اولین مسلمان در معارف و سیره رضوی
مقدمه
امام علی به عنوان اولین مسلمان در سخنان امام رضا(ع). منابع روایی شیعه بر اولین مسلمان بودن امام علی(ع) به طور مطلق، و نه حتی بعد از خدیجه، اتفاق‌نظر دارند[۱]. بسیاری از منابع اهل سنت هم امیرمؤمنان(ع) را اولین مسلمان[۲] و یا اولین مسلمان بعد از خدیجه[۳]، دانسته‌اند. در این میان برخی از منابع آنان نیز از تقدّم ابوبکر در اسلام خبر می‌دهد[۴]. البته برخی از آنان اولین مسلمان‌دانستن ابوبکر را بدان جهت دانسته‌اند که او اولین مرد بالغ مسلمان بوده و امیرمؤمنان(ع) اگر چه تقدّم در اسلام دارد، اما چون قبل از بلوغ اسلام آورده، پس اولین پسربچه مسلمان خواهد بود، نه اولین مرد مسلمان[۵]. برخی منابع اهل سنت بر این مطلب تصریح کرده‌اند که سن امام علی(ع) در موقع مسلمان‌شدن پانزده یا شانزده‌سال بوده است[۶]. برخی از آنان نیز به نقد اول مسلمان‌بودن ابوبکر پرداخته‌اند[۷]. برخی گفته‌اند که بیش از پنجاه‌نفر قبل از ابوبکر مسلمان شده‌اند[۸]. هیچ‌یک از اهل بیت(ع)، اولین مسلمان‌بودن ابوبکر را بیان نکرده، و همگی بر تقدم امیرمؤمنان(ع) در اسلام تصریح و تأکید دارند[۹]. اولین مسلمان‌بودن ابوبکر در هیچ روایتی از رسول خدا(ص) به چشم نمی‌خورد. این در حالی است که اهل سنت، اولین مسلمان‌بودن امیرمؤمنان(ع) را از رسول خدا(ص) نقل می‌کنند[۱۰]. تقدم امیرمؤمنان(ع) در اسلام از نظر عقلی نیز به واقع نزدیک‌تر است؛ قرار گرفتن امام علی(ع) تحت کفالت رسول خدا(ص) از کودکی و مصاحبت دائمی با آن حضرت، سبب تربیت الهی ایشان توسط رسول خدا(ص) شد. این مصاحبت آن‌قدر در رشد معنوی، اخلاقی و شخصیت امیرمؤمنان(ع) تأثیرگذار بود که آن حضرت هنگام نزول وحی بر رسول خدا(ص) صدای ناله شیطان را می‌شنود، و رسول خدا(ص) به او می‌فرماید: آنچه من می‌بینم تو نیز می‌بینی و آنچه می‌شنوم می‌شنوی، جز آنکه پیامبر نیستی[۱۱]. پس همراهی تقریباً دائمی و رشد فراوان در معنویت و شخصیت، مستلزم تقدّم ایشان در اسلام بوده است.
امیرمؤمنان(ع) در سخنان امام رضا(ع) نیز به عنوان اولین مسلمان معرفی شده است. آن حضرت از پدرانشان، نقل کرده است که رسول خدا(ص) به امیرمؤمنان(ع) فرمود: «...ای علی! تو اولین کسی هستی که به من ایمان آورده و تصدیقم نمودی و تو اولین کسی هستی که مرا در مسئولیتی که بر عهده‌ام است، یاری کر دی، و به همراه من با دشمنم جهاد کردی و تو اولین کسی هستی که با من نماز خواندی، در حالی‌که مردم در آن زمان در غفلت بودند.»... رسول خدا(ص) در ادامه، امیرمؤمنان(ع) را اولین کسی می‌داند که از صراط عبور می‌کند و اولین شخصی که وارد بر حوض کوثر شده، (و دوستانش را از آن سیراب می‌کند) و اولین کسی است که به بهشت وارد خواهد شد[۱۲]. تقدّم ایمان امیرمؤمنان(ع) و تقدّم او در آخرت، تنها در این روایت در کنار هم ذکر نشده است، بلکه این همراهی در روایت‌های متعدد دیگری نیز مطرح می‌شود[۱۳]، که می‌توان تلازم این دو را از آن استفاده کرد. به تعبیر دیگر، چون ایشان اولین کسی هستند که به رسول خدا(ص) ایمان آوردند، پس در آخرت نیز بر دیگران مقدّم خواهند بود. همچنین در گزارشی که عبیدالله بن علی از مضمون نامه جدّ خود ارائه می‌کند، امام رضا(ع) بر اساس نقل از پدرانش، امام علی(ع) را اولین مسلمان دانسته است[۱۴]. آن حضرت، از رسول خدا(ص) روایت کرده‌اند، امام علی(ع) اولین کسی است که از ایشان تبعیت و اطاعت نموده است[۱۵]. آن حضرت همچنین از پدرانش نقل کرده که امیرمؤمنان(ع) نزول آیه ﴿وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ﴾[۱۶] را درباره خودش دانسته است[۱۷]. نزول این آیه درباره ایشان در روایت‌های دیگر[۱۸] و حتی روایت‌های اهل سنت[۱۹] نیز وارد شده است و چنان‌که برخی روایت‌ها نیز اشاره کرده‌اند[۲۰]، سبقت در اسلام، که جزو مهم‌ترین و اساسی‌ترین مسائل است، جزو مواردی است که این آیه حتماً آن را شامل می‌شود، اگر چه سبقت در اینجا می‌تواند معانی دیگری علاوه بر سبقت در مسلمان‌شدن نیز داشته باشد[۲۱]، پس طبق این آیه نیز امام علی(ع) اولین مسلمان به شمار می‌رود. همچنین، بر اساس دو روایت دیگر از امام رضا(ع) که با واسطه پدرانش از رسول خدا(ص) نقل می‌کند، امیر مؤمنان(ع)، صدّیق اکبر[۲۲] و صدّیق امّت[۲۳]، معرفی شده است و با توجه به اینکه صدّیق، مبالغه در صدق و یا تصدیق و ایمان به رسول خدا در گفتار و رفتار[۲۴] و یا تصدیق همه دستورات الهی و راه ندادن هیچ‌گونه شکی به دل و تصدیق پیامبر اکرم(ص)[۲۵] است و از سوی دیگر، برخی روایت‌ها نیز علاوه بر آنکه امیرمؤمنان علی(ع) را اولین کسی دانسته‌اند که پیامبر اسلام(ص) را تصدیق نموده است، ایشان را صدّیق نامیده است[۲۶]، می‌توان چنین نتیجه گرفت که حداقل یکی از علل توصیف ایشان به صفت صدّیق، تقدّم ایشان در ایمان و تصدیق نسبت به رسول خدا(ص) می‌باشد. روایت‌های امام رضا(ع) در موضوع تقدّم ایمان امیرمؤمنان(ع) نشان می‌دهد این موضوع در زمان ایشان نیز مورد توجه بوده و آن حضرت با بیان روایت‌های نبوی و غیر آن در صدد بیان و اثبات این مسئله بوده است. از سوی دیگر، نه تنها شیعیان، بلکه اهل سنت نیز اولین مسلمان‌بودن امیرمؤمنان(ع) را از رسول خدا(ص) نقل کرده‌اند[۲۷]. یکی دیگر از شواهد اهمیت این موضوع در زمان امام رضا(ع)، مناظره‌ای است که میان مأمون و عده‌ای از محدثین و متکلمین برگزار گردید و مأمون در بخشی از این مناظره با ارائه استدلال در صدد اثبات این فضیلت برای امیرمؤمنان(ع) برآمد و ثابت کرد که ایمان ایشان در نوجوانی، سبب خدشه‌دار شدن این فضیلت نخواهد شد[۲۸].[۲۹]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ تفسیر فرات الکوفی، ص۴۶۴؛ التفسیر، عیاشی، ج۱، ص۴؛ فضائل امیر المؤمنین(ع)، ص۱۹؛ الأمالی، صدوق، ص۲۲؛ التوحید، ص۲۲۵؛ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۱، ص۳۰۳.
- ↑ مسند ابن الجعد، ص۸۷؛ المسند، ابن حنبل، ج۴، ص۳۶۸؛ فضائل الصحابة، نسائی، ص۱۳.
- ↑ المصنف، صنعانی، ج۱۱، ص۲۲۷؛ المسند، ابن حنبل، ج۱، ص۳۳۱؛ السنن الکبری، بیهقی، ج۶، ص۲۰۷.
- ↑ المصنف، ابن ابی‌شیبه، ج۸ ص۳۲۹؛ سنن الترمذی، ج۵، ص۳۰۶؛ فتح الباری، ج۷، ص۱۳۰.
- ↑ سنن الترمذی، ج۵، ص۳۰۶؛ المستدرک علی الصحیحین، ج۳. ص۱۳۶؛ البدایة و النهایة، ج۳، ص۲۹؛ تحفة الأحوذی، ج۱۰، ص۱۶۳-۱۶۴.
- ↑ المصنف، صنعانی، ج۵، ص۳۲۵؛ السنن الکبری، بیهقی، ج۶، ص۲۰۷.
- ↑ مجمع الزوائد، ج۹، ص۴۳.
- ↑ الإکمال، خطیب تبریزی، ص۲۰.
- ↑ تفسیر فرات الکوفی، ص۴۶۴؛ التفسیر، عیاشی، ج۱، ص۴؛ فضائل امیر المؤمنین، ص۱۹؛ الأمالی، صدوق، ص۲۲؛ التوحید، ص۲۲۵؛ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۱، ص۳۰۳.
- ↑ ما روی فی الحوض و الکوثر، ص۱۲۱؛ الاستیعاب، ج۳، ص۱۰۹۱؛ التمهید لما فی الموطأ، ج۲، ص۳۰۵.
- ↑ نهج البلاغه، صبحی صالح، ص۳۰۰-۳۰۱.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۱، ص۳۰۳- ۳۰۴؛ بشارة المصطفی(ص)، ج۲، ص۲۲۰- ۲۲۱.
- ↑ المسترشد، ص۲۱۵، ۲۹۱؛ فضائل امیر المؤمنین(ع)، ص۱۹؛ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۱، ص۳۰۳-۳۰۴.
- ↑ فضائل أمیر المؤمنین(ع)، ص۲۲؛ الأمالی، طوسی، ص۳۴۳.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۵۹.
- ↑ «و (سوم) پیشتازان پیشتاز» سوره واقعه، آیه ۱۰.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۶۵.
- ↑ کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۲۷۶؛ الأمالی، صدوق، ص۶۳۰؛ الأمالی، مفید، ص۲۹۸.
- ↑ الدر المنثور، ج۶، ص۱۵۴.
- ↑ فضائل امیر المؤمنین(ع)، ص۲۱۷؛ کشف الیقین، ص۳۹۴.
- ↑ کتاب الغیبة، نعمانی، ص۹۰.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۶.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۱۳.
- ↑ مرآة العقول، ج۸ ص۱۸۴.
- ↑ لسان العرب، ج۱۰، ص۱۹۴.
- ↑ بصائر الدرجات، ج۱، ص۸۴؛ التفسیر، عیاشی، ج۲، ص۴۱؛ معانی الأخبار، ص۴۰۲.
- ↑ ما روی فی الحوض و الکوثر، ص۱۲۱؛ الاستیعاب، ج۳، ص۱۰۹۱؛ التمهید لما فی الموطأ، ج۲، ص۳۰۵.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۱۸۹- ۱۹۰.
- ↑ کاظمی بنچناری، محمد، مقاله «اولین مسلمان»، دانشنامه امام رضا ج۲ ص ۶۶.