دین‌شناسی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث دین است. دین‌شناسی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: دین‌شناسی در نهج البلاغه - دین‌شناسی در کلام اسلامی - دین‌شناسی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
رشته «دین‌شناسی» دانشی است که باورهای دینی را تبیین می‌کند و سویه‌های گوناگون دین را بازمی‌شناساند. دین‌شناسی سنتی یا علم کلام، به بررسی اصول دین بسنده می‌کند؛ اما دین‌شناسی جدید، شاخه‌های متعددی دارد: روان‌شناسی دین، جامعه‌شناسی دین، هنر دینی، ادبیات دینی، اسطوره‌شناسی، مردم‌شناسی دینی، تاریخ دین، دین‌شناسی تطبیقی، پدیدارشناسی دینی، کلام فلسفی، معرفت‌شناسی دینی و فلسفه دین[۱].
قلمرو دین‌شناسی به معنای عام، شامل علوم فقهی و هر علمی نیز هست که یک سوی آن اندیشه دینی است؛ چنان که علوم انسانی اجتماعی مانند جامعه‌شناسی و روان‌شناسی و تربیت را نیز در بر می‌گیرد که نسبتی وثیق و عمیق با اندیشه و منش دینی دارند. اگر این دانش‌ها به دین عرضه گردند یا دین و دینداری به آنها عرضه شود، آنچه فراچنگ می‌آید، در قلمرو دین‌شناسی جای می‌گیرد[۲].[۳]
رویکردهای دین‌شناسی معاصر
در عصر حاضر سه رویکرد عمده در عرصه دین‌شناسی وجود دارد:
- رویکرد سنتی که ویژگی بنیادی آن تصلب بر یافته‌ها و داشته‌های پیشین است و از نوآوری و تحول می‌هراسد.
- رویکرد مقابل سنتی که با ادعای تجدد، اما متأثر از معرفت‌شناسی غربی به تازگی پا به عرصه مطالعات دینی نهاده است و آن را "جریان متجدد" می‌خوانند.
- رویکردی که نه به مواریث گذشته دین‌شناسی تعصب می‌ورزد و نه از آن انقطاع می‌جوید و ساختارشکنی می‌طلبد. این رویکرد را می‌توان "جریان مجدد" نام نهاد که در پی گشودن راهی میان تصلب و تجدد است.
پرچمداران این جریان شخصیت‌های برجسته علوم دینی معاصر همانند امام خمینی و علامه طباطبائی هستند. جریان مجدد سعی دارد با بهره‌گیری از ذخایر پیشین و مواریث سلف، از آورده‌های دیگر ملل نیز سود بَرَد و با اعتماد به نفس، در ثروت علمی بشر سهم گذاری کند و به بهانه نوآوری، گذشته خود را یکسره از کف ندهد[۴].
مهم‌ترین مسائل دین‌شناسی
- چیستی دین؛ شامل تعاریف و گوهر دین، اهداف، قلمرو و کارکردهای دین، پلورالیزم دینی، کمال، جامعیت و جاودانگی دین، ایمان، تجربه دینی و... .
- منشأ دین؛ شامل پنداره‌های روان‌شناختی، زبان‌شناختی، جامعه‌شناختی و... .
- معرفت دینی؛ شامل منابع و روش‌های شناخت دین، زبان دین، تطور فهم دین، هرمنوتیک دینی و مباحثی دیگر؛ از قبیل: فلسفه، علوم دینی و مناط، ارزش و زبان گزاره‌های دینی.
- رابطه دین با علم، فلسفه، عرفان، اخلاق، فرهنگ، هنر و.... . امهات مدعیات دینی؛ شامل توجیه‌پذیری باورهای دینی، معناداری گزاره‌های دینی و موشکافی موضوعاتی همانند خدا، صفات خدا، شرور و کاستی‌ها، خلقت و چگونگی آن، مجرد و مادی، وحی و نبوت، اعجاز، معنای زندگی، اختیار، شعائر و آداب و مناسک دینی، تکلیف و نظام اخلاقی جهان، سعادت، خلود نفس، معاد و...[۵].[۶]
منابع
پانویس
- ↑ تجربه دینی و مکاشفه عرفانی، ۱۰۰- ۸۵.
- ↑ دین پژوهی معاصر، ۴۸.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۲۵۴.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۲۵۴.
- ↑ دین پژوهی معاصر، ۱۴۲- ۱۴۰.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۲۵۵.