تعیین جانشین در حدیث
این مدخل زیرشاخهٔ بحث تعیین جانشین است. تعیین جانشین از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: تعیین جانشین در حدیث - تعیین جانشین در تاریخ اسلامی - تعیین جانشین در سیره پیامبر خاتم - تعیین جانشین در سیره معصوم - پرسش مرتبط نداردمقدمه
از نظر روایات نیز دغدغه مسلمانان نسبت به رهبری امت بعد از رسول خدا(ص) مسئله‌ای روشن و مسلّم است؛ چنان که در روایات شیعه و اهل سنت این مسأله منعکس شده است.
روایات اهل سنت
در روایات اهل سنت مسئله دغدغه مسلمانان نسبت به رهبری امت بعد از رسول خدا(ص) به روشنی مطرح شده است که در اینجا به یک روایت اشاره می‌کنیم: «قيل يا رسول الله من يؤمّر بعدك؟ قال: إن تؤمّروا ابابكر رضي اللّه عنه تجدوه امينا زاهدا في الدنيا راغبا في الآخرة، و إن تؤمّروا عمر رضي اللّه عنه تجدوه قويّا امينا لا يخاف في اللّه لومة لائم، و إن تؤمّروا عليا رضي اللّه عنه و لا اراكم فاعلين تجدوه هاديا مهديا ياخذكم الطريق المستقيم»[۱].
«به پیامبر(ص) عرض شد: بعد از شما چه کسی امیر است»؟ فرمود: اگر ابوبکر را انتخاب کنید انسانی امین و زاهد است و اگر عمر را انتخاب کنید انسانی امین است و از کسی واهمه ندارد، ولی اگر علی را به عنوان امیر برگزینید، که تصور نمی‌کنم این کار را انجام دهید، او را شخصی هدایت کننده و هدایت شده خواهید یافت که شما را به راه راست رهنمون خواهد شد». روایات دیگری نیز با همین مضمون در منابع یاد شده ذکر شده است.[۲]
روایات شیعه
در روایات شیعه نیز این مسأله مطرح شده است که به عنوان نمونه می‌توان از این روایت یاد کرد: «عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(ع) فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا﴾[۳] الْآيَةَ قَالَ إِنَّ رَهْطاً مِنَ الْيَهُودِ أَسْلَمُوا مِنْهُمْ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ سَلَامٍ وَ أَسَدٌ وَ ثَعْلَبَةُ وَ ابْنُ يَامِينَ وَ ابْنُ صُورِيَا فَأَتَوُا النَّبِيَّ(ص) فَقَالُوا يَا نَبِيَّ اللَّهِ إِنَّ مُوسَى(ع) أَوْصَى إِلَى يُوشَعَ بْنِ نُونٍ فَمَنْ وَصِيُّكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَنْ وَلِيُّنَا بَعْدَكَ؟ فَنَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ- ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ﴾[۴] ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) قُومُوا فَقَامُوا فَأَتَوُا الْمَسْجِدَ فَإِذَا سَائِلٌ خَارِجٌ فَقَالَ يَا سَائِلُ أَ مَا أَعْطَاكَ أَحَدٌ شَيْئاً قَالَ نَعَمْ هَذَا الْخَاتَمَ قَالَ مَنْ أَعْطَاكَهُ؟ قَالَ أَعْطَانِيهِ ذَلِكَ الرَّجُلُ الَّذِي يُصَلِّي. قَالَ عَلَى أَيِّ حَالٍ أَعْطَاكَ؟ قَالَ كَانَ رَاكِعاً فَكَبَّرَ النَّبِيُّ(ص) وَ كَبَّرَ أَهْلُ الْمَسْجِدِ فَقَالَ النَّبِيُّ(ص) عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ وَلِيُّكُمْ بَعْدِي. قَالُوا رَضِينَا بِاللَّهِ رَبّاً وَ بِالْإِسْلَامِ دِيناً وَ بِمُحَمَّدٍ نَبِيّاً وَ بِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ وَلِيّاً فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ﴿وَمَنْ يَتَوَلَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ﴾[۵]»[۶]
«امام باقر(ع) درباره آیه ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ...﴾ فرمود: جمعی از یهود مسلمان شدند. که عبدالله بن سلام، اسد، ثعلبه، ابن امین و ابن صوریا هم جزء آنان بودند. این جمع خدمت رسول خدا(ص) رسیدند و به حضرت عرض کردند: ای پیامبر خدا! حضرت موسی(ع) یوشع بن نون را به عنوان وصی خود انتخاب کرده بود. وصی شما و ولیّ ما بعد از شما کیست؟
به دنبال این جریان آیه ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ...﴾ نازل شد. رسول خدا(ص) فرمود: برخیزید، آنان برخاستند و به مسجد آمدند که فقیری در حال خروج از مسجد بود. رسول خدا(ص) فرمود: کسی به تو چیزی نداد؟ فقیر گرفت: چرا این انگشتری را به من دادند.
رسول خدا(ص) پرسید: چه کسی انگشتری را به تو داد؟ فقیر گفت: آن مردی که در حال نماز خواندن است. پیامبر پرسید: در چه حالی انگشتری را به تو داد؟ فقیر گفت: در حال رکوع آن را به من داد. رسول خدا - که درود خدا بر او و خاندانش باد -تکبیر گفت و اهل مسجد تکبیر گفتند. پیامبر(ص) فرمود: علی بن ابی طالب بعد از من ولیّ شماست. جمع تازه مسلمان شده گفتند: ما به ربوبیت اللّه و دین اسلام و پیامبری محمد و ولایت علی بن ابی طالب راضی هستیم. به دنبال این جریان، خداوند این آیه را نازل کرد که «و هر کس خدا و پیامبر او و کسانی را که ایمان آورده‌اند ولیّ خود بداند [پیروز است، چرا که] حزب خدا همان پیروزمندانند.[۷]
منابع
پانویس
- ↑ مسند احمد بن حنبل، ج۱۱، ص۱۷۵؛ اسدالغابه، ج۴، ص۱۰۶؛ الاستیعاب، ج۳، ص۲۱۲؛ تاریخ دمشق، ج۴۲، ص۴۲۱؛ تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۴۷؛ البدایة و النهایه، ج۵، ص۴۷۷؛ کفایة الطالب، ص۱۶۲؛ مناقب الاسدالغالب، ص۳۳؛ کنز العمال، ج۶، ص۱۶۰؛ ج۱۱، ص۶۳۰؛ مستدرک، حاکم، ج۳، ص۱۵۳؛ حلیة الاولیاء، ج۱، ص۶۴.
- ↑ مرتضوی، سید محمد، آیات ولایت در قرآن ج۱، ص ۵۲۲.
- ↑ «سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.
- ↑ «سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.
- ↑ «و هر کس سروری خداوند و پیامبرش و آنان را که ایمان دارند بپذیرد (از حزب خداوند است) بی‌گمان حزب خداوند پیروز است» سوره مائده، آیه ۵۶.
- ↑ الوافی، ج۲، ص۲۷۸.
- ↑ مرتضوی، سید محمد، آیات ولایت در قرآن ج۱، ص ۵۲۳.