دوم: روایاتی به رجعت افرادی خاصّ اشاره کرده است:

1. رجعت پیامبر اکرم(ص) از امام سجاد(ع) نقل شده که در تفسیر آیه ﴿إِنَّ الَّذِي فَرَضَ عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لَرَادُّكَ إِلَى مَعَادٍ قُل رَّبِّي أَعْلَمُ مَن جَاءَ بِالْهُدَى وَمَنْ هُوَ فِي ضَلالٍ مُّبِينٍ ﴾ فرمود: "پیامبرتان به سوی شما برمی‌گردد"
2. رجعت علی(ع) و تکرار آن در روایات فراوانی وارد شده است که حضرت علی(ع)، چندین بار رجعت می‌کند. امام صادق(ع) ضمن حدیثی چنین فرمود: "... پیامبر اکرم(ص) به علی(ع) فرمود: ای علی! خداوند تو را در آخر الزمان به بهترین صورت زنده می‌کند، در حالی که ابزاری در دست داری که دشمنانت را با آن نشان می‌گذاری". . در همین باره سخن دیگری از خود آن حضرت است که فرمود: "... و همانا من صاحب بازگشت‌ها و دولت، دولت‌ها هستم. و همانا من صاحب عصا و نشانه‌گذار هستم. و جنبنده‌ای که با مردم سخن می‌گوید".
3. نخستین رجعت‌کننده از معصومین(ع) در روایات، امام حسین(ع) به عنوان نخستین رجعت‌کننده معرفی شده است. . همچنین از امام کاظم(ع) روایت شده که امام حسین(ع) پیش از شهادت خود با یاران خود سخن گفتند و از جمله فرمودند: "هنگامی که رسول خدا(ص) زنده بودند به من فرمودند: فرزندم تو به زودی به سمت عراق خواهی رفت؛ سرزمینی که انبیا و اوصیاء در آنها باهم برخورد کردند این سرزمین "عمورا" نام دارد و در آن محل تو و یارانت به شهادت خواهید رسید و اصحاب تو کسانی هستند که درد آهن را نخواهند چشید و آنگاه، این آیه را تلاوت فرمود: ﴿قُلْنَا يَا نَارُ كُونِي بَرْدًا وَسَلامًا عَلَى إِبْرَاهِيمَ﴾ و فرمود جنگ بر شما سرد و سلامت خواهد بود. آنگاه امام حسین(ع) پس از نقل این روایت از پیامبر اکرم (ص) فرمود: "بشارت باد بر شما، اگر ما کشته شویم همانا به سوی پیامبر خود باز می‌گردیم و مدتی که خدا بخواهد در آنجا می‌مانیم و پس از آن، من نخستین نفری هستم که زمین بر او باز میشود و پیامبر اکرم(ص) و علی(ع) و من و برادرم حسن(ع) و جمیع آنان که خداوند بر آنها منّت گذارده، بر مرکب‌هایی از نور، که خداوند بر ایمان فرستاده و پیش از ما مخلوقی بر آنها سوار نشده، نازل می‌شویم و سپس نبی اکرم(ص) پرچم خود را به حرکت درآورده و آن را به همراه شمشیرش به قائم آل محمّد می‌دهد ... سپس حضرت علی(ع) شمشیر نبی اکرم(ص) را به من می‌دهد و مرا به سمت مشرق و مغرب رهسپار می‌کند و من با دشمنی از دشمنان خدا برخورد نمی‌کنم مگر آنکه او را به هلاکت برسانم و با بتی برخورد نمی‌کنم مگر اینکه آنرا آتش می‌زنم و سپس به هند می‌روم و آنجا را نیز فتح می‌کنم". در برخی از روایات نقل شده که امام زمان(ع) هنگام رحلت سر بر زانوی امام حسین(ع) نهاده و جان می‌دهد و پس از آن امام حسین(ع) به کفن و دفن بدن مطهر آن حضرت می‌پردازد و بر ایشان نماز می‌خواند و طبق روایات امام حسین(ع) سالها پس از حضرت مهدی (ع) خلافت و حکومت خواهد کرد و آنقدر پیر و سالخورده خواهد شد که ابروان حضرت بر روی چشمان مبارک خواهد افتاد و آنگاه با مرگ طبیعی از دنیا خواهند رفت.
4. رجعت معصومین در تعدادی از روایات به رجعت معصومین(ع) اشاره شده است. امام صادق(ع) رجعت معصومین را در کلامی کوتاه اینگونه می‌فرماید:"از شیعیان ما نیست کسی که ایمان به بازگشت ما نداشته باشد"
5. رجعت انبیای پیشین عبد اللّه بن مسکان از امام صادق(ع) نقل می‌کند که آن حضرت فرمود: "خداوند هیچ پیامبری را- از حضرت آدم تا آخر- برنیانگیخت مگر اینکه به دنیا برمی‌گردند و حضرت علی(ع) را یاری می‌نمایند.»
6. رجعت برخی از اصحاب پیامبران: دسته‌ای دیگر از روایات رجعت، برخی پیامبران و یاران ایشان و پیروان آنها را جزو رجعت‌کنندگان شمرده‌اند. در تفسیر عیاشی به نقل از مفضل بن عمر از امام صادق(ع) چنین نقل کرده است: "هرگاه قائم آل محمّد (ص) به پا خیزد از پشت کعبه بیست و هفت مرد را بیرون می‌آورد، پانزده تن از قوم موسی آنان که به حق داوری کرده و به آن بازمی‌گردند، و هفت تن از اصحاب کهف، و یوشع وصی حضرت موسی و مؤمن آل فرعون و سلمان فارسی و ابو دجانه انصاری و مالک اشتر".
7. زنان رجعت‌کننده: اگرچه روایات رجعت عمدتا اختصاصی به زن یا مرد ندارد و تحت عنوان مؤمن محض و کافر محض آمده است. ولی در روایتی به رجعت بانوان اشاره شده است. .

• اما درباره بخش دوم پرسش می‌توان گفت: در روایات درباره سالهای توقف رجعت‌کنندگان، رقم‌های شگفت‌آوری ذکر شده که ما دلیلی بر رد یا پذیرش آن نمی‌بینیم و در این جا فقط به نقل برخی از آنها می‌پردازیم:

1. مدت توقف امام حسین(ع) در رجعت: معلی بن خنیس و زید می‌گویند: ما دو نفر از امام صادق(ع) شنیدیم که فرمودند:"نخستین کسی که در رجعت برمی‌گردد، حسین بن علی(ع) است و در روی زمین به مدت چهل سال می‌ماند به طوری که ابروان حضرت بر روی چشمان مبارکش می‌افتد و پیر و سالخورده می‌شود"
2. مدت توقف علی(ع) در رجعت: در روایاتی آمده که پس از امام حسین(ع) حضرت علی(ع) حکومت را در رجعت به دست خواهد گرفت، اگرچه روایت بسیار غریب است و جای بحث دارد. از روایات استفاده می‌شود که، امام علی(ع) دارای رجعت‌های فراوانی است و مشخص نیست این مقدار سال مربوط به یک بار رجعت است یا مجموع سال‌های حکومت ایشان، در رجعت‌های متعدد.
3. مدت توقف حضرت رسول(ص) در زمان رجعت: از اسد بن اسماعیل روایت شده است که وقتی از امام صادق(ع) درباره این آیه شریفه ﴿تَعْرُجُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ ﴾ سؤال کردند؛ حضرت در پاسخ فرمودند:"و این آیه درباره رجعت و بازگشت رسول اکرم(ص) است. ملک و سلطنت او به هنگام بازگشت پنجاه هزار سال خواهد بود" . البته برخی از روایاتی که در این زمینه وارد شده محل تأمل است».

منبع‌شناسی جامع مهدویت

• کتاب‌شناسی مهدویت؛
• مقاله‌شناسی مهدویت؛
• پایان‌نامه‌شناسی مهدویت.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: