توفیق در معارف دعا و زیارات
این مدخل زیرشاخهٔ بحث توفیق است. توفیق از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: توفیق در قرآن - توفیق در حدیث - توفیق در اخلاق اسلامی - توفیق در معارف دعا و زیارات - توفیق در معارف و سیره سجادی - توفیق در معارف و سیره رضوی - پرسش‌های مرتبطمقدمه
توفیق مصدر باب تفعیل و از ریشه “وفق” است و به معنای ایجاد موافقت میان دو یا چند چیز است[۱]. در اصطلاح نیز به این معناست که خداوند متعال فعل بندگان را مطابق با میل و رضای خود قرار می‌دهد[۲]. توفیق، سازگارکردن شخص یا چیزی با دیگری است تا اینکه بین آن دو، سازش و قرب حاصل شود و اختلاف و دوری از میانشان برود[۳]. در قرآن کریم نیز به مسئله توفیق اشاره شده است به گونه‌ای که خداوند می‌فرماید: اگر نشانه‌های شکاف و جدایی در میان دو همسر پیدا شد؛ یک نفر داور و حَکَم از خویشان مرد و یک داور از خویشان زن انتخاب کنید، سپس می‌فرماید: ﴿إِنْ يُرِيدَا إِصْلَاحًا يُوَفِّقِ اللَّهُ بَيْنَهُمَ﴾[۴]؛ «اگر این دو داور با حسن‌نیت و دلسوزی وارد کار شوند و هدفشان اصلاح میان دو همسر بوده باشد، خداوند کمک می‌کند و به‌وسیله آنان میان دو همسر الفت می‌دهد»[۵]. در آیه دیگری حضرت شعیب به قومش فرمود: ﴿وَمَا تَوْفِيقِي إِلَّا بِاللَّهِ﴾[۶]؛ یعنی هر استطاعتی که در توفیق و ردیف کردن اسباب و مساعد کردن بعضی از آنها با بعضی دیگر بذل می‌کنم و سعادت شما را نتیجه می‌گیرم همه‌اش از خدای سبحان است، پس استطاعت من از او و توفیقم به‌وسیله اوست[۷]. از امام علی (ع) منقول است: «لَا مَعُونَةَ كَالتَّوْفِيقِ»[۸]؛ یاری و کمکی همچون توفیق نیست.[۹].
توفیق در هدایت
امام سجاد (ع) در کسب توفیق الهی این چنین دعا می‌کند: “ای خداوند، زبانم به هدایت بگشای و پرهیزگاری را به من الهام کن و مرا به هر کاری که پاکیزه‌تر است توفیق ده و به هر چه خشنودی تو در آن است برگمار”[۱۰]، و در دعایی دیگر از خداوند چنین می‌خواهد: «خداوندا... نفس‌های ما را به اختیار خود وامگذار، که نفس‌های ما اگر توفیق خویش رفیق آنها نگردانی راه باطل گزینند... پس به توفیق خود یاریمان بخش و به راه راست خویش ارشاد فرمای»[۱۱]. و در نیایشی دیگر دارد: «پس ای خداوند، چه کسی از تو کریم‌تر است؟... آنچه مرا آرزوست بر من ارزانی دار و بر هدایت من بیفزای تا توفیق عملم نصیب گردد»[۱۲]. امام سجاد (ع) سرمنشأ تمام خیرات و توفیقات را خدای مهربان معرفی می‌کند: «ای خداوند، من آن بنده توام که هم پیش از آفریدن او، او را از نعمت خود برخوردار ساختی و هم پس از آن، او را در زمره کسانی آورده‌ای که آنان را به دین خود راه نموده‌ای و به گزاردن حق خویش توفیق داده‌ای»[۱۳].[۱۴].
توفیق در عبادت، اطاعت و بندگی
آن حضرت در دعای صبح و شام عرضه می‌دارد: «بار خدایا، بر محمد و خاندانش درود بفرست و ما را در این روز و این شب و هر روز به انجام دادن کارهای نیک و دوری از کارهای ناپسند توفیق ده»[۱۵]. همچنین: «ای خداوند، آن‌سان که در دل من ستمدیدگی را نکوهیده داشته‌ای مرا نیز توفیق ده که به کس ستم نکنم»[۱۶]. و نیز: «بار خدایا، بر محمد و خاندانش درود بفرست و مرا در همه حال توفیق ده که ذکر جمیل تو گویم و به ستایش تو برخیزم و سپاست بگزارم، تا به آنچه از مال دنیا بر من ارزانی داشته‌ای دلخوش نباشم و به منع تو اندوه نخورم»[۱۷]. و در راه اطاعت خداوند متعال عرض می‌کند: «بار خدایا، بر محمد و خاندانش درود بفرست و مرا توفیق ادای آن ده که مرا بر آن ملزم ساخته‌ای و در راه طاعت خویش یا خدمت به خلق برعهده من گذاشته‌ای»[۱۸].[۱۹].
توفیق در قبول مشیت الهی
رضا به قضا و قدر الهی و پذیرش مشیت خداوند متعال نیز توفیقی است که در دعاهای صحیفه سجادیه به آن اشاره شده است: «ای خداوند، بر محمد و خاندانش درود فرست و مرا توفیق ده که هرچه بر من مقدّر نموده‌ای، خواه مرا سودمند افتد یا زیانمند، به آسانی بپذیرم»[۲۰]. آن حضرت به هنگام بیماری و محنت و بلا چنین دعا می‌کند: «ای خداوند، ندانم کدام‌یک از این دو حالت سزاوارتر به سپاسگزاری توست و کدام‌یک از این دو وقت به شکر تو اولی‌ست، آیا آن روزگاران تندرستی که مرا از نعم پاکیزه و گوارای خود روزی من ساختی و به طلب خشنودی و فضل خویش به تلاش وا می‌داشتی و برای فرمانبرداری خود توفیق می‌دادی و نیرو می‌بخشیدی، یا اکنون که بیمارم و مرا به این بیماری آزموده‌ای و این دردها را چونان نعمتی بر من ارمغان داشته‌ای، تا بار گناهانم را که بر پشتم سنگینی می‌کند سبک گردانی و از گناهانی که در آن غرقه گشته‌ام پاکیزه‌سازی و مرا به توبه هشدار دهی و یادکردِ نعمت قدیم را سبب زدودن گناهان کنی»[۲۱].[۲۲].
توفیق در توبه و دوری از گناه
در دعایی که مربوط به درخواست توبه است امام (ع) به خدا عرض می‌کند: «مرا توفیق کارهایی ده که با آنها از آلودگی گناه شست‌وشویم دهی، و چون بمیرانی بر آیین خود و آیین پیامبرت محمد (ص) بمیران»[۲۳]. امام سجاد (ع) در دعای دخول ماه مبارک رمضان می‌گوید: «ای خداوند، در این ماه ما را توفیق ده که به کردارهای پسندیده به تو تقرب جوییم، آن‌سان که ما را از گناهان پاک داری و از بازگشت به اعمال ناشایست نگهداری»[۲۴].[۲۵].
توفیق در خدمت به والدین
امام سجاد (ع) در دعا درباره پدر و مادر عرض می‌کند: «بار خدایا، درود بفرست بر محمد و خاندانش و وظیفه‌ام را نسبت به پدر و مادرم به من الهام کن و همه دانش خدمتگزاری به آن دو را به من بیاموز و مرا به گزاردن آنچه به من الهام کرده‌ای برگمار و توفیق ده تا آنچه را که از علم به من ارزانی داشته‌ای به کار بندم، تا چیزی از آنچه مرا آموخته‌ای فرو نگذارم و پیکرم از انجام آنچه مرا الهام کرده‌ای مانده نگردد»[۲۶]. سرانجام این که زین‌العابدین (ع) به ما می‌آموزد، در همه احوال و در همه چیز توفیقات ما به دست خداست و ما باید از او درخواست توفیق نماییم: «اللَّهُمَّ... فَأَيِّدْنَا بِتَوْفِيقِكَ»[۲۷]؛ «بار خدایا.... پس به توفیق خود یاریمان بخش».[۲۸].[۲۹].
منابع
پانویس
- ↑ قاموس قرآن.
- ↑ التعریفات، ص۶۹.
- ↑ التحقیق، فی کلمات القرآن الکریم.
- ↑ «چنانچه در پی اصلاح باشند داوری از خویشان مرد و داوری از خویشان زن برانگیزید تا خداوند میان آن دو آشتی برقرار کند» سوره نساء، آیه ۳۵.
- ↑ تفسیر نمونه، ج۳، ص۳۷۵.
- ↑ «و توفیق من جز با خداوند نیست» سوره هود، آیه ۸۸.
- ↑ المیزان، ج۱۰، ص۳۶۹.
- ↑ گفتار امیرالمؤمنین علی (ع)، ج۲، ص۱۵۳۹.
- ↑ زارع‌زاده، آرزو، مقاله «توفیق»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۱۶۵.
- ↑ نیایش بیستم.
- ↑ نیایش نهم.
- ↑ نیایش سی‌و‌هفتم.
- ↑ نیایش چهل‌و‌هفتم.
- ↑ زارع‌زاده، آرزو، مقاله «توفیق»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۱۶۶.
- ↑ نیایش ششم.
- ↑ نیایش چهاردهم.
- ↑ نیایش بیست‌و‌یکم.
- ↑ نیایش بیست‌و‌دوم.
- ↑ زارع‌زاده، آرزو، مقاله «توفیق»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۱۶۶.
- ↑ نیایش چهاردهم.
- ↑ نیایش پانزدهم.
- ↑ آرزو زارع‌زاده|زارع‌زاده، آرزو، دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «توفیق»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۱۶۶.
- ↑ نیایش سی‌و‌یکم.
- ↑ نیایش چهل‌و‌چهارم.
- ↑ زارع‌زاده، آرزو، مقاله «توفیق»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۱۶۷.
- ↑ نیایش بیست‌و‌چهارم.
- ↑ نیایش نهم.
- ↑ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، حسن مصطفوی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، ۱۳۶۰؛ التعریفات، علی بن محمد جرجانی، نشر ناصرخسرو، تهران، ۱۳۷۰ش؛ تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، دارالکتب الاسلامیه تهران، ۱۳۷۴؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۷۲ش؛ قاموس قرآن، سیدعلی‌اکبر قرشی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۷۱؛ گفتار امیرالمؤمنین علی (ع)، ترجمه غررالحکم، سید حسین شیخ الاسلامی، ج۲، انصاریان، قم، ۱۳۷۹؛ المیزان فی تفسیر القرآن، سیدمحمدحسین طباطبایی، انتشارات حوزه علمیه قم، ۱۴۱۷ق.
- ↑ آرزو زارع‌زاده|زارع‌زاده، آرزو، دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «توفیق»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۱۶۷.