لغو
مقدمه
“لغو” معرف اشتغال‌های بی‌فایده یا فاقد هدف عقلانی است. قرآن کریم در بیان اوصاف مؤمنان می‌فرماید: ﴿وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ﴾[۱]. لغو در لغت، افکار بیهوده و بی‌پایه‌ای است که انسان را از یاد خدا غافل و از تفکر در آنچه مفید و سازنده است بازداشته و به خود مشغول می‌سازد[۲]. هر کار فاقد هدف عقلانی، لغو است[۳]؛ همچنین، شامل سخنانی است که تأثیری در زندگی ما ندارند و فقط نوعی سرگرمی به حساب می‌آیند. شنیدن سخن لغو نیز نکوهش اخلاقی دارد، زیرا موجب اتلاف وقت است و توجه انسان را به چیزهایی جلب می‌کند که برای زندگی دنیا یا زندگی اخروی او مفید نیست[۴]. علامه طباطبایی در بیان وجه نسبیت لغو می‌نویسد: چه بسا فعلی نسبت به امری لغو و نسبت به امری دیگر مفید باشد؛ پس کارهای لغو در نظر دین، آن اعمال مباح و حلالی است که صاحبش در آخرت یا در دنیا از آن سودی نبرد و سرانجام آن، منتهی به سود آخرت نگردد؛ مانند خوردن و آشامیدن به انگیزه لذت. این عمل لغو است، چون غرض از خوردن و نوشیدن، [باید] گرفتن نیرو برای اطاعت و عبادت خدا باشد؛ بنابراین اگر فعلی هیچ سودی برای آخرت نداشته باشد، و سود دنیایی‌اش هم سرانجام منتهی به آخرت نشود، چنین فعلی لغو است و به نظر دقیق تر، لغو عبارت است از غیرواجب و غیرمستحب[۵].
یکی از مفسران معاصر در تفسیر آیه فوق[۶] می‌نویسد: قرآن کریم در کنار فراخوانی به پرهیز از لغو، مصداق‌های فراوان آن یعنی قول یا فعل یاوه و بیهوده را نیز بر می‌شمرد و ثمرهای هر یک را نیز بیان می‌دارد. اموری چون شهادت باطل، دروغ، خیانت، ستم، بدعهدی، نقض عهد، پیمان‌شکنی و... هر یک نمود غفلت آدمی و مصداقی برای لغو است که پرهیز از آنها به مثابه شست‌و‌شو و لکه‌گیری و جرم‌زدایی پیش از رنگ شدن به زیباترین رنگ هستی و صبغه الهی، [لازم] است، صفای درون انسان نیز با پرهیز از لغو و بیهودگی تأمین می‌شود؛ از این‌رو، میان پرهیز از لغو و ذکر خدا یک نحوه تلازم عملی وجود دارد و هر یکی می‌تواند مقدمه با نتیجه دیگری باشد[۷]. شهید مطهری نیز در توضیح معنای لغو می‌نویسد: از نظر اسلام در هر کار، اعم از فردی و اجتماعی، باید در درجه اول فایده و نتیجه مفید آن در نظر گرفته شود هر کاری که مفید فایده‌ای نباشد از نظر اسلام “لغو” تلقی می‌شود و ممنوع[۸]. به لحاظ گستره معنایی، لغو در کلام، عمل و موضوع خارجی امکان تحقق دارد و به طور کلی، هر لهو و باطلی مصداق “لغو” شمرده می‌شود[۹].[۱۰]
آیات قرآنی مرتبط
- دوری از بیهوده‌کاری، شیوه مؤمنان راستین: ﴿وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ﴾[۱۱].
- روی‌گردانی از سخنان بیهوده، سیره مؤمنان راستین: ﴿وَإِذَا سَمِعُوا اللَّغْوَ أَعْرَضُوا عَنْهُ...﴾[۱۲].
- در برخی آیات نیز بر عاری بودن بهشت (عنوان برترین جایگاه مؤمنان متقی و عرصه ظهور رحمت و رضوان ناب الهی) از امور لغو و بیهوده تصریح شده است[۱۳].[۱۴]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ «و آنان که از یاوه رویگردانند» سوره مؤمنون، آیه ۳.
- ↑ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۴، ص۱۹۷.
- ↑ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۵، ص۱۶۵.
- ↑ مصباح یزدی، محمد تقی، فلسفه اخلاق، ص۳۷۰.
- ↑ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۵، ص۳۹.
- ↑ ﴿وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ﴾ «و آنان که از یاوه رویگردانند» سوره مؤمنون، آیه ۳.
- ↑ عبدالله جوادی آملی، تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج۱۵، ص۲۲۱-۲۲۲.
- ↑ مطهری، مرتضی، مقدمه‌ای بر جهان‌بینی توحیدی، ج۳، ص۱۱۸.
- ↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۱۰، ص۲۳۰.
- ↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۰۲.
- ↑ «و آنان که از یاوه رویگردانند» سوره مؤمنون، آیه ۳.
- ↑ «و چون (سخن) یاوه بشنوند از آن دوری می‌گزینند» سوره قصص، آیه ۵۵.
- ↑ ﴿لَا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْوًا إِلَّا سَلَامًا وَلَهُمْ رِزْقُهُمْ فِيهَا بُكْرَةً وَعَشِيًّا﴾ «در آنجا هیچ سخن یاوه‌ای نمی‌شنوند؛ تنها درود می‌شنوند و در آن، پگاهان و در پایان روز روزی خود را دارند» سوره مریم، آیه ۶۲.
- ↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۰۲.