سوء خلق

سوء خلق از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سوء خلق در اخلاق اسلامی - سوء خلق در معارف و سیره نبوی - سوء خلق در خانواده - سوء خلق در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

سوء خلق چیست؟

• سوء خلق یا بداخلاقی حالتی نفسانی است که موجب گرفتگی روح انسان می‌شود به طوری که هیچ ناملایمی را برنمی‌تابد و بی‌دلیل یا با کوچک‌ترین بهانه‌ای بر دوستان و معاشران می‌خروشد و ایشان را آزار می‌دهد و چون در زندگی با صحنه ناخوشایندی مواجه شود، به حضرت پروردگار نیز اعتراض می‌کند .

نکوهش سوء خلق

• بداخلاقی صفتی زشت و ناپسند است که دنیا و آخرت و زندگی مادی و معنوی انسان را تحت ‌تأثیر خود قرار می‌دهد. امام باقر (ع) در زشتی بدخلقی از رسول خدا نقل می‌کند: "اگر سوء خلق به چشم می‌آمد، زشت‌ترین مخلوق بود".
• امیرالمؤمنین (ع) می‌فرمود: "هر دردی درمان می‌پذیرد جز بداخلاقی".

پیامدهای دنیوی

• از پیامدهای نامطلوب بداخلاقی در زندگی دنیوی انسان، سختی زندگی، تنهایی، بی‌کسی و عذاب درونی را می‌توان نام برد. امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید: "بداخلاقی موجب سختی زندگی و عذاب جان آدمی است"
• و می‌فرماید: "بدخلقی انسان را از دیگران می‌برد، تنها می‌کند و انس و همگرایی را از میان بر می‌دارد"
• امام صادق (ع) می‌فرمود: "هرکس اخلاقش بد شود، جانش در عذاب است"
• معنی این سخن شریف چنان که بعضی نوشته‌اند، این نیست که انسان بداخلاق دیگران را می‌آزارد و دیگران نیز او را آزرده می‌کنند. عذابی که در این حدیث به آن اشارت رفته است، از درون نفس برمی‌خیزد. روح انسان بر اثر گرفتگی و انقباض خود از خود رنجور است نه از دیگران.

پیامدهای اخروی

• تأثیر بداخلاقی بر زندگی معنوی بسیار عمیق‌تر و گسترده‌تر از زندگی دنیوی است؛ از جمله:

1. ناسازگاری با ایمان: امیرالمؤمنین (ع) و می‌فرماید: "دو ویژگی است که در وجود مؤمن با هم جمع نمی‌شوند، بدخلقی و بخل". این سخن شریف بدین معنی است که ایمان حقیقی بداخلاقی را از ساحت وجود انسان می‌راند؛ ولی در صورتی که ایمان ضعیف باشد و بداخلاقی فرصتی برای حضور و بروز پیدا کند، نقش ایمان را از صفحه قلب آدمی پاک می‌کند. امام صادق (ع) برای بیان این ناسازگاری با استفاده از اسلوب تشبیه معقول به محسوس، می‌فرماید: "بداخلاقی ایمان را تباه می‌کند همان طور که سرکه عسل را"
2. تعارض با عمل: بدخلقی رذیلتی است که آثار همه حسنات انسان را از بین می‌برد. رسول خدا می‌فرماید: جبرئیل از پیشگاه پرودگار عالمیان پیغام آورد که خوش‌اخلاق باش که بدخلقی خیر دنیا و آخرت را می‌برد. به استناد همین ویژگی است که امام صادق (ع) می‌فرماید: "بداخلاقی عمل را تباه می‌کند چنان‌که سرکه عسل را". مفاد این سخن شریف این است که انسان بداخلاق از کارهای نیک خویش بهره‌ای نمی‌برد؛ چون ثواب و پاداشی به آنها تعلق نمی‌گیرد و از همین باب است که کج خلقی توفیق توبه را از انسان سلب می‌کند. رسول خدا (ص) می‌فرماید: "هر گناهی توبه‌ای دارد جز بدخلقی، زیرا انسان بداخلاق وقتی از گناهی پاک می‌شود، گناه دیگری را آغاز می‌کند". مفاد این سخن شریف این است که توبه انسان بداخلاق در حقیقت توبه نیست و به همین دلیل است که به فرمایش رسول خدا، خداوند متعال از پذیرش آن امتناع می‌کند.
3. تناسب با جهنم: بدخلقی صفتی جهنمی است که در نهایت از جهنم سر در می‌آورد. رسول خدا (ص) می‌فرماید: "از بداخلاقی بپرهیزید که بداخلاق به ناچار در آتش خواهد بود"

• ناگفته پیداست که وجود یک صفت در ظرفی خاص، کنایه از حضور صاحب صفت در آن ظرف است؛ بنابراین ورود سوء خلق به آتش جهنم به این معنی است است که سرانجام انسان بداخلاق جهنم است.
• رسول خدا فرمود: "بداخلاقی مهاری است از جنس عذاب الاهی در بینی انسان بداخلاق که سررشته آن به دست شیطان است تا او را به بدی بکشاند و بدی او را به جهنم ببرد"
• به همین دلیل خداوند متعال بندگان محبوب خویش را از گرفتار شدن به این صفت ناپسند حفظ می‌کند؛ در نتیجه کسانی به سوء خلق گرفتار می‌شوند که مبغوض پروردگار باشند.
• به خاطر این همه آثار نامطلوب است که بداخلاقی، شوم و نامبارک و انسان بداخلاق، بدبخت و دور از سعادت است. رسول خدا می‌فرمود: "بداخلاقی شوم است"
• و می‌فرمود: "خوش‌اخلاقی از سعادت و خوشبختی انسان و بداخلاقی از بدبختی اوست"
• به همین دلیل است که بداخلاقی از هر مصیبتی بزرگ‌تر است. امیرالمؤمنین (ع) می‌فرمود: "سخت‌ترین مصیبت‌ها بداخلاقی است"
• به راستی کسی که درصدد درمان این رذیله انسان کش برنیاید، از درجات انسانیت محروم است و هم از این روی امیرالمؤمنین در جواب کسی که پرسیده بود: پست‌ترین انسان‌ها کیست؟ فرمود: هرکس که اخلاقش بدتر است.

جستارهای وابسته

• حسن خلق
• خوش‌رویی‏
• خوش‌گویی‏

منابع

• تهرانی، مجتبی، اخلاق الاهی ج۱