آل ابراهیم
متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.
- اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل آل ابراهیم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
آل ابراهیم در قرآن
- این واژه، دوبار در قرآن آمده است: ﴿ فَقَدْ آتَيْنَا آلَ إِبْرَاهِيمَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَآتَيْنَاهُمْ مُلْكًا عَظِيمًا﴾[۱] ، ﴿إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ﴾[۲].[۳]
آل ابراهیم چه کسانی اند
- با توجّه به گوناگونی معانی "آل"، مفسّران، آل ابراهیم را سه گونه تفسیر کرده‌اند:
- فرزندان پاک و برگزیده ابراهیم چون اسماعیل ، اسحاق، یعقوب، داوود، سلیمان، یونس، زکریا، عیسی، محمد(ص) و جانشینان آن حضرت از خاندان وی. این تفسیر، با واژه ﴿ اصْطَفَى ﴾ (برگزیدن) در آیه دوم مناسب‌تر می‌نماید؛ زیرا خداوند، کسانی را برمی‌گزیند که از گناه منزّه باشند[۴]. روایاتی که امامان(ع) را از آل‌ابراهیم شمرده نیز این معنا را تأیید می‌کند[۵]. به نظر علامه طباطبایی، از سیاق آیه ﴿أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ فَقَدْ آتَيْنَا آلَ إِبْرَاهِيمَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَآتَيْنَاهُمْ مُلْكًا عَظِيمًا﴾[۶] که درصدد سرزنش بنی اسرائیل (دودمان اسحاق) است، برمی‌آید که مقصود از آل ابراهیم، پاکان ذرّیه او از طریق اسماعیل است و شامل ذریه ابراهیم از طریق اسحاق نمی‌شود[۷].
- پیروان دین ابراهیم (اسلام)[۸]. مؤیّد این معنا دو آیه ذیل است: ﴿ فَمَنْ تَبِعَنِي فَإِنَّهُ مِنِّي ﴾[۹] ، ﴿إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْرَاهِيمَ لَلَّذِينَ اتَّبَعُوهُ وَهَذَا النَّبِيُّ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَاللَّهُ وَلِيُّ الْمُؤْمِنِينَ﴾[۱۰] [۱۱]
- شخص ابراهیم، همان گونه که در آیه ﴿ مِمَّا تَرَكَ آلُ مُوسَى وَآلُ هَارُونَ ﴾[۱۲] [۱۳].[۱۴]
ذریه ابراهیم
- واژه "ذرّیّه" (دودمان) بیش از ده بار درباره نسل ابراهیم به کار رفته . و نزدیک به معنای ذرّیّه و آل، می‌باشد.[۱۵]
دعاهای ابراهیم برای ذریه‌اش
- مقام تسلیم: ﴿ وَمِنْ ذُرِّيَّتِنَا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَكَ﴾[۱۶]. علامه طباطبایی، براساس روایت امام‌صادق(ع) ذرّیه را در این آیه، اهل‌بیت معصوم(ع) دانسته است[۱۷].
- مقام رسالت: ﴿رَبَّنَا وَابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِكَ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُزَكِّيهِمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ﴾[۱۸] در روایتی آمده است که پس از این دعای ابراهیم گفته شد: خدا در آخرالزمان دعای تو را اجابت می‌کند و محمد(ص) را از نسل تو بر می‌گزیند[۱۹]. پیامبر نیز می‌فرمود: من در خواست پدرم ابراهیم، و بشارت برادرم عیسی هستم [۲۰].
- تعلیم کتاب و حکمت و تزکیه: در آیه پیشین، ابراهیم از خداوند می‌خواهد با فرستادن پیامبری که آیاتش را برای مردم تلاوت می‌کند، به آنها کتاب و حکمت را بیاموزد و تزکیه شان کند: ﴿رَبَّنَا وَابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِكَ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُزَكِّيهِمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ﴾[۲۱].
- مقام امامت: ﴿ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي ﴾[۲۲] از این آیه استفاده شده که ابراهیم، برای امامت ذرّیّه‌اش دعا کرده و خداوند، در پرتو خواست او، این مقام را به آنان داده است[۲۳].
- برپایی نماز: ﴿رَبِّ اجْعَلْنِي مُقِيمَ الصَّلَاةِ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي رَبَّنَا وَتَقَبَّلْ دُعَاءِ﴾[۲۴]
- دوری از بت‌پرستی: ﴿وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آمِنًا وَاجْنُبْنِي وَبَنِيَّ أَنْ نَعْبُدَ الْأَصْنَامَ﴾[۲۵]
- گرایش دل‌ها به سوی آنان: ﴿رَبَّنَا إِنِّي أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَّتِي بِوَادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِنْدَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِيُقِيمُوا الصَّلَاةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ وَارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُونَ﴾[۲۶] بنابر دیدگاه بیشتر مفسّران، مقصود از ﴿ مِنْ ذُرِّيَّتِي﴾ در این آیه، اسماعیل و مادرش هاجر است [۲۷]؛ ولی عدّه‌ای، آن را شامل فرزندان اسماعیل نیز دانسته‌اند[۲۸]. از امام محمدباقر(ع) نقل شده که ما، باقی مانده آن ذرّیّه‌ایم و دعای ابراهیم در این آیه، مخصوص ما است[۲۹]. حضرت با استناد به آیه پیش‌گفته فرمود: به مردم دستور داده شده که پس از حجِ خانه خدا نزد ما آمده، ولایت و یاری شان را به ما اعلام کنند[۳۰]. از دسته‌ای روایات در ذیل این آیه برمی‌آید که مقصود ابراهیم، سکونت گروهی از مردم در کنار ذرّیّه‌اش بوده تا تنها نباشند[۳۱]؛ ولی دسته دیگری دلالت دارد که منظور ابراهیم، حج گزاردن گروهی از مردم بوده است[۳۲]. علامه طباطبایی، با توجّه به مجموعه آیات، معتقد است که این دعا، در زمان سال خوردگی حضرت بوده؛ بنابراین نظر دوم را تقویت می‌کند [۳۳].
- روزی فراوان: ﴿ وَارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُونَ﴾[۳۴]. براساس پاره‌ای احادیث، در آیه ﴿وَقَالُوا إِنْ نَتَّبِعِ الْهُدَى مَعَكَ نُتَخَطَّفْ مِنْ أَرْضِنَا أَوَلَمْ نُمَكِّنْ لَهُمْ حَرَمًا آمِنًا يُجْبَى إِلَيْهِ ثَمَرَاتُ كُلِّ شَيْءٍ رِزْقًا مِنْ لَدُنَّا وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ﴾[۳۵] پاسخ دعای ابراهیم بیان شده. بسیاری از مفسّران، منشأ توسعه رزق اهل مکّه را تجارت دانسته‌اند[۳۶]. در عهد عتیق به دنبال بیان نگرانی ابراهیم از نداشتن فرزند و وارث، نقل شده که خداوند شب هنگام به او فرمود: ستارگان آسمان را بنگر و ببین آیا می‌توانی آنها را بشماری؟ نسل تو نیز چنین بی‌شمار خواهد بود[۳۷]. در جای دیگر می‌گوید: خداوند در خواب به ابراهیم فرمود: نسل تو مدّت چهار صد سال در مملکت بیگانه‌ای بندگی خواهند کرد و ستم خواهند شد؛ ولی سرانجام با دارایی فراوان زیاد از آنجا بیرون خواهند رفت[۳۸].[۳۹]
فضایل آل ابراهیم
- مقام تسلیم: وقتی یعقوب(ع) هنگام مرگ، از فرزندانش پرسید: پس از من چه را می‌پرستید؟ گفتند: ﴿أَمْ كُنْتُمْ شُهَدَاءَ إِذْ حَضَرَ يَعْقُوبَ الْمَوْتُ إِذْ قَالَ لِبَنِيهِ مَا تَعْبُدُونَ مِنْ بَعْدِي قَالُوا نَعْبُدُ إِلَهَكَ وَإِلَهَ آبَائِكَ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ إِلَهًا وَاحِدًا وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ﴾ [۴۰]
- دریافت رحمت و برکات الهی: ﴿قَالُوا أَتَعْجَبِينَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ رَحْمَتُ اللَّهِ وَبَرَكَاتُهُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ إِنَّهُ حَمِيدٌ مَجِيدٌ﴾[۴۱]. ممکن است این آیه، دعای فرشتگان باشد که از خداوند خواستند اهل‌بیت ابراهیم را مشمول رحمت و برکات خود قرار دهد و ممکن است جمله خبری باشد که فرشتگان خبر می‌دهند، خداوند شما اهل‌بیت را مشمول رحمت خود قرار داده است [۴۲]. در آیه ﴿وَبَارَكْنَا عَلَيْهِ وَعَلَى إِسْحَاقَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِهِمَا مُحْسِنٌ وَظَالِمٌ لِنَفْسِهِ مُبِينٌ﴾[۴۳] نیز آمده. در عهد عتیق نیز به دنبال اجابت دعای ابراهیم از خداوند که برای ساره فرزندی را خواسته بود، آمده است: مطمئن باش خود ساره برای تو پسری خواهد آورد و تو وی را اسحاق خواهی نامید. من عهد خود را با او و نسل وی تا ابد برقرار خواهم ساخت و اسماعیل را نیز برکت خواهم داد و نسل او را چنان زیاد خواهم کرد که از او قوم بزرگی پدید آید[۴۴].
- مقام عصمت: بعضی مفسّران از آیه ﴿وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آمِنًا وَاجْنُبْنِي وَبَنِيَّ أَنْ نَعْبُدَ الْأَصْنَامَ﴾[۴۵] عصمت از گناه را برداشت کرده‌اند؛ از این رو، فرزندان ابراهیم را در آیه، به معصومان خاندان وی (پیامبر اسلام و اهل‌بیت او) اختصاص داده‌اند[۴۶].
- برگزیدگی: ﴿إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ﴾[۴۷] این معنا، در آیه ﴿وَمِنْ آبَائِهِمْ وَذُرِّيَّاتِهِمْ وَإِخْوَانِهِمْ وَاجْتَبَيْنَاهُمْ وَهَدَيْنَاهُمْ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ﴾[۴۸] و ﴿أُولَئِكَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ مِنْ ذُرِّيَّةِ آدَمَ وَمِمَّنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ وَمِنْ ذُرِّيَّةِ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْرَائِيلَ وَمِمَّنْ هَدَيْنَا وَاجْتَبَيْنَا إِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُ الرَّحْمَنِ خَرُّوا سُجَّدًا وَبُكِيًّا﴾[۴۹] با واژه "اِجتَبا" نیز آمده و مقصود از «عالمین» در آیه، مردم زمان خودشان است.
- شایستگی: ﴿وَزَكَرِيَّا وَيَحْيَى وَعِيسَى وَإِلْيَاسَ كُلٌّ مِنَ الصَّالِحِينَ﴾[۵۰]
- دریافت وحی الهی: ﴿وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَأَوْحَيْنَا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْرَاتِ وَإِقَامَ الصَّلَاةِ وَإِيتَاءَ الزَّكَاةِ وَكَانُوا لَنَا عَابِدِينَ﴾[۵۱] بیشتر مفسّران، مقصود وحی را در آیه، وحی تشریعی دانسته‌اند[۵۲]؛ ولی علامه طباطبایی آن را به معنای راهنمایی باطنی خداوند دانسته، در توضیح آن می‌گوید: اضافه مصدر به معمولش (فعل‌الخیرات)، بر تحقّق آن در خارج دلالت می‌کند؛ بنابراین، وحی به عمل آنان تعلّق گرفته؛ یعنی انجام عمل از آنان، همزمان با وحی به آن کار است (دلالت باطنی) و این، غیر از وحی تشریعی است که ابتدا کاری را تشریع می‌کند؛ سپس کار براساس آن، انجام می‌شود[۵۳].
- مقام نبوّت: ﴿وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا وَإِبْرَاهِيمَ وَجَعَلْنَا فِي ذُرِّيَّتِهِمَا النُّبُوَّةَ وَالْكِتَابَ فَمِنْهُمْ مُهْتَدٍ وَكَثِيرٌ مِنْهُمْ فَاسِقُونَ﴾[۵۴] در ﴿إِنَّا أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ كَمَا أَوْحَيْنَا إِلَى نُوحٍ وَالنَّبِيِّينَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَوْحَيْنَا إِلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَالْأَسْبَاطِ وَعِيسَى وَأَيُّوبَ وَيُونُسَ وَهَارُونَ وَسُلَيْمَانَ وَآتَيْنَا دَاوُودَ زَبُورًا﴾[۵۵]؛ ﴿أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ فَقَدْ آتَيْنَا آلَ إِبْرَاهِيمَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَآتَيْنَاهُمْ مُلْكًا عَظِيمًا﴾[۵۶]؛ ﴿أُولَئِكَ الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ فَإِنْ يَكْفُرْ بِهَا هَؤُلَاءِ فَقَدْ وَكَّلْنَا بِهَا قَوْمًا لَيْسُوا بِهَا بِكَافِرِينَ﴾[۵۷]؛ ﴿وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَأَوْحَيْنَا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْرَاتِ وَإِقَامَ الصَّلَاةِ وَإِيتَاءَ الزَّكَاةِ وَكَانُوا لَنَا عَابِدِينَ﴾[۵۸] نیز به این مطلب اشاره شده است.
- مقام امامت و هدایت‌گری: ﴿وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَأَوْحَيْنَا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْرَاتِ وَإِقَامَ الصَّلَاةِ وَإِيتَاءَ الزَّكَاةِ وَكَانُوا لَنَا عَابِدِينَ﴾[۵۹] به نظر علامه طباطبایی، مقصود از هدایت در این آیه، به دلیل مقیّد شدن آن به "امر"، هدایت باطنی و رهبری تکوینی انسان‌ها در مسیر کمال معنوی است، نه هدایت ظاهری که تبلیغ دین و نشان دادن راه باشد[۶۰]. بعضی، در ذیل آیه ﴿ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي ﴾[۶۱] گفته‌اند: ذرّیّه صالح ابراهیم، در پرتو دعای وی به امامت رسیدند[۶۲].
- دریافت کتاب: ﴿فَقَدْ آتَيْنَا آلَ إِبْرَاهِيمَ الْكِتَابَ﴾[۶۳] این فضلیت در آیه ﴿إِنَّا أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ كَمَا أَوْحَيْنَا إِلَى نُوحٍ وَالنَّبِيِّينَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَوْحَيْنَا إِلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَالْأَسْبَاطِ وَعِيسَى وَأَيُّوبَ وَيُونُسَ وَهَارُونَ وَسُلَيْمَانَ وَآتَيْنَا دَاوُودَ زَبُورًا﴾[۶۴] ؛ ﴿أُولَئِكَ الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ فَإِنْ يَكْفُرْ بِهَا هَؤُلَاءِ فَقَدْ وَكَّلْنَا بِهَا قَوْمًا لَيْسُوا بِهَا بِكَافِرِينَ﴾[۶۵]؛ ﴿أُولَئِكَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ مِنْ ذُرِّيَّةِ آدَمَ وَمِمَّنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ وَمِنْ ذُرِّيَّةِ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْرَائِيلَ وَمِمَّنْ هَدَيْنَا وَاجْتَبَيْنَا إِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُ الرَّحْمَنِ خَرُّوا سُجَّدًا وَبُكِيًّا﴾[۶۶] و ﴿وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَجَعَلْنَا فِي ذُرِّيَّتِهِ النُّبُوَّةَ وَالْكِتَابَ وَآتَيْنَاهُ أَجْرَهُ فِي الدُّنْيَا وَإِنَّهُ فِي الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِينَ﴾[۶۷] نیز آمده است. مفسّران، "کتاب" را به معنای کتاب‌های آسمانی (صحف ابراهیم و موسی، زبور داوود[۶۸]تورات و انجیل)[۶۹] و ظواهر شریعت[۷۰] دانسته‌اند. امام‌صادق(ع) کتاب را در روایتی به نبوت تفسیر کرده است[۷۱].
- حکمت: ﴿فَقَدْ آتَيْنَا آلَ إِبْرَاهِيمَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ﴾[۷۲] "حکمت"، به نبوّت [۷۳]، فهم و داوری[۷۴]، اسرار حقیقت[۷۵] و معارف و احکام الهی[۷۶] تفسیر شده است.
- مُلک عظیم: ﴿وَآتَيْنَاهُمْ مُلْكًا عَظِيمًا﴾[۷۷]. مفسّران، "ملک" را به نبوت[۷۸]، سلطنت سلیمان[۷۹]، تأیید ملائکه[۸۰]، خلافت پس از نبوّت[۸۱]، پیروی لازم[۸۲]، امامان هدایت(ع)[۸۳]، کمال قدرت [۸۴]، رهبری دنیایی و دین[۸۵]، و زنان بسیار[۸۶] تفسیر کرده‌اند. طبری، با استناد به روایتی از ابن عبّاس، نظر اخیر را ضعیف شمرده است[۸۷]. در عهد عتیق در وصف ساره، همسر ابراهیم گفته شده: خداوند از او به ابراهیم پسری خواهد داد که از میان فرزندان او پادشاهان برخواهند خاست[۸۸].[۸۹]
محل سکونت آل ابراهیم
- در محل سکونت تمام آل‌ابراهیم نمی‌توان اظهار نظر قطعی کرد ولی به یقین، اسماعیل و عدّه‌ای از فرزندانش در سرزمین بی‌آب و علف اطراف کعبه استقرار یافتند؛ چنان‌که ابراهیم در مناجات خود گفت: ﴿رَبَّنَا إِنِّي أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَّتِي بِوَادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِنْدَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِيُقِيمُوا الصَّلَاةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ وَارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُونَ﴾[۹۰].[۹۱]
گوناگونی ذریه ابراهیم
- برخی از ذرّیّه ابراهیم نیکوکار، و برخی ستم کار بوده‌اند: ﴿وَبَارَكْنَا عَلَيْهِ وَعَلَى إِسْحَاقَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِهِمَا مُحْسِنٌ وَظَالِمٌ لِنَفْسِهِ مُبِينٌ﴾[۹۲] و بر اساس برخی آیات، گروهی هدایت یافته و بسیاری فاسق بودند: ﴿ فَمِنْهُمْ مُهْتَدٍ وَكَثِيرٌ مِنْهُمْ فَاسِقُونَ﴾[۹۳] و چون خداوند ابراهیم را پیش از این آگاه کرده بود که گروهی از فرزندان او ستم‌کار خواهند بود و عهد خدا به آنان نمی‌رسد[۹۴]، ابراهیم و اسماعیل، از خدا خواستند که برخی از فرزندانشان را "امّتی مسلمان" قرار دهد.[۹۵]
پرسش‌های وابسته
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ « بی‌گمان ما به خاندان ابراهیم کتاب (آسمانی) و فرزانگی دادیم و به آنان فرمانروایی سترگی بخشیدیم» سوره نساء، آیه ۵۴.
- ↑ «خداوند، آدم، نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر جهانیان برتری داد» سوره آل عمران، آیه ۳۳.
- ↑ خراسانی، محمد، مقاله «آل ابراهیم»، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱.
- ↑ مجمع‌البیان، ج ۲، ص ۷۳۵.
- ↑ عیّاشی، ج ۱، ص ۱۶۸؛ نورالثقلین، ج۲، ص ۵۴۸.
- ↑ «یا اینکه به مردم برای آنچه خداوند به آنان از بخشش خود داده است رشک می‌برند؟ بی‌گمان ما به خاندان ابراهیم کتاب (آسمانی) و فرزانگی دادیم و به آنان فرمانروایی سترگی بخشیدیم» سوره نساء، آیه ۵۴.
- ↑ المیزان، ج ۳، ص ۱۶۶.
- ↑ مجمع البیان، ج ۲، ص ۷۳۵.
- ↑ « هر که از من پیروی کند از من است » سوره ابراهیم، آیه ۳۶.
- ↑ «بی‌گمان نزدیک‌ترین مردم به ابراهیم همانانند که از وی پیروی کردند و نیز این پیامبر و مؤمنان؛ و خداوند سرپرست مؤمنان است» سوره آل عمران، آیه ۶۸.
- ↑ جامع البیان، مج ۴، ج ۵، ص ۱۹۴؛ قرطبی، ج ۴، ص ۴۱.
- ↑ «آنچه از خاندان موسی و هارون بر جای نهاده‌اند » سوره بقره، آیه ۲۴۸.
- ↑ قرطبی، ج ۴، ص ۴۱.
- ↑ خراسانی، محمد، مقاله «آل ابراهیم»، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱.
- ↑ خراسانی، محمد، مقاله «آل ابراهیم»، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱.
- ↑ «و از فرزندان ما خویشاوندانی را فرمانبردار خویش (برآور)» سوره بقره، آیه ۱۲۸.
- ↑ المیزان، ج ۱، ص ۲۹۶.
- ↑ «پروردگارا! و در میان آنان از خودشان پیامبری را که آیه‌هایت را برای آنها می‌خواند و به آنان کتاب (آسمانی) و فرزانگی می‌آموزد و به آنها پاکیزگی می‌بخشد، برانگیز! بی‌گمان تویی که پیروزمند فرزانه‌ای» سوره بقره، آیه ۱۲۹.
- ↑ الکشّاف، ج ۱، ص ۱۸۸.
- ↑ جامع‌البیان، مج ۱، ج ۱، ص ۷۷۳؛ مجمع‌البیان، ج ۱، ص ۳۹۵.
- ↑ «پروردگارا! و در میان آنان از خودشان پیامبری را که آیه‌هایت را برای آنها می‌خواند و به آنان کتاب (آسمانی) و فرزانگی می‌آموزد و به آنها پاکیزگی می‌بخشد، برانگیز! بی‌گمان تویی که پیروزمند فرزانه‌ای» سوره بقره، آیه ۱۲۹.
- ↑ «فرمود: من تو را پیشوای مردم می‌گمارم. (ابراهیم) گفت: و از فرزندانم (چه کس را)؟ » سوره بقره، آیه ۱۲۴.
- ↑ تفسیر موضوعی، ج ۶، ص ۴۵۷.
- ↑ «پروردگارا! مرا برپادارنده نماز گردان و از فرزندانم نیز و دعای مرا بپذیر!» سوره ابراهیم، آیه ۴۰.
- ↑ «و (یاد کن) آنگاه را که ابراهیم گفت: پروردگارا! این شهر را امن گردان و مرا و فرزندانم را از پرستیدن بت‌ها دور بدار» سوره ابراهیم، آیه ۳۵.
- ↑ «پروردگارا! من برخی از فرزندانم را در درّه‌ای کشت‌ناپذیر نزدیک خانه محترم تو جای دادم تا در آن نماز برپا دارند؛ پس دل‌هایی از مردم را خواهان آنان گردان و به آنها از میوه‌ها روزی فرما باشد که سپاس گزارند» سوره ابراهیم، آیه ۳۷.
- ↑ مجمع البیان، ج ۶، ص ۴۸۹؛ الدرّ المنثور، ج ۵، ص ۴۷.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج ۱۹، ص ۱۳۶؛ المیزان، ج ۱۲، ص ۷۶.
- ↑ مجمع البیان، ج ۶، ص ۴۸۹.
- ↑ مجمع البیان، ج ۶، ص ۴۹۰.
- ↑ مجمع البیان، ج ۶، ص ۴۹۰.
- ↑ مجمع البیان، ج ۶، ص ۴۹۰؛ الدرّ المنثور، ج ۵، ص ۴۷.
- ↑ المیزان، ج ۱۲، ص ۷۶.
- ↑ «به آنها از میوه‌ها روزی فرما باشد » سوره ابراهیم، آیه ۳۷.
- ↑ «و گفتند: اگر این رهنمود را با تو پی بگیریم ما را از سرزمینمان می‌ربایند؛ آیا ما به آنان در حرمی امن جایگاه ندادیم که فرآورده‌های هر چیز را که رزقی از نزد ماست به سوی آن می‌آورند؟ اما بیشتر آنان نمی‌دانند» سوره قصص، آیه ۵۷.
- ↑ مجمع‌البیان، ج۶، ص۴۹۰؛ المیزان، ج۱۲، ص ۷۷.
- ↑ کتاب مقدس: پیدایش ۱۵: ۴ تا ۷.
- ↑ کتاب مقدس: پیدایش ۱۵: ۱۲ ـ ۱۵.
- ↑ خراسانی، محمد، مقاله «آل ابراهیم»، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱.
- ↑ «مگر هنگامی که مرگ یعقوب فرا رسید گواه بودید، آنگاه که از پسران خود پرسید: پس از من چه می‌پرستید؟ گفتند: خدای تو و خدای پدرانت ابراهیم و اسماعیل و اسحاق را می‌پرستیم که خدایی یگانه است و ما فرمانبردار اوییم» سوره بقره، آیه ۱۳۳.
- ↑ «گفتند: آیا از کار خداوند در شگفتی با آنکه بخشایش خداوند و برکات او ارزانی شما خاندان (رسالت) است؟ بی‌گمان او ستوده‌ای ارجمند است» سوره هود، آیه ۷۳.
- ↑ مجمع البیان، ج ۵، ص ۲۷۴.
- ↑ «و به او و به اسحاق، خجستگی بخشیدیم و برخی از فرزندان آن دو نیکوکارند و برخی آشکارا به خویش ستم می‌ورزند» سوره صافات، آیه ۱۱۳.
- ↑ کتاب مقدّس: پیدایش ۱۷: ۱۸ تا ۲۲.
- ↑ «و (یاد کن) آنگاه را که ابراهیم گفت: پروردگارا! این شهر را امن گردان و مرا و فرزندانم را از پرستیدن بت‌ها دور بدار» سوره ابراهیم، آیه ۳۵.
- ↑ المیزان، ج ۱، ص ۲۹۶.
- ↑ «خداوند، آدم، نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر جهانیان برتری داد» سوره آل عمران، آیه ۳۳.
- ↑ «و (نیز) برخی از پدران و فرزندزادگان و برادران ایشان را؛ و آنان را برگزیدیم و به راهی راست رهنمون شدیم» سوره انعام، آیه ۸۷.
- ↑ «آنان کسانی از پیامبرانند از فرزندان آدم که خداوند به آنان نعمت بخشیده است و از (فرزندان) آن کسانند که با نوح (در کشتی) برداشتیم و از فرزندان ابراهیم و اسرائیل‌اند و از آنانند که رهیاب کردیم و برگزیدیم؛ چون بر آنان آیات (خداوند) بخشنده خوانده می‌شد سجده‌کنان و گریان به خاک می‌افتادند» سوره مریم، آیه ۵۸.
- ↑ «و زکریا و یحیی و عیسی و الیاس را (نیز)؛ آنان همه از شایستگان بودند» سوره انعام، آیه ۸۵.
- ↑ «و آنان را پیشوایانی کردیم که به فرمان ما راهبری می‌کردند و به آنها انجام کارهای نیک و برپا داشتن نماز و دادن زکات را وحی کردیم و آنان پرستندگان ما بودند» سوره انبیاء، آیه ۷۳.
- ↑ مجمع‌البیان، ج ۷، ص ۸۹؛ التفسیر الکبیر، ج ۲۲، ص ۱۹۱؛ المیزان، ج ۱۴، ص ۳۰۵.
- ↑ المیزان، ج ۱۴، ص ۳۰۵.
- ↑ «و نوح و ابراهیم را فرستادیم و در فرزندان آنان پیامبری و کتاب (آسمانی) نهادیم آنگاه، برخی از آنان رهیافته‌اند و بسیاری از ایشان بزهکارند» سوره حدید، آیه ۲۶.
- ↑ «ما به تو همان‌گونه وحی فرستادیم که به نوح و پیامبران پس از وی، و به ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و اسباط و عیسی و ایوب و یونس و هارون و سلیمان وحی فرستادیم و به داود زبور دادیم» سوره نساء، آیه ۱۶۳.
- ↑ «یا اینکه به مردم برای آنچه خداوند به آنان از بخشش خود داده است رشک می‌برند؟ بی‌گمان ما به خاندان ابراهیم کتاب (آسمانی) و فرزانگی دادیم و به آنان فرمانروایی سترگی بخشیدیم» سوره نساء، آیه ۵۴.
- ↑ «آنان کسانی هستند که به آنها کتاب و داوری و پیامبری دادیم؛ اگر اینان به آن کفر ورزند، گروهی را بر آن گمارده‌ایم که بدان کفر نمی‌ورزند» سوره انعام، آیه ۸۹.
- ↑ «و آنان را پیشوایانی کردیم که به فرمان ما راهبری می‌کردند و به آنها انجام کارهای نیک و برپا داشتن نماز و دادن زکات را وحی کردیم و آنان پرستندگان ما بودند» سوره انبیاء، آیه ۷۳.
- ↑ «و آنان را پیشوایانی کردیم که به فرمان ما راهبری می‌کردند و به آنها انجام کارهای نیک و برپا داشتن نماز و دادن زکات را وحی کردیم و آنان پرستندگان ما بودند» سوره انبیاء، آیه ۷۳.
- ↑ المیزان، ج ۱۴، ص ۳۰۴.
- ↑ «فرمود: من تو را پیشوای مردم می‌گمارم. (ابراهیم) گفت: و از فرزندانم (چه کس را)؟ » سوره بقره، آیه ۱۲۴.
- ↑ تفسیر موضوعی، ج ۶، ص ۴۵۷.
- ↑ «بی‌گمان ما به خاندان ابراهیم کتاب (آسمانی) و فرزانگی دادیم » سوره نساء، آیه ۵۴.
- ↑ «ما به تو همان‌گونه وحی فرستادیم که به نوح و پیامبران پس از وی، و به ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و اسباط و عیسی و ایوب و یونس و هارون و سلیمان وحی فرستادیم و به داود زبور دادیم» سوره نساء، آیه ۱۶۳.
- ↑ «آنان کسانی هستند که به آنها کتاب و داوری و پیامبری دادیم؛ اگر اینان به آن کفر ورزند، گروهی را بر آن گمارده‌ایم که بدان کفر نمی‌ورزند» سوره انعام، آیه ۸۹.
- ↑ «آنان کسانی از پیامبرانند از فرزندان آدم که خداوند به آنان نعمت بخشیده است و از (فرزندان) آن کسانند که با نوح (در کشتی) برداشتیم و از فرزندان ابراهیم و اسرائیل‌اند و از آنانند که رهیاب کردیم و برگزیدیم؛ چون بر آنان آیات (خداوند) بخشنده خوانده می‌شد سجده» سوره مریم، آیه ۵۸.
- ↑ «و ما به او اسحاق و (نوه‌اش) یعقوب را بخشیدیم و در فرزندان او پیامبری و کتاب (آسمانی) را نهادیم و پاداش وی را در این جهان دادیم و او در جهان واپسین از شایستگان است» سوره عنکبوت، آیه ۲۷.
- ↑ جامع البیان، مج ۴، ج ۵، ص ۱۹۴.
- ↑ مجمع البیان، ج ۳، ص ۹۵.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج ۱۰، ص ۱۳۳.
- ↑ قمی، ج ۱، ص ۱۶۸.
- ↑ «بی‌گمان ما به خاندان ابراهیم کتاب (آسمانی) و فرزانگی دادیم » سوره نساء، آیه ۵۴.
- ↑ جامع البیان، مج ۴، ج ۵، ص ۱۹۵.
- ↑ قمی، ج ۱، ص ۱۶۸؛ الکافی، ج ۱، ص ۲۰۶.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج ۱۰، ص ۱۳۳.
- ↑ مواهب الرحمن، ج ۸، ص ۲۸۴.
- ↑ «به آنان فرمانروایی سترگی بخشیدیم» سوره نساء، آیه ۵۴.
- ↑ جامع البیان، مج ۴، ج ۵، ص ۱۹۴ و ۱۹۵.
- ↑ جامع البیان، مج ۴، ج ۵، ص ۱۹۵؛ مجمع البیان، ج ۳، ص ۹۵.
- ↑ جامع البیان، مج ۴، ج ۵، ص ۱۹۵.
- ↑ قمی، ج ۱، ص ۱۶۸.
- ↑ قمی، ج ۱، ص ۱۶۸؛ مجمع البیان، ج ۳، ص ۹۵.
- ↑ عیّاشی، ج ۱، ص ۱۶۸.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج ۱۰، ص ۱۳۳.
- ↑ مجمع البیان، ج ۳، ص ۹۵.
- ↑ جامع البیان، مج ۴، ج ۵، ص ۱۹۵.
- ↑ جامع‌البیان، مج ۴، ج ۵، ص ۱۹۵.
- ↑ کتاب مقدّس: پیدایش ۱۷: ۱۵ تا ۱۷.
- ↑ خراسانی، محمد، مقاله «آل ابراهیم»، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱.
- ↑ «پروردگارا! من برخی از فرزندانم را در درّه‌ای کشت‌ناپذیر نزدیک خانه محترم تو جای دادم تا در آن نماز برپا دارند؛ پس دل‌هایی از مردم را خواهان آنان گردان و به آنها از میوه‌ها روزی فرما باشد که سپاس گزارند» سوره ابراهیم، آیه ۳۷.
- ↑ خراسانی، محمد، مقاله «آل ابراهیم»، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱.
- ↑ «و به او و به اسحاق، خجستگی بخشیدیم و برخی از فرزندان آن دو نیکوکارند و برخی آشکارا به خویش ستم می‌ورزند» سوره صافات، آیه ۱۱۳.
- ↑ « برخی از آنان رهیافته‌اند و بسیاری از ایشان بزهکارند» سوره حدید، آیه ۲۶.
- ↑ جامع‌البیان، مج ۱، ج ۱، ص ۷۶۹.
- ↑ خراسانی، محمد، مقاله «آل ابراهیم»، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱.