زیارتنامه

این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

زیاتنامه‌ در حدیث | زیاتنامه‌ در کلام اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل زیاتنامه‌ها (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

زیارتنامه‌

• آنچه به عنوان متن زیارت، در دسترس ما و در کتب ادعیه و زیارت است، برخی کلام و انشا و آموزش ائمه(ع) است که سند آنها در کتب حدیث نقل شده و بعضی انشای علمای بزرگ است. در این بحث، عنایت روی زیارت‌های مأثوره و منقوله از معصومین(ع) است. چرا که کلامشان از فصاحت و بلاغت و جنبه ادبی بیشتری برخوردار است و مضامینش قابل مقایسه با کلامِ غیر معصومین(ع) نیست. راویان و پیروان ائمه(ع)، همانگونه که به نقل سخنانشان در زمینه فقه و احکام و اخلاقیات و تفسیر و عقاید، اهتمام می‌ورزیدند، آنچه را هم که به عنوان زیارت از امامان می‌شنیدند، ثبت و نقل می‌کردند و به دست دیگران می‌رساندند. و این، شیوه‌ای در حفظ میراث امامت بود. زیارتنامه ها، برخی لحن کلی و عام، نسبت به همه ائمه(ع) دارد و بعضی مخصوص امام خاص یا مناسبت ویژه یا مکان معینی است. از جمله زیارتنامه‌های معتبر و جامع، زیارت امین الله و زیارت جامعه کبیره است. علامه مجلسی پس از نقل زیارت جامعه کبیره و توضیح برخی از فرازها و شرح لغاتش، می‌نویسد: "من در شرح اندکی از این زیارت، کلام را گسترده ساختم- هرچند به خاطر پرهیز از طول دادن، حقش را ادا نکردم برای آن جهت بود که متن این زیارت، از همه زیارتنامه های دیگر، از نظر سند صحیح‌تر و از نظر مورد و کاربرد، عام تر و از نظر لفظ، فصیح تر و از نظر معنی، بلیغ تر و رساتر و از نظر شأن و ارزش، والاتر است و عده زیادی از عالمان بزرگ دین، به شرح این زیارت پرداخته و کتاب‌ها تألیف نموده‌اند ...". برای درک مفاهیم متعالی و زیبایی که در زیارتنامه‌ها مطرح شده است، نیاز به کلید خاصّ آن، یعنی آشنایی به زبان عربی لازم است. ترجمه ها، هرقدر هم که زیبا باشد، نمی‌تواند بسیاری از آن معانی بلند را برساند، و چه بسا در شرح یک جمله، باید صفحاتی نوشت تا مفهوم جمله ای را به صورتی بلیغ، نشان داد. و از همینجاست که کتاب هایی در شرح بعضی از زیارتنامه ها، به خصوص جامعه کبیره نگاشته شده است.
• آنچه در مضمون زیارتنامه‌ها آمده، بسیار گسترده است. اگر بخواهیم مجموعه آنها را به صورتی موضوعی و مدوّن- و البته جامع- استخراج کنیم، فهرستِ عظیمی از عنوان ها و مفاهیم در زمینه‌های گوناگون خواهد شد. محورهای کلی این مباحث را می‌توان در چند عنوانِ عام، تلخیص کرد. به قرار زیر: مسائل اعتقادی، توحید، نبوت، صفات خدا ...شناخت ائمه(ع)، اوصاف و فضایلشان، تاریخ زندگی و عملکرد اولیای دین و مظلومیت‌های آنان. پیوندهای ولایتی بین زائر و پیشوا، و همسویی در فکر و موضع و عمل و اقدام. افشاگری بر ضدّ ستمگران حاکم و جنایت هایشان در حق طرفداران حق و طالبان عدل. تولّی و تبرّی، شفاعت، توسل، دعا و ... معارفی از این دست. طرح آرمان‌های والا و خواسته های متعالی و نیازهای برتر و ... برخی موضوعات دیگر، که بهتر است آنها را با ارائه شواهد و نمونه‌هایی از متن زیارتنامه‌ها بررسی کنیم.
• آنچه هنگام مطالعه این متون، به وضوح به چشم می‌خورد و به ذهن می‌آید، این است که امامان شیعه(ع)، با توجه و عنایت کامل، از این طریق در صدد بیان معارف اسلام بوده‌اند و در قالب یک متن زیارتی، بسیاری از آنچه را که جزء عقاید صحیح اسلامی است، یا ارزش‌های والای مکتبی یا فضایل برجسته ائمه(ع) دین به شمار می‌رود، یا حقایق مسلم تاریخی درباره اهل بیت پیامبر(ع) و ماجرای زندگیشان در رابطه با حق است، و آنچه را که جزء تکالیف شیعه و وظایف قلبی و زبانی و عملی آنان نسبت به اولیای دین و حجت‌های خداست، بیان کرده اند. به این صورت، زیارت، یک مکتب تعلیمی و تربیتی شیعه است که زیارتنامه ها، به عنوان متن آموزشی و کتاب درسی، در این مکتب معنوی می‌تواند مورد دقت قرار گیرد. البته ابعاد سیاسی و اجتماعی هم در آنها وجود دارد که به آنها اشاره خواهد شد. این، با شناخت شرایط سیاسی و جوّ حاکم بر عصر ائمه(ع)، آسان تر فهمیده می‌شود.

جستارهای وابسته

منابع

• محدثی، جواد، فرهنگ زیارت.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: